چالش‌ها و فرصت‌های ترویج کتاب؛ از جشنواره‌ها تا سیاست‌گذاری‌های فرهنگی
به گزارش گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری دانشجو، جشنواره‌ها، کتاب‌های مهجور و سیاست‌گذاری‌های فرهنگی
کتاب، برخلاف بسیاری از محصولات فرهنگی دیگر، تا زمانی که به درستی معرفی نشود، کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد. در حالی که فیلم، موسیقی و حتی محصولات غذایی از طریق تبلیغات گسترده در معرض دید مخاطبان قرار می‌گیرند، کتاب‌ها عمدتاً در قفسه‌های کتابخانه‌ها و کتابفروشی‌ها باقی می‌مانند. جواد کامور بخشایش، نویسنده و پژوهشگر حوزه ادبیات پایداری، معتقد است جشنواره‌های کتاب یکی از ابزارهای کلیدی برای معرفی آثار شاخص هستند.
وی در این خصوص به خبرنگار دانشجو گفت: ما در کشور چند جشنواره مهم مانند جایزه جلال آل احمد، جایزه قلم زرین، جشنواره کتاب سال جمهوری اسلامی و جشنواره کتاب دفاع مقدس داریم. این جشنواره‌ها فرصتی برای دیده شدن کتاب‌های خوب هستند، اما نباید صرفاً به معرفی یک اثر در روز اختتامیه بسنده کنیم. مهم‌تر از مراسم پایانی، برنامه‌ریزی برای ادامه مسیر تبلیغ و ترویج این آثار است.
کامور بخشایش معتقد است که جشنواره‌ها باید نقطه آغازی برای فعالیت‌های تبلیغی گسترده‌تر باشند. او در این خصوص گفت: کتاب‌های برگزیده این رویدادها باید از طریق مسابقات کتاب‌خوانی، ترجمه به زبان‌های دیگر، و تبلیغ توسط چهره‌های فرهنگی و رسانه‌ای، به مخاطبان بیشتری معرفی شوند.
کیفیت تولیدات؛ از کمیت عبور کرده‌ایم؟
یکی از مسائل مطرح‌شده در حوزه کتاب و بخصوص کتاب‌های دفاع مقدس و حوزه ادبیات پایداری، کیفیت آثار تولیدی است. اگرچه در سال‌های اخیر، تعداد آثار منتشرشده افزایش یافته، اما کامور بخشایش معتقد است همچنان با چالش‌های جدی در زمینه کیفیت مواجه هستیم.
او در این رابطه تصریح کرد: ما متناسب با نیاز و سلیقه مخاطب پیش نمی‌رویم و این یک ضعف بزرگ است. نویسندگان حوزه ادبیات پایداری نیاز به آموزش دارند تا بتوانند آثار قوی‌تر و تأثیرگذارتری تولید کنند. برای مثال، امسال در بخش مستند جایزه سال کتاب دفاع مقدس، حتی یک اثر برگزیده هم نداشتیم و ناچار شدیم از بین آثار موجود، یک کتاب را به عنوان اثر تقدیری انتخاب کنیم.
او تأکید کرد: اگرچه دو رویکرد اصلی در تولید آثار دفاع مقدس و ادبیات پایداری وجود دارد، یکی برای عموم مردم و دیگری برای پژوهش‌های تخصصی، اما در هر دو بخش ضعف‌هایی دیده می‌شود. او معتقد است که توجه بیشتر به آموزش نویسندگان می‌تواند به بهبود کیفیت آثار کمک کند.
چرا مخاطبان به کتاب‌های دفاع مقدس اقبال کمتری دارند؟
یکی دیگر از چالش‌های پیش روی ادبیات دفاع مقدس، ارتباط و جذب مخاطبان آن است. کامور بخشایش معتقد است که بخشی از این مشکل به دلیل رشد بی‌رویه کتاب‌های ترجمه‌ای، به‌ویژه در حوزه‌های روان‌شناسی عامه‌پسند و رمان‌های پرفروش خارجی است.
او در این باره گفت: متأسفانه، در بازار کتاب ایران، آثار ترجمه‌ای مخاطبان بیشتری دارند و حتی کتاب‌های زرد روان‌شناسی هم بیشتر از آثار تألیفی داخلی خوانده می‌شوند. این موضوع فقط محدود به ادبیات دفاع مقدس نیست؛ در ادبیات معاصر نیز شاهد همین روند هستیم. رمان‌های ترجمه‌شده معمولاً فروش بیشتری دارند و این نشان‌دهنده ضعف ما در سیاست‌گذاری و معرفی آثار تألیفی است.
وی معتقد است: ادبیات دفاع مقدس به‌طور خاص، با مظلومیت بیشتری مواجه است، چرا که طیف مخاطبان آن محدودتر بوده و حمایت‌های لازم برای توسعه این بخش کمتر است. برای حل این مشکل، باید یک برنامه‌ریزی فرهنگی اصولی انجام شود تا آثار دفاع مقدس به‌درستی به مخاطبان معرفی شوند.
نگاه رهبری به ترویج کتاب‌های دفاع مقدس
یکی از اقداماتی که در سال‌های اخیر به دیده شدن برخی آثار دفاع مقدس کمک کرده، تقریظ‌های رهبر انقلاب بر کتاب‌های شاخص این حوزه است. کامور بخشایش معتقد است: این تقریظ‌ها فقط برای قدردانی از نویسندگان نیست، بلکه یک سیاست‌گذاری فرهنگی محسوب می‌شود که هدف آن جریان‌سازی در حوزه کتاب است.
او در این زمینه توضیح داد: رهبر انقلاب نه‌تنها یک رهبر سیاسی، بلکه یک کارشناس حرفه‌ای کتاب هستند. ایشان با انتخاب دقیق موضوعات، نویسندگان، و آثار شاخص، تلاش می‌کنند تا جهت‌دهی مشخصی برای این حوزه داشته باشند. این تقریظ‌ها نشان‌دهنده توجه ویژه به کیفیت آثار است و می‌تواند الگوی مناسبی برای سیاست‌گذاران فرهنگی باشد.
با این حال، او تأکید کرد: صرفاً وجود این حمایت‌ها کافی نیست و نهادهای فرهنگی نیز باید وظایف خود را در زمینه تبلیغ و ترویج کتاب‌های دفاع مقدس و حوزه ادبیات پایداری را به‌درستی انجام دهند.
نیاز به یک چرخه فرهنگی منسجم
کامور بخشایش در پایان، بر ضرورت ایجاد یک چرخه فرهنگی کامل از تولید تا توزیع و ترویج کتاب تأکید کرده و معتقد است: اگر تمامی مراحل این زنجیره به درستی برنامه‌ریزی و اجرا شوند، شاهد تولید آثار باکیفیت‌تر و استقبال گسترده‌تر مخاطبان خواهیم بود.
وی در ادامه بیان کرد: اگر یک سیستم فرهنگی منسجم برای هدایت نویسندگان، تبلیغ و معرفی آثار، و جذب مخاطبان وجود داشته باشد، قطعاً وضعیت بهتری در حوزه ادبیات دفاع مقدس خواهیم داشت. امیدوارم که این اتفاق بیفتد و در آینده شاهد تولید آثار ارزشمندتری باشیم.
جشنواره‌های کتاب نقش مهمی در معرفی آثار دارند، اما این نقش زمانی مؤثر خواهد بود که با برنامه‌ریزی دقیق برای ترویج آثار همراه باشد. ضعف در کیفیت تولیدات و کاهش اقبال مخاطبان به آثار تألیفی، لزوم سیاست‌گذاری فرهنگی اصولی را بیشتر کرده است. با ایجاد یک چرخه فرهنگی منسجم و توجه به نیازهای واقعی مخاطبان، می‌توان امید داشت که ادبیات دفاع مقدس د جایگاه شایسته تری در میان آثار پرفروش و تأثیرگذار پیدا کند.