به گزارش گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو، برنامه میز اقتصاد شبکه خبر، با حضور آقای محمدعلی دهقان دهنوی معاون وزیر صمت و رئیس سازمان توسعه تجارت ،آقای امیر عابدی رئیس اتاق بازرگانی ایران و قزاقستان (ارتباط تصویری) ، آقای سیدروح الله لطیفی کارشناس تجارت خارجی (ارتباط تصویری) و آقای علیرضا جعفری رئیس مرکز تجاری ایران در بلاروس و همچنین مدیر اجرایی سومین نمایشگاه تخصصی تجارت با اوراسیا (ارتباط تصویری) فرصت‌ها و چالش‌های پیش روی تجارت خارجی ایران را بررسی کرد.
مقدمه: براساس آمار گمرک در پنج ماهه نخست امسال صادرات ایران به کشور‌های عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا دو و دو دهم میلیون تن به ارزش ۷۴۸ میلیون دلار بوده است که در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته افزایش ۳۵ درصدی در وزن و ۱۶ درصدی در ارزش داشته است در این مدت میزان واردات کالا از کشور‌های عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا سه و نه دهم میلیون تن به ارزش یک و شش دهم میلیارد دلار بود موافقتنامه تجارت آزاد بین کشورمان و این اتحادیه دی ماه سال گذشته به امضا رسید و در حال حاضر منتظر تصویب در مجالس ایران و همچنین اعضای این اتحادیه است تا وارد مرحله اجرایی شود. درباره تجارت با اتحادیه اقتصادی اوراسیا و همچنین دیگر مسایل مهم تجارت خارجی امروز در میز اقتصاد صحبت خواهیم کرد.
سوال: از موافقتنامه تجارت آزاد بین کشورمان با پنج عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا آغاز کنیم موافقتنامه دقیقا از چه زمانی عملیاتی می‌شود و چرا فرآیند اجرای آن نسبتا طولانی شده است؟
دهقان دهنوی: ابتدا برای مخاطبان برنامه توضیح می‌دهم که اتحادیه چیست، پنج کشور شمالی ما با همدیگر وارد پیمانی شدند به نام اتحادیه اوراسیا که این کشورها شامل روسیه، بلاروس، قزاقستان، قرقیزستان و ارمنستانند. از این پنج کشور ما با ارمنستان مرز زمینی مشترک داریم و با دو تا دو کشور دیگر که قزاقستان و روسیه از طریق دریای خزر همسایه ایم. این پنج کشور یک اتحادیه‌ای تشکیل دادند و بین خودشان تجارت را آزاد کردند بسیاری از قوانین و مقرراتشان را باهم هماهنگ کردند از جمله قوانین گمرکیشان و زیست محیطیشان و استانداردهایشان، تقریبا چهار سال پیش برای اولین بار با این اتحادیه مذاکراتی که شروع شد منجر به انعقاد یک قرارداد تجارت ترجیحی شد یعنی در مرحله اول تعدادی از کالا‌های منتخب تعرفه هایشان کاهش پیدا کرد یا صفر شد و نتیجه خیلی خوبی داشت یعنی در مدت این چهار سال تجارت ما با این کشورها دو و نیم برابر افزایش پیدا کرد. درخلال این سال‌ها وقتی این تجربه موفق دیده شد وارد گفتگو برای تجارت آزاد شدیم. تجارت آزاد به معنی این است که روی بسیاری از کالا‌ها تعرفه کلا از بین برود و صفر شود که این مذاکرات همانطور که در گزارش هم اشاره شد دی ماه سال گذشته منجر به نتیجه شد و این قرارداد امضا شد وقتی که امضا شد در مجالس هر پنج کشور اتحادیه و مجلس شورای اسلامی کشورمان باید به تایید برسد این روال اداری که این کار باید انجام شود الان در سه تا از آن پنج تا کشور انجام شده است یعنی مجالسشان تصویب شده در کشورمان در مجلس در مراحل آخرش است و بعد از تایید در شورای نگهبان وقتی ابلاغ شود و آن دو کشور دیگر اتحادیه هم آن کار انجام شود آنها هم در فرآیند انجام کارند نقطه آغازی خواهد بود برای اجرایی سازی این پیمان و قاعدتا اجرایی سازیش هم ممکن است چند ماهی طول بکشد به خاطر اینکه باید هماهنگی بین گمرکات، مبادی ورود و خروج دو کشور و نهایی کردن لیست‌ها اتفاق بیفتد. بعد از اینکه این کار اجرایی شود ۸۷ درصد کالا‌هایی که در تجارت بین این کشورها وجود دارد مشمول این تجارت آزاد خواهد بود.
سوال: تجارت آزاد به معنای تجارت بدون تعرفه است؟
دهقان دهنوی: به معنای تجارت بدون تعرفه خواهد بود و برای کشورمان اولین تجربه از این دست است ما پیمان تجارت ترجیحی با کشور‌های مختلف داریم ولی به این شکل با یک اتحادیه و تجارت آزاد تا به حال تجربه نکرده بودیم و اعتقادمان این است که فرصت تجارت آزاد یک میدان عمل جدید، یک حوزه بازی جدید برای تجارت خارجی کشورمان ایجاد می‌کند و همانطور که این تجارت آزاد فرصت‌های بی شماری را پیش روی ما قرار می‌دهد از آن طرف برای کشور‌هایی هم که عضو اتحادیه اند برای آنها هم فرصت است بنابراین می‌تواند توسعه تجارت در این فرآیند شکل بگیرد و قاعدتا تجارت آزاد خیلی کمک می‌کند به اینکه هزینه‌ها کاهش پیدا بکند به اینکه منابع به طور بهینه تخصیص پیدا کند فرصت‌های سرمایه گذاری مشترک بین این کشورها ایجاد شود همین الان پیشنهاداتی داریم برای اینکه در مناطقی وارد فرآیند‌های سرمایه گذاری و تولید مشترک با این کشورها شویم و بازار‌های جدیدی را برای صادرکنندگان و واردکنندگان ما باز خواهد کرد.
سوال: هم صادراتمان را می‌توانیم افزایش دهیم از طرفی هم واردات افزایش پیدا می‌کند.
دهقان دهنوی: بله، قطعا، وقتی وارد یک پیمان تجاری می‌شویم به معنی این نیست که ما می‌رویم از طرف مقابلمان کلی امتیاز می‌گیریم و هیچ امتیازی به آن نمی‌دهیم قاعدتا گفتگو‌های خیلی مفصلی انجام می‌شود هر کدام از کشورها روی لیست کالا‌هایی که دارند یک تحفظاتی دارند مثلا بعضی از کالا‌ها برایشان استراتژیک است اجازه نمی‌دهند که کشور‌های دیگر بخواهند از سد تعرفه‌ها عبور بکنند به خاطر همین گفتم ۸۷ درصد کالا‌ها مشمول شدند کالا‌های استراتژیک در آن ۱۳ درصد قرار می‌گیرند در سایر کالا‌ها باید یاد بگیریم که تجارت کردن راهی است برای اینکه تولید خودمان را هم ارتقا بدهیم یعنی چی یعنی اگر ما نتوانیم کالایی تولید کنیم که در عرصه جهانی یا در یک مقیاس کوچکتر در اتحادیه اوراسیا قابل رقابت باشد با کالا‌های تولیدی در کشور‌های دیگر معنیش این است که هیچ موقع نمی‌توانیم صادراتمان را توسعه بدهیم.
سوال: یا اصلا تولید برای صادرات.
دهقان دهنوی: دقیقا، اگر می‌خواهیم صادرکننده خوبی باشیم باید تولید کالای رقابت پذیر داشته باشیم تولید کالای رقابت پذیر هم از یک طرف می‌تواند واردات ما را کاهش بدهد هم از آن طرف برایمان فرصت‌های جدیدی صادراتی ایجاد بکند. حالا آن وارداتی هم که انجام می‌شود که منجر به توسعه تجارت می‌شود هم یک جنبه افزایش رفاه برای مردم دارد چرا برای اینکه ممکن است کشور مقابل در تولید یک کالا نسبت به ما مزیت داشته باشد پس اشکالی ندارد وقتی ما با یک کشوری وارد پیمان دوستانه‌ای می‌شویم تجارت می‌کنیم بتوانیم آن کالا را ارزان‌تر برای مردم خودمان تامین کنیم پس افزایش رفاه برایمان ایجاد خواهد کرد به اضافه اینکه ممکن است بخشی از این واردات مواداولیه‌ای باشد که باز دوباره فرآیند تولیدش اینجا انجام شود و منجر به صادرات جدیدی برای ما شود.
سوال: ما یک ممنوعیتی هم داریم مبنی بر اینکه کالایی را که در کشورمان تولید می‌شود ، وارد نمی‌کنیم می توانیم جلوی آن را بگیریم؟
دهقان دهنوی: قطعا در مورد بعضی از کالا‌های استراتژیک که نیاز به حمایت دارند منتهی با این اصل مهم که حمایت‌ها نباید دائمی باشند اگر ما از یک صنعت خودمان از یک تولید کالای داخلی خودمان حمایت دائمی بدون برنامه با سقف‌های بالا کنیم قطعا ممکن است در کوتاه مدت بگوییم حمایته ولی در بلندمدت مطمئن باشید بزرگترین ظلم به آن صنعت است.
سوال: مثلا لوازم خانگی می‌گوییم واردات نداشته باشیم وقتی که بیاید تعرفه صفر شود ممکن است در این کشورها مثلا لوازم خانگی هم تولید شود خیلی هم به صرفه باشد که وارد کنیم اینها را چه جوری با آن برخورد می‌کنید.
دهقان دهنوی: در آن مذاکراتی که انجام شده بعضی از کالا‌ها خارج شدند از این موضوع ولی همین مثالی که شما زدید لوازم خانگی تا چه زمانی به نظرتان باید ممنوعیت وارداتش را ادامه بدهیم.
سوال: من قانون را می‌گویم.
دهقان دهنوی: یکسال، دو سال، پنج سال، ده سال راهی که همه دنیا تجربه کردند بله وقتی که یک صنعتی در ابتدای کار خودش است حمایت‌هایی از این دست می‌شود منتهی این حمایت‌ها باید کاهنده باشند یعنی به تدریج کاهش پیدا بکنند و به سمتی بروند که این صنعت ما قابلیت صادرات داشته باشد ما می‌خواهیم تا همیشه دیواری دور خودمان بکشیم و بگوییم این صنایع تولید بکنند و خودمان فقط مصرف بکنیم نه می‌خواهیم این یک روزی کالایی بتواند تولید کند که صادر کند راهش چیست راهش این است که بازی کردن در عرصه تجارت جهانی را یاد بگیرد.
سوال: رقابت است دیگر مهمترین راه.
دهقان دهنوی: دقیقا، رقابت است و ما باید یاد بگیریم که در رقابت در تجارت جهانی ورزیده شویم می‌خواهم یک مثالی خدمتتان بگویم مثل مسابقات فوتبال است ما تا به حال داشتیم در کوچه خودمان فوتبال بازی می‌کردیم الان این پیمان با اتحادیه اوراسیا مثل این است که وارد تیم محلات شدیم هنوز تا جام جهانی فاصله زیادی داریم جام جهانی یعنی وقتی که ما عضو پیمان جهانی دبیلو تی اُ باشیم و تحت آن پیمان با همه دنیا بتوانیم تجارت کنیم تجارت کردن در آن حوزه و رسیدن به آن نقطه چشم انداز توسعه صادرات کشورمان است.
سوال: الان در اتحادیه اروپا همچنین حالتی وجود دارد تعرفه بین آن کشور‌های حوزه اقتصادی صفر است. یک اتحادیه گمرکی دارند.
دهقان دهنوی: اتحادیه اروپا یک مثال خیلی پیشرفته این موضوع است، چون این کشورها از اتحادیه گمرکی هم جلوتر رفتند حتی ارز خودشان هم یکسان کردند با یک واحد پول کار می‌کنند قوانینشان حتی مجلسی دارند که قانون گذاریشان را هم تا حد زیادی هماهنگ کرده، آن یک مثال خیلی پیشرفته اش است ولی در قالب اتحادیه‌ها ما فقط وارد پیمان تجاری می‌شویم یعنی در مبادی ورود و خروج خودمان می‌آییم این تعرفه‌ها را با همدیگر هماهنگ می‌کنیم قدم بعدی می‌تواند این باشد اگر بتوانیم مقررات مربوط به حوزه‌هایی مثل استاندارد را هم هماهنگ کنیم یک اتفاق خیلی بزرگ می‌افتد در همین سفر اخیری که ما به ارمنستان داشتیم و در آنجا نشست نخست وزیران اتحادیه اوراسیا بود و این را هم بگویم که عضویت ناظر ما در این اجلاس مذاکره شد و پذیرفته شد و در نشست اصلی که به زودی برگزار می‌شود اعلام رسمی خواهد شد و ما به عنوان عضو ناظر به این اتحادیه اضافه می‌شویم کشور ازبکستان هم الان عضو ناظر اتحادیه است و به زودی به هفت کشور افزایش پیدا خواهد کرد یکی از مشکلاتی که بازرگانی ما و تجار ما در این کشورها داشتند مبنی بر این بود که ما می‌خواهیم کالای خاصی را وارد این کشورها کنیم مقررات و استاندارد‌های اینها پیچیده است و باید با هزینه و زمان زیاد صرف کنیم تا استاندارد کالایمان را بگیریم. اگر قرار است ما هماهنگ باشیم یعنی کالایمان یعنی استانداردهایمان مورد پذیرش استاندارد‌های اتحادیه هم قرار بگیرد یک دفعه راه ورود کالا‌های ما به این کشورها به شدت تسهیل می‌شود پس یکی از مزیت‌های اتحادیه همین هماهنگ سازی استاندارد‌ها هم می‌تواند باشد.
سوال: اول برنامه یک عدد و رقمی گفتیم ۷۴۸ میلیون دلار صادرات یک و ۶ دهم میلیارد دلار واردات الان ما داریم با اوراسیا، فکر می‌کنید به عضویتش اگر دربیایید بعد از اینکه به عضویتش دربیاییم این اعداد و ارقام چه تغییری می‌کند؟
دهقان دهنوی: قطعا اعداد رشد قابل توجهی خواهد داشت البته این مستلزم این است که ما هم بتوانیم برنامه ریزی و بسترسازی مناسبی برای این انجام بدهیم مثلا در یکی از این کشورها کشور ارمنستان است که فقط یک تالگت سه میلیارد دلاری برای رسیدن تجارت با این کشور که یکی از آن پنج کشور است در اهداف سران دو کشور توافق شده و یک تالگت ده میلیارد دلاری باز دیده شده برای کل اتحادیه ولی تحقق اینها قطعا مستلزم یکسری تسهیل، روانسازی فرآیند‌های تجاری، تسریع در مذاکرات و نهایی کردن این پیمان تجارت آزاد و همچنین رفع موانع پیش روی صادرکنندگان ما خواهد بود که ما در تلاشیم چنین فضایی ایجاد کنیم.
سوال: چه کار‌هایی انجام شود اگر بخواهید دقیق تر بگویید؟
دهقان دهنوی: دقیق‌تر اگر بخواهیم صحبت کنیم ببینید به طور کلی حالا از این فضا استفاده می‌کنم الان صادرکنندگان ما درگیر موانع بسیاری زیادی است و برای انجام کارشان برای انجام صادراتشان هم در فرآیند صادرکردن و هم برای تعهداتی که دارند که تحت عنوان رفع تعهد ارزی می‌شناسیم که به هر حال وظیفه هر صادرکننده است که ارز حاصل از صادرات را به کشور برگرداند در آن موضوع به دلیل انباشت بی رویه مقررات به دلیل عدم ثبات در مقررات به دلیل وضع مقررات یک شبه به دلیل وضع مقرراتی که بعضا با یکدیگر در تناقضند به علت تعدد مراکز تصمیم گیری متاسفانه به شدت فرآیند کند، پرهزینه و سخت برای صادرکننده ما شده است اگر ما می‌خواهیم به آن تالگت هایمان برسیم باید اینها را رفع کنیم چاره‌ای نداریم روز اول که وارد سازمان توسعه شدم یک کتاب قطور به این اندازه روی میز من گذاشتند به عنوان قانون مقررات واردات و صادرات، من گفتم من که رئیس سازمانم اگر بخواهم سه چهار سال دیگه این کتاب را بخوانم تمام نمی‌شود چه جوری این قانون و این همه مقررات دارد اینها مقرراتی است که باید در گمرکات در بانک مرکزی در سامانه جامع تجارت باید رعایت شود و حتما نیاز داریم به این که یک دوره تنقیح کنیم، زوایدشان را حذف کنیم و به شدت حذفشان کنیم یعنی تسهیل کردن در این جا یک امر ساده‌ای نیست به شدت نیازمند تسهیل است، چون الان دست و پای صادرکنندگان ما و در حوزه تجارت دست و پای واردکننده را هم به همین ترتیب بسته این کاری است که باید انجام دهیم.
سوال: به نظرم کاری که باید انجام شود این است که درخصوص محصولات کشاورزی مثلا می‌آییم شروع می‌کنیم بعد از مدت‌ها مرغ صادر می‌کنیم یک دفعه بازار داخلی دچار مشکل می‌شود هرچند آن صادراتمان هم خیلی عدد و رقمی نباشد یک شبه می‌گوییم این را متوقف کنید تا ببینیم بازار داخل چه می‌شود حالا کلی آن صادرکننده رفته بازار پیدا کرده مشتری پیدا کرده برای محصولش شاید کلی استانداردش را منطبق کرده یک دفعه با این مواجه می‌شود که یک شبه گفتند صادر نکن اینها هم فکر می‌کنم قوانینی است که باید رعایت شود قانونش وجود دارد اصلا.
دهقان دهنوی: این هم یک قسمت نمی‌توانم بگویم قسمت بزرگ خیلی مهم است ولی یک قسمت کوچیک از انبوه مشکلات است ببینید تجارت کردن به این سادگی نیست صادرکننده رفته مدت‌هایی مذاکره کرده مشتری برای بازار هدفش پیدا کرده با آن قرارداد بسته توافقاتی کرده تعهد کرده که یک میزان مشخصی از کالا را در یک دوره زمانی تامین کند بعد آمده این طرف سرمایه گذاری کرده امکاناتی فراهم کرده این کالا را بسته بندی کرده آماده ارسال کرده هزینه حملش را داده برده بازار و گرفته وقتی شما یک دفعه می‌آیید یک شبه اعلام می‌کنید که از فردا نمی‌توانید این کالا را صادر کنید آن واردکننده‌ای که در کشور مقابل نشسته که به این بهایی نمی‌دهد آن قبول نمی‌کند که آقا در کشور شما قانون گذاشتند ممنوع کردند جرایمی متوجه این صادرکننده می‌شود و هم آن دیگه روی صادرکننده ما نمی‌تواند اعتماد بکند یعنی یک کانال امنی برای تامین کالای موردنظر خودش نخواهد دید ممنوعیته رفع خواهد شد به زودی ولی واردکننده در کشور هدف دیگر از ما خرید نخواهد کرد بنابراین این هم یکی از مواردی است همانطور که شما اشاره کردید قانون برایش وجود دارد اجازه نباید بدهیم هیچ مقرره‌ای قبل از اطلاع رسانی مکفی و اصلا مقرراتی از این دست باید صحبت کنیم که تکرار نشود.
سوال: بخش خصوصی برای بهره مندی از مزیت‌های موافقتنامه اوراسیا چه کار‌هایی انجام داده و چه آمادگی‌هایی کسب کرده و چه برنامه ریزی‌هایی کرده است؟
عابدی رئیس اتاق بازرگانی ایران و قزاقستان : در ابتدا تشکر می‌کنم از فرمایشات آقای دهنوی که چند دقیقه گوش می‌دادم نکاتی را مطرح کرد که زبان بخش خصوصی بود مطالبی را مطرح کرد که دغدغه بخشی از تجارت خارجی که همان بیست درصد سهم تجارت خارجی که صادرکنندگان واقعی گرفتار آن هستند. ابتدا باید چالش‌ها را مطرح کنم که باتوجه به اینکه بازار اوراسیا خارج از بازار‌های دیگر منطقه‌ای و کشور‌های دیگر نیست باید مشکلات سیاست‌های تجاری و سیاست‌های ارزی مرتفع شود تا بتوانیم از این موقعیت و امکانی که در این بلوک منطقه‌ای برایمان ایجاد شده است استفاده کنیم. با یکسری از موانع در داخل روبروییم این موانع باید مرتفع شود ولی بیشتر از همه ما در بخش تجارت خارجی یک تجارت دوطرفه خواهد بود. سبد تجاری در کشور‌های مشترک المنافع یا کشور‌های عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا در ارمنستان و قرقیزستان و قزاقستان و روسیه و بلاروس است سبد کوچکتری از کالا‌های صادراتیشان کمتر از کالا‌های صادراتی ما است ما از این فرصت و موقعیت ژئوپلتیک و موقعیت ترانزیت و موقعیت حمل و نقل لجستیکی می‌توانیم استفاده کنیم ولی باید یکسری سیاست‌ها در داخل کشور کمک کند به رفع مشکلات تولیدکننده مخصوصا تولیدکنندگان کوچک و متوسط که در بتوانند از این ظرفیت اقتصادی استفاده کنند باید مرتفع شوند این یک شبه هم حاصل نمی‌شود باید سیاست گذار و متولی سازمان توسعه تجارت قطعا در ساختاری و هم در نرم افزاری باید هدف گذاری انجام بدهند و استراتژیشان را تغییر دهند.
سوال: مهمترین مشکلات چیست؟
عابدی: اگر مشکلات کلان را بخواهم مطرح کنم که خود آقای دهنوی مطرح کردند این انباشتگی قوانین متناقص و متضاد و آن عدم ثبات اقتصادی و عدم پایبندی به سیاست‌های پایدار که بتواند تجار قرارداد‌های مدت دار ببندد ما نمی‌توانیم امروز مدعی شویم که تجارت خارجی باید رشد کند و قطعا رشد تجارت خارجی رشد اقتصادی را در پی خواهد داشت و رفاه اقتصادی و معیشت مردم و تولیدکننده را کمک می‌کند. این امکانپذیر نیست بجز اینکه ما بتوانیم سیاست‌های بین المللی و سیاست‌های بانکیمان را بتوانیم همطراز کنیم بتوانیم سیاست‌های بانکیمان در نقل و انتقال پولی به سهولت انجام شود والا ما از تمام مزایای موافقتنامه بخواهیم استفاده کنیم مخصوصا تعرفه‌های گمرکی باید در بخش سیاست‌های بانکیمان تجدیدنظر کنیم باید ارتباط بانکیمان در اولویت رفع مشکلات و موانع انتقال پول برای تجار و صادرکنندگان و واردکنندگان ما ایجاد و رفع شود که بتوانیم از این مزیت استفاده کنیم این یکی از نکات بسیار مهم در حوزه بین المللی است.
در بخش دیگری که از آقای دهنوی اجازه می‌خواهم به آن بپردازم در حد خرد است ایشان هم باید در ساختار سازمانشان هم در حوزه سخت افزاری و نرم افزاری باید سیاست‌های جدیدی قطعا و حتما استراتژی خودشان را باید ایجاد کنند بخش رایزن‌های بازرگانی باید یک دقت بیشتری شود باید استفاده از این ظرفیت رایزن‌ها به گونه‌ای بشود که ارتباط با بخش خصوصی آشنایی بدهد با مقررات و آخرین تحولات اقتصادی و معادلات منطقه ای، نکته دوم که می‌خواهم راهکار پیشنهاد بدهم حتما در مراکز تجاری باید یک بازنگری جدی شود در اتاق بازرگانی ایران مرکز پژوهش‌ها یک کار تحقیقاتی و مطالعاتی خوبی شد که مراکز تجاری چه کیفیتی داشتند و چه کیفیتی را توانستند به تجار خدماتی ارایه بدهند. پیشنهاد ما این است که باید دفاتر خدمات مشاوره و بازاریابی در این کشورها به عنوان یک سکوی پرتاب یک سکوی اطلاعاتی از بازار و ارتباط با تجار ایجاد شود نکته بعدی بحث نمایشگاه هاست نمایشگاه‌ها یک ابزار مهم بازاریابی است ما سالانه یک نمایشگاه اوراسیا که برگزار می‌کردیم متاسفانه امسال خیلی به تاخیر افتاد.
سوال: آذرماه قرار است انجام شود.
عابدی: موافقت انجام شد و این موافقت به نظرم فرصت خوبی خواهد بود این نمایشگاه از مجری محترمش هم بسیار متشکرم که در سال گذشته هم به خوبی این برنامه را اجرا کردند. ما از این ابزار هم می‌توانیم استفاده کنیم. نکته دیگر که باید به آن بپردازیم قطعا در حوزه زیرساخت هاست در حوزه خزر ناوگان خزرمان کشتیرانی جمهوری اسلامی تعیین کننده قیمت در تبادلات حمل کالاست ما از این موضوع نباید غافل بمانیم یعنی ما باید از همه ظرفیت‌های موجود استفاده بکنیم قطع به یقین برای شرکت‌های کوچک و متوسطی که گرفتار فرآیند تولیدند ما باید برنامه داشته باشیم کمک کنیم خدمات مشاوره و بازاریابی داشته باشیم و بتوانیم از این ظرفیت‌ها استفاده کنیم.
سوال: در مورد صحبت‌های عابدی بگویید که چه راهکار‌هایی قرار است بکار گرفته شود؟
دهقان دهنوی: تشکر می‌کنیم از آقای عابدی نکات خوبی اشاره کردند ما در حوزه توسعه تجارتمان در منطقه اوراسیا و حالا به طور عمومی در همه کشورها، چون بعضی از راهکار‌هایی که دادند راهکار‌های عمومی است که ما داریم دنبال می‌کنیم و خوب است که برای مخاطبان برنامه توضیح بدهیم رایزن بازرگانی همکار ماست که در سفارت‌های کشور جمهوری اسلامی در کشور‌های خارجی مستقر می‌شود و کارش کمک کردن به تجار و بازرگان ایرانی است که آنجا هستند و مشکلاتی دارند و همزمان با آن پیگیری مذاکراتی که مقامات رسمی ما با کشور هدف داشتند پیگیری‌ها را انجام می‌دهد و بعضی از امور این راس را انجام می‌دهد برای تسهیل و توسعه تجارتمان با کشور هدف. الان ساختار رایزنی‌های ما خیلی ساختار کوچکی است یعنی فقط یک نفر که آن هم مجبور است از امکانات سفارت استفاده بکند و معمولا وقتی که وابسته باشد ممکن است خیلی امکانات خوبی هم به آن ندهند ما حتما دنبال این هستیم که امکانات در اختیار رایزنی هایمان را توسعه بدهیم بدون داشتن امکانات کافی نمی‌توانیم آنجا خدمات خوب و مناسبی به تجار خودمان بدهیم. در کنار آنها از دو سه سال گذشته یک تجربه‌ای شروع شده تحت عنوان مراکز تجاری، مراکز تجاری مجوزی است که سازمان توسعه تجارت می‌دهد ولی به بخش خصوصی می‌دهد برای اینکه مرکزی را در آنجا آماده بکند این مرکز می‌تواند باز خدماتی مثل مشاوره، بازاریابی، نمایشگاه‌های دائم، محلی برای مذاکرات و عقد قراردادها، خدمات بانکی و بیمه‌ای و گمرکی و این جور دست مسایل را به تجار بدهد. در همین اخیری هم که ما به ارمنستان داشتیم یک مرکز تجاری خیلی بزرگ که از چند وقت پیش مجوز صادر شده بود و کارهایش انجام شده بود افتتاح شد وزیرمان آقای مهندس اتابک و خیلی برد خبری خوبی هم در کشور ارمنستان داشت مورد توجه قرار گرفت یکی از تجربه‌های جدید است. این مراکز تجاری در کنار آن رایزنی‌های بازرگانی که نیاز به تقویت و توسعه اش داریم می‌توانند قسمتی باشند از فرآیند توسعه تجارت که ما این خدمات را در کشور‌های هدف به تجار و بازرگانان خودمان بدهیم. در کنار آن یکسری مسایل دیگه در حوزه‌های لجستیک و زیرساختی هم داریم.
سوال: مسایل مالی و بانکی هم اشاره کردید.
دهقان دهنوی: مسایل مالی و بانکی هم به همین ترتیب اتفاقا در این مذاکراتی که با این اتحادیه انجام شد پیشرفت‌های خوبی داشتیم و یک مکانیزم‌هایی در حال طراحی هستیم که بتواند این خدمات را به شکل بهتری به تجار و بازرگانان و هم سرمایه گذاران و صادرکنندگان خدمات فنی مهندسی وقتی در مورد توسعه تجارت صحبت می‌کنیم نباید خیلی روی کالا فقط ذهنمان متمرکز باشد یکی از ابزار‌های قدرتمند ما و نقاط مزیتی بسیار قوی ما صادرکنندگان خدمات فنی مهندسیمان هستند که هم دانش خیلی خوبی دارند هم تکنولوژی دسترسی دارند و پروژه‌هایی که انجام دادند نمونه است و به همین خاطر تقاضای خوبی در آن سمت برای اینکه پروژه‌ها را به پیمانکاران ایرانی بدهند وجود دارد و فکر می‌کنم بخش بزرگی از توسعه تجارت ما می‌تواند صادرات خدمات فنی مهندسی به کشور‌های اوراسیا باشد به شرطی که بتوانیم آن زیرساخت‌ها را به خصوص در حوزه بانکی و ضمانت نامه‌ها برای این صادرکنندگانمان تامین کنیم.
سوال: یعنی از لحاظ تبادل ارز و اینها هم در این رابطه یک گشایشی می‌شود به این ترتیب؟
دهقان دهنوی: بله، مکانیزیسم‌هایی در خود اتحادیه دارد شکل می‌گیرد به خصوص در حوزه ضمانتنامه ها، در حوزه‌های بانکی که باز ارتباطاتی برقرار شده ولی به هر حال می‌دانیم همه مان که شرایط تحریمی که بر علیه کشور تحمیل شده متاسفانه بسیاری از جا‌ها کار را بسیار سخت کرده است بعضی از جا‌ها ارتباط را قطع کرده و بعضی از جا‌ها با هزینه زیادی قابل انجام است ما کاری که می‌توانیم انجام بدهیم با طراحی یک ساز و کار‌هایی مثلا یک قرارداد تهاتری با ارمنستان امضا کردیم بخشی از کالا‌هایی از سمت ما به آنها می‌رود و از آن طرف می‌آید می‌تواند به جای اینکه ارز مبادله بشود ارزش کالا‌ها با همدیگر تهاتر شود و بتواند کمک بکند که تجارت تا یک حدی تسهیل شود اینها یقینا جایگزین صددرصدی مکانیزم‌های بین المللی و شناخته شده و استاندارد بانکی نیستند ولی راه حل‌های مسکن گونه و تسهیل کننده‌ای هستند که می‌توانند یک مقدار کمک کنند به توسعه صادرات.
سوال: نمایشگاه اوراسیا قرار است آذرماه برگزار شود، درست است؟
دهقان دهنوی: نمایشگاه اوراسیا نمایشگاهی است که هر ساله برگزار می‌شود در این نمایشگاه هم تولیدکنندگان و صادرکنندگان کشور‌های اورسیا و هم تولیدکنندگان و صادرکنندگان کشور خودمان حضور دارند فرصتی است برای اینکه بخش خصوصی ما و آنها با همدیگر مذاکرات داشته باشند قرارداد ببندند محصولات و کالا‌های همدیگر را بشناسند و اتفاقا باز این هم اشاره کنم که در همین اتحادیه اجلاس نخست وزیرانی که برگزار می‌شد به ابتکار سازمان توسعه تجارت سازمان ما پیشنهاد دادیم به اتحادیه که مذاکرات بی تو بی هم در کنارش برگزار شود آنها هم استقبال کردند و یکی از نشست‌ها اصلا به عنوان اتحادیه اوراسیا و ایران نامگذاری شد در این نشست تجار و بازرگانانی از کشورمان و از هر پنج کشور حضور داشتند تقریبا چیزی حدود بالای ۲۰۰ نفر از پنج کشور بودند و حدود شصت هفتاد نفر از کشورمان بین اینها مذاکرات خیلی خوبی شکل گرفت و در همین سفر قرارداد‌هایی منعقد شد که می‌تواند در آینده منجر به توسعه صادرات ما به این مناطق بشود.
سوال: باتوجه به اینکه گفتید دو کشور مانده که آنها باید در مجالسشان تصویب شود مجلس خودمان هم هست زمانی نمی‌توانید بگویید که حدودی تقریبی ؟
دهقان دهنوی: فکر می‌کنم کشور خودمان تا دو ماه دیگر این فرآیند اگر به صورت طبیعی طی شود نهایی خواهد شد در دو کشور دیگر هم که پرسیدیم گفتند کار دارد انجام می‌شود نهایتا فکر می‌کنم که امیدواریم تا پایان سال میلادی که دی ماه است حداقل مصوبه‌ها تکمیل شده باشد ولی اجرایی شدن این هم چند ماهی نیاز خواهد داشت.
سوال: یعنی تا پایان سال می‌شود گفت؟
دهقان دهنوی: شاید مقداری خوشبینانه باشد اگر بخواهیم بگوییم تا پایان سال این اتفاق به صورت واقعی اتفاق خواهد افتاد.
سوال: شرایط تجارت ایران و اعضای اتحادیه اقتصادی اوراسیا را چطور ارزیابی می‌کنید اعداد و ارقام در این باره چه می‌گویند و اینکه پیشنهاد شما برای اینکه بشود از حداکثر فرصت‌ها در این رابطه بهره‌مند شد چیست؟
لطیفی کارشناس تجارت خارجی (ارتباط تصویری): در سال ۲۰۲۳ نهصد و نه میلیارد دلار حجم تجارت خارجی پنج کشور عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا بوده که روسیه با ۷۲۸ میلیارد دلار ۸۰ درصد این میزان را به خودش اختصاص داده، قزاقستان با تقریبا ۱۴۰ میلیارد دلار پانزده و چهاردهم درصد، ارمنستان با ۲۴ دهم میلیارد دلار دو و دو دهم درصد را و قرقیزستان با پانزده و هفت دهم میلیارد دلار یک و هفت درصد این میزان تجارت و بلاروس با چهار میلیارد و نهصد و سی و هشت میلیون دلار نیم درصد مراودات تجاری این اتحادیه را به خودشان اختصاص دادند و میزان صادرات پنج کشور عضو اتحادیه حدود ۵۱۷ میلیارد دلار بوده واردات این پنج کشور هم حدود ۳۹۲ میلیارد دلار بوده که جمعا حدود ۹۰۸ میلیارد و هشتصد و هشتاد و شش میلیون دلار می‌شود در بین کشورها روسیه ۸۲ درصد صادرات، قزاقستان ۱۵ و ۲ دهم درصد، ارمنستان یک و ۶ دهم درصد، قزقیزستان ۶ دهم درصد و بلاروس نیم درصد صادرات و در حوزه واردات روسیه ۷۷ و نیم درصد، قزاقستان ۱۵ و ۶ دهم درصد، قرقیزستان سه و یک دهم درصد، ارمنستان سه درصد و بلاروس شش دهم درصد را به خودش اختصاص داده است بیشترین میزان صادرات و کلا تجارت با روسیه بوده این طبیعی است از ۱۸۲ میلیون جمعیت این اتحادیه حدود ۱۴۰ میلیون نفر از جمعیت مربوط به روسیه است.
قبل از اینکه ما عضو تجارت ترجیحی شویم با این اتحادیه در آبانماه سال ۹۸ در سال ماقبلش ما حدود ۵۵۰ میلیون و ۴۱۰ هزار دلار صادراتمان به پنج کشور بوده یعنی در سال ۹۷ وارداتمان هم حدود یک و نیم میلیارد دلار بوده که در زمان مذاکرات و در زمان اجرایی شدن موافقتنامه تجارت ترجیحی با این اتحادیه صادراتمان به یک و چهار دهم میلیارد دلار رسید و حدود ۱۵۴ درصد رشد داشت در سال ۹۸ بعد وارداتمان یک و چهار دهم میلیارد دلار یعنی مقداری کمتر از سال ماقبل شد ولی در حال حاضر یعنی در سال ۱۴۰۲ صادراتمان به یک و هفت دهم میلیارد دلار رسیده و وارداتمان به پنج و سه دهم میلیارد دلار یعنی در حوزه صادرات نسبت به سال ۹۸ که عضویت پیدا کردیم در این اتحادیه و براساس تجارت ترجیحی حدود ۲۱ و نیم درصد رشد داشتیم و این روند رشدمان به غیر از آن گام او خیلی زیاد نبوده ولی در واردات این روند رشد پرشتاب بوده و ما حدود ۲۷۸ درصد افزایش داشتیم و این ارتباط عدد و رقم نشان می‌دهد که در حوزه واردات ظاهرا شتاب چندگانه‌ای داشته و ۲۷۸ درصد یعنی حدود چهار برابر ما افزایش واردات داشتیم از این اتحادیه، در حوزه صادرات ما ارمنستان
سوال: تجارتمان با اوراسیا منفی بوده است درسته؟
لطیفی: با این روند اگر پیش برویم در سال ۹۸ تراز تجاری مان تقریبا نه منفی بوده نه مثبت سر به سر بوده ولی الان حدود بیش از سه و شش هفت دهم میلیارد دلار منفی است و به نحوی این موافقتنامه تا الان به سمت واردات نفع می‌برده و این کشورها بیشتر از اینکه ما نفع ببریم نفع بردند البته صادرات ما روند بهتری پیدا کرده و همان شتاب اولیه دو سه برابر شده یعنی از سال ماقبل و این اتفاق اتفاق بدی نیست ولی در کل تجارت از ۹۰۹ میلیارد دلاری که تجارت خارجی در این اتحادیه است ما فقط هشت دهم درصد این سهم را داریم که در حوزه واردات یک و چهار دهم درصد است ولی در حوزه صادرات ۴۵ هزارم درصد است که این بسیار فاصله دارد با آن چیزی که باید باشد و باید گام‌های جدی تری برداشته شود.
سوال: درباره صحبت‌هایی که آقای لطیفی داشتند تراز منفی بگویید.
دهقان دهنوی: نباید خودمان را خیلی محدود کنیم یا قضاوت هایمان را صرفا براساس اعداد انجام بدهیم نکته مهم وجود دارد البته اگر نسبت به سال ۹۷ نگاه کنیم صادرات ما بیش از دو و نیم برابر افزایش پیدا کرده مقایسه با انتهای سال ۹۸ شاید مقایسه درستی نباشد ولی توجه باید بکنیم به اقلامی که داخل این تجارت وجود دارند ببینید این پیمان برای ما حتی در واردات هم فرصت‌هایی ایجاد کرده وقتی می‌گوییم واردات ما از این کشورها افزایش پیدا کرده لزوما به معنی این نیست که ما در اقتصاد کشورمان وابسته‌تر شدیم نخیر بخشی از این واردات غلات یا نهاده‌های دامی بودند که مثلا قبلا ما از برزیل وارد می‌کردیم یا از کانادا وارد می‌کردیم الان وقتی که وارد این پیمان شدیم با هزینه کمتر می‌توانیم از روسیه و قزاقستان وارد کنیم بنابراین ما بخشی از این افزایش واردات انتقال وارداتمان از کشور‌های دیگر به حوزه روسیه و قزاقستان است که با هزینه کمتری برای کشور ما این واردات اتفاق می‌افتد، چون هم هزینه‌های حمل و نقلش کمتر است و هم به خاطر این که این دو تا کشور محل خیلی خوبی برای تولیدات این محصولاتند محصولات را می‌توانیم با قیمت‌های کمتری خریداری کنیم لذا لزوما افزایش واردات به معنای وابسته‌تر شدن کشور نیست بلکه به معنی این است که بازار‌های جدیدی پیدا کردیم که می‌توانیم نیاز‌های خودمان را از آنجا تامین کنیم نکته بعدی که در صحبت‌های ایشان هم درست بود این است که اصلا حجم کل این تجارت نسبت به تجارت این کشورها همه در حد قابل توجهی نیست چه بگوییم دو برابر شده چه بگوییم نصف شده اندازه اش خیلی کوچیک است لذا ما جهت گیریمان باید به سمتی باشد افزایش تعاملاتمان با کشور‌های اتحادیه اوراسیا به نحوی باشد که سهم بزرگتری از تجارت این منطقه را بتوانیم به سمت کشور خودمان هدایت کنیم که این اتفاق با هماهنگی و همکاری دولت و بخش خصوصی بتواند اتفاق بیفتد.
سوال: به سهم ایران هم اشاره کردند در مجموع تجارت اوراسیا فکر می‌کنید این سهم قابل توجه و قابل قبول است و به کجا می‌تواند برسد؟
دهقان دهنوی: نه، رشدش خوب بوده ولی هنوز اندازه اش خیلی کوچک است ما باید اندازه تجارت خودمان با کشور‌های اوراسیا را به شدت افزایش بدهیم این سهم قابل افزایش است به شرطی اینکه تعامل خودمان را بیشتر بکنیم باید زیرساخت هایمان را مشکلش را حل کنیم لجستیک را تقویت کنیم مسایل بانکی و ارزی مان را بتوانیم ساز و کار‌ها را بتوانیم کانال‌های بهتری برایش طراحی کنیم و بعد وارد تعامل بیشتری با اقتصاد‌های آنها شویم از طریق سرمایه گذاری‌های مشترک از طریق تولید محصولات مشترک و از طریق هماهنگ سازی و تطبیق مقررات و استانداردهایمان با انجام این کار‌ها یقینا ما می‌توانیم سهم بزرگتری از تجارت اوراسیا را به کشور خودمان اختصاص بدهیم تالگت‌ها قابل توجه است مثلا ببینید اگر فقط ۱۰ درصد آن تجارت را هم به سمت کشورمان بیاوریم تجارت ۹۰۰ میلیارد دلاری ده درصدش می‌شود نود میلیارد دلار پس این تالگت یا هدف دور از دسترسی نیست اگر فرض کنیم که به نقطه‌ای برسیم که سالی چهل پنجاه میلیون دلار صادرات و چهل پنجاه میلیون دلار واردات از کشور‌های اوراسیا داشته باشیم.
سوال: یکی از مسایلی که وجود دارد ما موافقتنامه‌های زیادی را امضا می‌کنیم با کشور‌های مختلف در حوزه اقتصاد ولی اینها خیلی هایشان منجر به قرارداد نمی‌شود اغلبشان منجر به قرارداد نمی‌شود و فقط در حد تفاهم نامه باقی می‌ماند علتش چیست و چه کاری می‌شود انجام داد که اینها به قرارداد منجر و عملی شود؟
دهقان دهنوی: وقتی مذاکرات شروع می‌شود یک روال استاندارد و طبیعی دارد که کشورها وقتی به همدیگر نزدیک می‌شوند اول رئوس و سرفصل‌های کلی را با همدیگر تفاهم می‌کنند تفاهم نامه‌ها هدفش همین است که ما و شما بدانیم به عنوان دو تا کشور مقابل هم بدانیم که می‌خواهیم در چه حوزه‌هایی باهم کار کنیم قاعدتا تفاهم نامه اصلا نوشتنش برای اینکه یک قرارداد اجرایی باشد نیست فقط برای این است که بدانیم مسیرمان چیست، مرحله بعد مذاکرات می‌آید در سطوح تخصصی در سازمان‌های مرتبط، ارگان‌ها و دستگاه‌های مرتبط با حضور کارشناسان مذاکرات ادامه پیدا می‌کند تا منجر به انعقاد قرارداد‌هایی مثل پیمان‌های تجارت ترجیحی یا آزاد می‌شود که فرآیند این مذاکرات هم فرآیند بسیار پیچیده و زمانبر و علمی است بعد از آن که این امضا شد و اجرایی شد باز دوباره باید بخش خصوصی بیاید از این فرصت‌ها استفاده بکند و پلن‌های خودش، سرمایه گذاری‌های خودش را با شناسایی فرصت‌هایی که از آن پیمان‌های تجاری به دست می‌آید برنامه ریزی کند که بتواند آنها را آن اهداف و آن فرصت‌ها را کشف بکند و به دست بیاورد لذا قطعا این پروسه، پروسه زمانبری است مهم این است که ما در این مسیر عزم خودمان را از دست ندهیم و هماهنگی داشته باشیم گاهی اوقات تفاهم نامه می‌آید ممکن است در دستگاه‌های اجرایی ناهماهنگی منجر به عقد قرارداد نشود یا قرارداد می‌آید مشکلات و موانعی که گفتم برای صادرکنندگان و واردکنندگان وجود دارد مانع از توسعه شود.
سوال: درباره سومین نمایشگاه و تدارک و تدابیری که برای برگزاریش در این دوره انجام شده چه چیز‌هایی است؟
جعفری رئیس مرکز تجاری ایران در بلاروس و همچنین مدیر اجرایی سومین نمایشگاه تخصصی تجارت با اوراسیا : نمایشگاه اوراسیا در سال گذشته در سطح بسیار خوبی برگزار شد و در ملاقات ریاست محترم جمهوری فدراسیون روسیه با ریاست جمهور شهیدمان به این نمایشگاه اشاره شد و توسط معاون نخست وزیر روسیه آقای نوباک به عنوان یکی از دستاورد‌های سال ۲۰۲۳ به آن اشاره شد در نتیجه الان استقبال بسیار خوبی شده در روسیه و یک برند شده این نمایشگاه و علی رغم اینکه مجوز نمایشگاه دیر صادر شد ولی خوشبختانه با حمایتی که در اجلاس اوراسیا در ارمنستان آقای مهندس اتابک وزیر محترم صمت و به خصوص آقای دکتر دهقان دهنوی در ملاقات هایشان و در پنل‌هایی که بود که و در تمام دیدارهایشان به این نمایشگاه اشاره شد و تاکید شد و در طرف اوراسیایی دعوت شد خوشبختانه الان استقبال بسیار خوبی شده پیش بینی مان این است که وزیر تجارت اوراسیا که بعد از اجلاس اوراسیای ارمنستان اعلام کرد به ما قطعی کرده آمدنش را به نمایشگاه و ما معاونین صنعت و تجارت این پنج کشور هم خواهیم داشت و حدود ۲۰۰ شرکت از حوزه اوراسیا را ما در این نمایشگاه خواهیم داشت.
سوال: هر ساله یک مبلغی درنظر گرفته می‌شود در بودجه هزار و صد میلیارد تومان برای اینکه به صادرکنندگان به عنوان مشوق داده شود ولی این صد میلیاردش هم داده نمی‌شود علت چیست و باتوجه به اینکه روز ملی صادرات هم در پیش است این مشوق چه تدابیری برایش اندیشیده شده برای اینکه برسد به صادرکنندگان.
دهقان دهنوی: اشاره خوبی کردید روز ملی صادرات در حالی است که یک روز از تقویم جمهوری اسلامی ایران است که به نام صادرات نامگذاری شده در این روز فرصتی است برای تجلیل از صادرکنندگان نمونه و بیان و ترویج این موضوع که صادرات برای اقتصاد کشور چقدر مهم است در سنوات گذشته جوایز صادراتی معمولا تخصیص پیدا می‌کرد ولی چند سالی است که متاسفانه به دلیل محدودیت‌های بودجه‌ای انجام نشده ما مذاکراتی داشتیم با سازمان برنامه قولی از آنها گرفتیم که امسال بتوانیم بودجه بیشتری بگیریم در مشوق‌ها و از این طرف هم پلن‌های خوبی داریم که در راهکار‌های مناسب توزیع کنیم.