پاییز و بحران بیماری‌های ویروسی در مدارس/چرا دانش‌آموزان در خطر بیشتری هستند؟

به گزارش گروه اجتماعی خبرگزاری دانشجو _ فاطمه قدیری، با آغاز سال تحصیلی در ایران، به‌ویژه در فصل پاییز، شاهد افزایش قابل توجهی در موارد ابتلا به بیماری‌های عفونی و ویروسی، به‌ویژه در میان کودکان و نوجوانان، هستیم. این پدیده به دلیل مجموعه‌ای از عوامل مختلف رخ می‌دهد که مهم‌ترین آنها تغییرات فصلی، شرایط محیطی مدارس و وضعیت سیستم ایمنی بدن افراد است.

تأثیر تغییرات فصلی بر شیوع بیماری‌ها

فصل پاییز، به‌عنوان یکی از فصول انتقالی در ایران، ویژگی‌های خاصی دارد که بر شیوع بیماری‌های ویروسی تأثیرگذار است. در این فصل، به‌طور معمول دما کاهش می‌یابد، هوا سردتر و مرطوب‌تر می‌شود، و میزان تابش آفتاب در بیشتر مناطق کشور کاهش پیدا می‌کند. این تغییرات جوی باعث می‌شود که مردم بیشتر در محیط‌های بسته و تهویه نشده حضور پیدا کنند و این شرایط برای رشد و انتقال ویروس‌ها بسیار مناسب است.

ویروس‌ها و باکتری‌ها در محیط‌های سرد و مرطوب بهتر زنده می‌مانند و از آنجایی که افراد در این فصل بیشتر در فضا‌های بسته مانند کلاس‌های درس، دفاتر کاری و خانه‌ها حضور دارند، خطر انتقال بیماری‌ها بیشتر می‌شود. این مسئله در مورد کودکان و نوجوانان که ممکن است کمتر از پروتکل‌های بهداشتی پیروی کنند، مشهودتر است. همچنین، کاهش نور خورشید در فصل پاییز و زمستان باعث ضعف سیستم ایمنی بدن می‌شود و این امر می‌تواند به افزایش حساسیت افراد به بیماری‌ها کمک کند.

مدرسه و گسترش ویروس‌

مدارس به‌ویژه در فصل پاییز به‌دلیل شرایط خاص خود، مکان‌های پرخطر برای انتقال بیماری‌های ویروسی هستند. تراکم جمعیت بالا و تماس نزدیک دانش‌آموزان با یکدیگر و با سطوح آلوده، شرایط مناسبی برای انتشار ویروس‌ها فراهم می‌آورد. این ویروس‌ها عمدتاً از طریق قطرات تنفسی که هنگام سرفه، عطسه یا صحبت کردن از فرد مبتلا به دیگران منتقل می‌شود، گسترش می‌یابند. به‌ویژه در کلاس‌هایی که تهویه مناسب ندارند یا پنجره‌ها به‌طور مرتب باز نمی‌شوند، این امکان بیشتر می‌شود که ویروس‌ها مدت بیشتری در محیط باقی بمانند و خطر انتقال آنها افزایش یابد.

علاوه بر این، دانش‌آموزان در سنین مختلف معمولاً بهداشت فردی را به‌طور کامل رعایت نمی‌کنند. آنها ممکن است دست‌های خود را پس از تماس با سطوح آلوده یا افراد بیمار شست‌وشو ندهند و همین امر سبب انتقال بیماری‌ها از یک فرد به فرد دیگر می‌شود. به‌طور خاص، در محیط‌هایی مانند کلاس‌های درس و سالن‌های ورزشی، ویروس‌ها می‌توانند در عرض مدت زمان کوتاهی گسترش یابند.

اثرات فصل پاییز بر سیستم ایمنی بدن کودکان

کودکان، به‌ویژه در سنین پایین، به‌دلیل رشد و تکامل مداوم سیستم ایمنی بدن خود، گروه‌های آسیب‌پذیری در برابر بیماری‌های ویروسی هستند. در این سنین، سیستم ایمنی هنوز به‌طور کامل به توانایی مقابله با انواع ویروس‌ها و باکتری‌ها نرسیده است و بنابراین این افراد بیشتر در معرض خطر ابتلا به بیماری‌ها قرار دارند.

تحقیقات جدید نشان می‌دهد که تغییرات فصلی، به‌ویژه در فصل پاییز، بر عملکرد سیستم ایمنی تأثیر منفی می‌گذارد. در این فصل، به‌دلیل تغییرات ناگهانی دما و افزایش استرس‌های فصلی، فعالیت سیستم ایمنی بدن کاهش یافته و بدن برای مقابله با بیماری‌ها ضعیف‌تر می‌شود. همچنین، کمبود نور خورشید در این فصل، تولید ویتامین D را کاهش می‌دهد که این امر نیز به نوبه خود می‌تواند باعث تضعیف سیستم ایمنی شود.

مطالعات متعدد نشان داده‌اند که در ماه‌های مهر و آبان، سیستم ایمنی کودکان بیشتر در معرض خطر قرار دارد و بنابراین آنها بیشتر از سایر گروه‌ها به بیماری‌های ویروسی تنفسی مبتلا می‌شوند. این امر در مقایسه با فصل‌های دیگر سال مانند تابستان و بهار بیشتر مشهود است.

شیوع بیماری‌های ویروسی در پاییز

مطالعات مختلف نشان می‌دهند که در ماه‌های مهر و آبان، شیوع بیماری‌های ویروسی به‌ویژه بیماری‌های تنفسی در میان کودکان افزایش می‌یابد. در این ماه‌ها، ویروس‌هایی مانند آنفولانزا، RSV (ویروس سین‌سیشیال تنفسی) و سایر عفونت‌های تنفسی به‌طور قابل توجهی شیوع پیدا می‌کنند.

مطالعات انجام‌شده در مجله Pediatrics در سال ۲۰۲۲ نشان می‌دهد که در طول ماه‌های مهر و آبان، شیوع عفونت‌های ویروسی تنفسی تا ۳۰ درصد افزایش می‌یابد. همچنین تحقیقات وزارت بهداشت ایران در سال ۱۴۰۱ نشان داد که تعداد بستری‌های مرتبط با عفونت‌های ویروسی تنفسی در کودکان زیر پنج سال در ماه‌های پاییز به‌شدت افزایش یافته است. به‌ویژه عفونت‌های تنفسی ناشی از ویروس‌های RSV و آنفولانزا در این ماه‌ها اوج می‌گیرند.

راهکار‌های پیشگیری از بیماری‌های ویروسی

پیشگیری، کلید کنترل شیوع بیماری‌هاست. پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های ویروسی نیازمند اقدامات چندجانبه است. یکی از مؤثرترین روش‌ها برای جلوگیری از شیوع بیماری‌های ویروسی، واکسیناسیون است. واکسن آنفولانزا به‌ویژه برای کودکان، سالمندان و افراد دارای بیماری‌های مزمن توصیه می‌شود. طبق آمار سازمان جهانی بهداشت (WHO)، واکسن آنفولانزا می‌تواند خطر ابتلا به این بیماری را تا ۶۰ درصد کاهش دهد. در کنار واکسیناسیون، رعایت بهداشت فردی و آموزش‌های مربوط به پیشگیری از بیماری‌ها نیز اهمیت زیادی دارد.

شست‌وشوی دست‌ها یکی از ساده‌ترین و مؤثرترین روش‌ها برای پیشگیری از بیماری‌های ویروسی است. مطالعات مختلف نشان داده‌اند که شست‌وشوی دست‌ها می‌تواند به‌طور قابل توجهی از انتقال بیماری‌های ویروسی جلوگیری کند. همچنین، استفاده از ماسک در محیط‌های شلوغ مانند مدارس و فضا‌های بسته می‌تواند نقش بسزایی در کاهش شیوع بیماری‌های تنفسی داشته باشد. تحقیقات منتشرشده در Journal of Infectious Diseases در سال ۲۰۲۱ نشان می‌دهد که استفاده از ماسک در مدارس و محیط‌های شلوغ منجر به کاهش ۵۰ درصدی موارد ابتلا به عفونت‌های تنفسی شده است.

تهویه مناسب کلاس‌های درس و سایر محیط‌های آموزشی نیز به‌عنوان یکی از راهکار‌های مؤثر در جلوگیری از شیوع بیماری‌ها به شمار می‌رود. تهویه مناسب باعث می‌شود که هوای آلوده و دارای ویروس‌های تنفسی سریع‌تر از محیط خارج شود و از تجمع ویروس‌ها جلوگیری کند.

اهمیت همکاری میان والدین، مدارس و کادر درمان

یکی از مهم‌ترین اقدامات در راستای پیشگیری از شیوع بیماری‌ها، همکاری میان والدین، مدارس و کادر درمان است. مدارس باید برنامه‌های آموزشی و بهداشتی مناسبی برای دانش‌آموزان در نظر بگیرند و والدین نیز باید مراقبت‌های بهداشتی لازم را در منزل برای فرزندان خود انجام دهند. همکاری این سه گروه می‌تواند محیطی سالم و امن را برای تحصیل کودکان فراهم آورد.

زمان مراجعه به پزشک

یکی از نکات کلیدی در کنترل بیماری‌های ویروسی، تشخیص زودهنگام و انجام مداخلات درمانی مناسب است. علائمی همچون تب بالا، سرفه‌های شدید، تنگی نفس و درد عضلانی باید جدی گرفته شوند و در صورتی که علائم بیماری طی ۴۸ ساعت بهبود نیابد یا شدت یابد، به‌ویژه در کودکان و افراد دارای بیماری‌های زمینه‌ای، باید به پزشک مراجعه کرد. مطالعات پزشکی نشان می‌دهند که مراجعه دیرهنگام به پزشک در موارد عفونت‌های ویروسی می‌تواند به عوارض جدی‌تری مانند عفونت‌های ثانویه باکتریایی و بستری شدن در بیمارستان منجر شود.

پیشگیری و آموزش نقش حیاتی در کنترل شیوع بیماری‌های ویروسی دارند. اقداماتی، چون واکسیناسیون، رعایت بهداشت فردی و استفاده از ماسک در فضا‌های شلوغ می‌توانند به‌طور چشمگیری از شدت شیوع بیماری‌ها بکاهند. در کنار این موارد، همکاری مؤثر بین مدارس، والدین و کادر درمان ضروری است تا کودکان در محیطی امن و سالم به تحصیل خود ادامه دهند.

همچنین، ایجاد آگاهی عمومی درباره روش‌های پیشگیری، نشانه‌های اولیه بیماری و لزوم مراجعه به پزشک در صورت نیاز، می‌تواند در کاهش بار بیماری‌های ویروسی و جلوگیری از گسترش آنها در جامعه مؤثر باشد.