«اکو» چیست و چرا تشکیل شد؟

به گزارش گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو، اکو میراث دار سازمان همکاری عمران منطقه‌ای است. سازمان همکاری عمران منطقه‌ای (RCD) سال ۱۹۶۴ توسط سه کشور ایران، پاکستان و ترکیه جهت افزایش همکاری‌ها به ویژه در زمینه‌های اقتصادی، فنی و فرهنگی تشکیل شد.

ایران با پیروزی انقلاب اسلامی در ۱۹۷۹ عضویت خود را در این سازمان به تعلیق درآورد. در حقیقت حیات این سازمان پایان یافت. سال ۱۹۵۸ ایران، ترکیه و پاکستان تلاش‌های تازه‌ای برای توسعه همکاری‌های منطقه‌ای ایجاد کردند. سازمان همکاری عمران منطقه‌ای این بار با نام سازمان همکاری اقتصادی (اکو) فعالیت خود را آغاز کرد. 

تا سال ۱۹۹۲ اکو فعالیت قابل ملاحظه‌ای نداشت. اما با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، کشور‌های آسیای مرکزی و آذربایجان و حتی افغانستان خواستار پیوستن به این سازمان شدند. با پیوستن اعضای جدید تعداد کشور‌های عضو به ۱۰ افزایش یافت. به غیر از اعضای موسس: ایران، پاکستان و ترکیه کشور‌هایی که بعدا عضو سازمان شدند شامل: قزاقستان، ازبکستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکمنستان افغانستان و آذربایجان است. 

اکو یک سازمان اقتصادی است که مهم‌ترین هدف آن دستیابی به رشد و توسعه اقتصادی پایدار برای کشور‌های عضو است. پروتکل تعرفه‌های ترجیحی، حمل‌و‌نقل و ارتباطات، همکاری‌های انرژی، مسائل زیست محیطی و طرح جامع منطقه‌ای برای کنترل مواد مخدر از موضوع‌های مورد توجه اعضای اکو بود. 

روابط تجاری اندک و ادامه سیاست‌های حمایت‌گرایانه نسبت به صنایع ملی، پیشرفت این سازمان را کند کرده است. عوامل متعدد درونی مانع گسترش مناسبات تجاری این اتحادیه بوده است. تغییر مستمر قوانین، ایجاد موانع تعرفه‌ای و غیر تعرفه‌ای، نبود نظام حمل‌و‌نقل موثر میان اعضا و اجرای مقررات متفاوت در برابر کشور‌های مختلف از جمله موانع درونی اعضای اکو است. 

اعضای اتحادیه اروپا از تسهیلات تعرفه گمرکی برای تجارت در میان خود استفاده می‌کنند و با کشور‌های دیگر سیاست‌های مشترک اعمال می‌کنند. اما هر یک از اعضای اکو سیاست متفاوتی در تجارت اتخاذ می‌کند. 

از اهداف اصلی اکو افزایش حجم تجارت در میان اعضا بوده است. عوامل متعددی موجب محدودیت فعالیت اکو شده که بیشتر به ویژگی ساختار‌های اقتصادی اعضا مربوط می‌شود. این سازمان هنوز نتوانسته جایگاه مناسبی برای گسترش تجارت بین اعضای خود ایجاد کند. 

شورای وزیران ایران در ۱۹۹۷ تاسیس گروه مالی کارشناسان را تصویب کرد. این گروه با برگزاری نشست وزرای بازرگانی اکو در تهران در سال ۲۰۰۰ تعهد‌های جدیدی برای رفع موانع توسعه تجارت منطقه‌ای وضع کرد. 

میزان تعرفه‌های اکثر کشور‌های عضو اکو بین ۲۰ تا ۳۰ درصد قرار دارد. آذربایجان، قزاقستان و قرقیزستان تعرفه‌های پایینی دارند. در مقابل ازبکستان کنترل گسترده‌ای بر نظام ارزی و تجاری خود اعمال می‌کند. در ایران نیز نرخ تعرفه‌ها دارای ثبات نبوده و در بازه‌هایی به صورت ناگهانی واردات کالایی ممنوع می‌شود. بسیاری از توافقات تجاری در شرایط فوق تحقق پیدا نکرده است.

ردپای تحولات سیاسی و بین المللی اکو

تحولات بین‌المللی نیز بر عملکرد این سازمان تاثیر قابل توجهی داشته است. کشور‌های مستقل همسود (CIS) در ۱۹۹۱ تشکیل شد. این نهاد با پیوستن برخی اعضای اکو به آن تبدیل به یک سازمان موازی اکو شد. همچنین اینکه این سازمان از حمایت روسیه برخوردار است و ماهیت امنیتی نیز دارد. 

کشور‌های اکو پس از فروپاشی شوروی بیش از پیش مورد توجه غرب قرار گرفت. غرب با دارا بودن سرمایه و تکنولوژی‌های بروز باعث شد اعضای اکو همکاری گسترده‌تری با غرب داشته باشند تا با یکدیگر. همچنین تبدیل شانگهای-۵ به سازمان همکاری‌های شانگهای و حضور دو قدرت بزرگ چین و روسیه موجب توجه اعضای اکو به این نهاد شد. 

سازمان اکو علی‌رغم دارا بودن ظرفیت‌های متعدد از جمله ذخایر انرژی و موقعیت ژئوپلتیک هنوز نتوانسته همکاری گسترده‌ای بین اعضای خود شکل دهد. مجموعه دلایل داخلی و بین‌المللی مانع از گسترش این همکاری شده است. لازمه توسعه سازمان اکو، افزایش نگاه منطقه‌ گرایی بین اعضای این نهاد است.

نویسنده: فرشید محمدی‌مجد