به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری دانشجو _ فاطمه قدیری، اشتغال به عنوان یکی از حقوق اساسی هر انسان، نقشی بنیادین در تامین معیشت و حتی افزایش اعتماد به نفس و مشارکت اجتماعی افراد دارد. برای افراد دارای معلولیت، اشتغال از اهمیت دوچندانی برخوردار است. این گروه که جمعیت قابل توجهی از جامعه جهانی را تشکیل می‌دهند، اغلب با تبعیض‌های اجتماعی، موانع ساختاری و اقتصادی مواجه هستند که فرصت‌های شغلی را برای آنها محدود می‌کند. طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی (WHO)، بیش از یک میلیارد نفر، معادل حدود ۱۵ درصد از جمعیت جهان، با نوعی از معلولیت زندگی می‌کنند. با وجود این آمار، نرخ اشتغال افراد دارای معلولیت در بسیاری از کشورها به‌طور قابل توجهی پایین‌تر از میانگین است.
اهمیت اشتغال افراد دارای معلولیت در جامعه
اشتغال افراد دارای معلولیت نه تنها یک وظیفه اخلاقی و اجتماعی است، بلکه از منظر اقتصادی و توسعه پایدار نیز اهمیت ویژه‌ای دارد. این اهمیت را می‌توان در سه محور اصلی بررسی کرد:
کرامت انسانی و عدالت اجتماعی: اشتغال، نماد استقلال اقتصادی و مشارکت اجتماعی است. برای افراد دارای معلولیت، دستیابی به شغل برابر با پذیرش آنها به عنوان اعضای مفید و فعال جامعه است. ایجاد فرصت‌های شغلی مناسب برای این افراد، به‌معنای احترام به کرامت انسانی آنها و تحقق اصول عدالت اجتماعی است.
تأثیرات اقتصادی: اشتغال افراد دارای معلولیت می‌تواند به رشد اقتصادی و کاهش فقر کمک کند. سازمان بین‌المللی کار (ILO) تخمین زده است که اگر این افراد به‌طور کامل در نیروی کار یکپارچه شوند، تولید ناخالص داخلی (GDP) جهانی می‌تواند تا ۷ درصد افزایش یابد. این افزایش ناشی از بهره‌برداری از نیروی کار بالقوه و کاهش هزینه‌های اجتماعی مرتبط با حمایت‌های مالی از این گروه است.
تنوع و نوآوری در محیط کار: حضور افراد دارای معلولیت در محیط‌های کاری به افزایش تنوع و خلاقیت کمک می‌کند. این افراد با ارائه دیدگاه‌های متفاوت و راهکار‌های خلاقانه، می‌توانند باعث ارتقای عملکرد سازمان‌ها شوند. تحقیقات نشان داده است که شرکت‌هایی با تنوع بالا در نیروی کار، عملکرد مالی بهتری دارند و در زمینه نوآوری موفق‌تر عمل می‌کنند.
چالش‌های پیش روی اشتغال افراد دارای معلولیت
با وجود اهمیت اشتغال این گروه، موانع متعددی در مسیر دستیابی آنها به فرصت‌های شغلی وجود دارد. این موانع را می‌توان در چهار دسته کلی طبقه‌بندی کرد:
نگرش‌های منفی و کلیشه‌های اجتماعی: یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها، نگرش منفی جامعه و کارفرمایان نسبت به توانایی‌های افراد دارای معلولیت است. بسیاری از کارفرمایان به اشتباه تصور می‌کنند که این افراد قادر به انجام وظایف شغلی به‌طور موثر نیستند یا هزینه‌های بیشتری برای سازمان به همراه دارند. این نگرش‌های تبعیض‌آمیز اغلب به نادیده گرفتن استعداد‌های بالقوه این گروه منجر می‌شود.
عدم دسترسی به زیرساخت‌های مناسب: در بسیاری از کشورها، زیرساخت‌های محیط کار برای افراد دارای معلولیت بهینه نشده‌اند. عدم وجود رمپ، آسانسور، سرویس‌های بهداشتی مناسب یا فناوری‌های کمکی، دسترسی این افراد به محیط‌های کاری را محدود می‌کند. علاوه بر این، وسایل حمل‌ونقل عمومی نیز اغلب برای استفاده این گروه مناسب نیستند.
کمبود آموزش و مهارت: افراد دارای معلولیت به دلیل موانع اجتماعی و اقتصادی، از دسترسی به فرصت‌های آموزشی با کیفیت محروم هستند. این کمبود مهارت‌ها و آموزش‌های حرفه‌ای، توانایی آنها برای ورود به بازار کار را کاهش می‌دهد.
فقدان سیاست‌های حمایتی: در بسیاری از کشورها، قوانین و سیاست‌های حمایتی کافی برای حمایت از اشتغال این گروه وجود ندارد. حتی در کشور‌هایی که قوانین مناسبی وضع شده است، نبود نظارت کافی بر اجرای این قوانین، اثربخشی آنها را کاهش می‌دهد.
وضعیت اشتغال افراد دارای معلولیت در کشور‌های مختلف
وضعیت اشتغال افراد دارای معلولیت در کشور‌های مختلف جهان به شدت متفاوت است. این تفاوت به عواملی نظیر سطح توسعه اقتصادی، فرهنگ، قوانین و سیاست‌های دولتی بستگی دارد.
کشور‌های توسعه‌یافته: در کشور‌های پیشرفته، اقدامات موثری برای ارتقای اشتغال افراد دارای معلولیت انجام شده است. به عنوان مثال، در آلمان، قانون برابری فرصت‌ها (Equal Opportunities Act) کارفرمایان را ملزم می‌کند که حداقل ۵ درصد از نیروی کار خود را از میان افراد دارای معلولیت انتخاب کنند. در صورت عدم رعایت این قانون، شرکت‌ها ملزم به پرداخت جریمه می‌شوند. علاوه بر این، دولت آلمان مشوق‌های مالیاتی و یارانه‌هایی برای مناسب‌سازی محیط کار ارائه می‌دهد. در ایالات متحده، قانون ADA (Americans with Disabilities Act) نقش مهمی در تضمین حقوق افراد دارای معلولیت ایفا کرده است. این قانون کارفرمایان را ملزم می‌کند که امکانات لازم برای دسترس‌پذیری این افراد را فراهم کنند. شرکت‌هایی مانند مایکروسافت و گوگل برنامه‌های ویژه‌ای برای استخدام افراد دارای معلولیت دارند.
کشور‌های در حال توسعه: در کشور‌های در حال توسعه، وضعیت متفاوت است. به عنوان مثال، در هند، با وجود برنامه‌هایی مانند Skill India که هدف آن آموزش حرفه‌ای افراد دارای معلولیت است، نرخ اشتغال این گروه همچنان پایین است. براساس گزارش‌ها، تنها حدود ۳۶ درصد از افراد دارای معلولیت در هند شاغل هستند.
کشور‌های خاورمیانه: در عموم کشور‌های خاورمیانه، موانع فرهنگی و اجتماعی یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها محسوب می‌شود. اما کشور‌هایی مانند امارات متحده عربی برنامه‌های ملی برای ارتقای اشتغال افراد دارای معلولیت تدوین کرده‌اند. به عنوان مثال، برنامه "People of Determination" در امارات به افزایش فرصت‌های شغلی و اجتماعی این افراد کمک کرده است.
راهکار‌های عملی برای بهبود وضعیت اشتغال افراد دارای معلولیت
برای بهبود شرایط اشتغال این گروه، رویکردی جامع و هماهنگ نیاز است که تمام بخش‌های جامعه را درگیر کند. راهکار‌های زیر می‌توانند در این زمینه موثر باشند:
تدوین و اجرای قوانین حمایتی: دولت‌ها باید قوانین الزام‌آوری وضع کنند که کارفرمایان را به استخدام افراد دارای معلولیت ترغیب کند. این قوانین باید شامل مشوق‌های مالیاتی و یارانه‌هایی برای مناسب‌سازی محیط‌های کاری باشد.
آموزش و توانمندسازی: برنامه‌های آموزشی و حرفه‌ای باید به‌طور ویژه برای افراد دارای معلولیت طراحی شوند. همچنین، دسترسی به فناوری‌های کمکی می‌تواند بهره‌وری این افراد را افزایش دهد.
بهبود زیرساخت‌ها: مناسب‌سازی محیط‌های کاری و عمومی از جمله اولویت‌هاست. طراحی رمپ‌ها، آسانسور‌های مناسب و سرویس‌های بهداشتی استاندارد می‌تواند به دسترس‌پذیری این افراد کمک کند.
آگاه‌سازی عمومی: تغییر نگرش‌های منفی جامعه از طریق کمپین‌های آگاه‌سازی و نمایش داستان‌های موفقیت افراد دارای معلولیت، می‌تواند تاثیر بسزایی در کاهش تبعیض داشته باشد.
حمایت از کارآفرینی: ارائه وام‌ها و تسهیلات مالی به کارآفرینان دارای معلولیت و ایجاد مراکز نوآوری برای حمایت از ایده‌های آنها، از دیگر اقدامات موثر است.
نمونه‌های موفق جهانی
مایکروسافت: این شرکت برنامه‌ای با نام Autism Hiring Program راه‌اندازی کرده است که به افراد دارای اوتیسم فرصت شغلی در محیط‌های متناسب با توانایی‌هایشان می‌دهد.
شرکت Starbucks: این شرکت در برخی کشورها شعبه‌هایی با پرسنل ناشنوا راه‌اندازی کرده است که به ایجاد فضایی فراگیر کمک می‌کند.
شرکت فیروز: در ایران نیز گروه بهداشتی فیروز بنای به کار گیری و استخدام خود را بر پایه‌ی افراد دارای معلولیت گذاشته است و برای هزارنفر از معلولان اشتغال زایی کرده است. طبق گفته مدیر عامل این مجموعه با انجام این کار، در شهر قزوین دیگر هیچ معلول متکدی وجود ندارد.
همچنین در آلمان با ایجاد کارگاه‌های حمایت‌شده برای افراد دارای معلولیت شدید، محیطی امن برای اشتغال آنها فراهم کرده است.
اشتغال افراد دارای معلولیت نه تنها به بهبود وضعیت اقتصادی و اجتماعی این افراد کمک می‌کند، بلکه باعث رشد اقتصادی، افزایش همبستگی اجتماعی و کاهش تبعیض در جامعه می‌شود. با اقدامات هماهنگ در سطح قوانین، زیرساخت‌ها و آموزش، می‌توان جامعه‌ای فراگیرتر ساخت که در آن همه افراد، بدون توجه به محدودیت‌های جسمی، نقشی موثر و سازنده ایفا کنند.