از رؤیای صادرات تا کابوس مصرف/ سی و هشت میلیارد دلاری که می‌سوزد

به گزارش گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو، طبق گزارش‌های مرکز پژوهش‌های مجلس، ناترازی گاز در سال جاری به سی صد و هفتاد و پنج میلیون متر مکعب در پیک می‌رسد و برای حل این مسئله باید به دو بال ناترازی یعنی افزایش تولید و مدیریت مصرف باید توجه کرد در حوزه افزایش تولید اقداماتی صورت گرفته است، اما در حوزه مصرف تاکنون شاهد اقدام شایان ذکری نبودیم.

از جمله اقدامات در سال ۱۴۰۳، افزایش تولید بیشتر در مناطق نفت‌خیز جنوب، غرب کارون و شرکت بهره‌برداری نفت و گاز اروندان محقق شد. با وجود این دستاورد، برخی از کارشناسان بر این باورند که این افزایش تولید در راستای برآورد تقاضای جهانی نفت در آینده نمی‌تواند از مشکلات ساختاری صنعت نفت ایران بکاهد.

درواقع، افزایش تولید در میدان‌های نفتی سپهر و جفیر، رامشیر و رگ سفید، در کنار بهره‌برداری از شرکت‌های نفت و گاز آغاجاری، کارون، گچساران و اروندان، هرچند موفقیت‌آمیز بوده، اما همچنان به‌دلیل تحریم‌ها و مشکلات ساختاری در بخش زیرساخت‌ها، نمی‌تواند موجب تحقق درآمد‌های نفتی پایدار شود.

این افزایش تولید بیشتر به‌عنوان یک واکنش به نیاز‌های داخلی و چالش‌های تأمین انرژی در فصول سرد سال بوده و به‌طور کلی به نظر می‌رسد که تولید اضافی نفت در راستای توانمندسازی اقتصاد کشور به‌طور کامل عمل نمی‌کند.

پارس جنوبی به‌عنوان یکی از منابع اصلی تولید گاز ایران، در سال ۱۴۰۳ توانست رکورد تولید ۷۱۶ میلیون مترمکعب گاز غنی در روز را ثبت کند که برای تأمین گاز داخلی و صادرات این میدان نقشی حیاتی دارد. این دستاورد نشان‌دهنده توان بالای ایران در بهره‌برداری از منابع عظیم گازی خود است، اما همچنان با چالش‌های توسعه ظرفیت‌های تولید و بهره‌وری رو‌به‌رو است.

مدیریت مصرف همچنان در اغما

ایران به‌طور میانگین روزانه ۷۰۰میلیون مترمکعب گاز طبیعی مصرف می‌کند که این رقم در سال به ۲۵۵میلیارد مترمکعب می‌رسد. به گفته سعید توکلی، مدیرعامل شرکت ملی گاز، قیمت تمام‌شده هر مترمکعب گاز برای دولت حدود ۵ سنت است؛ به عبارتی، دولت برای تأمین این میزان گاز سالانه حدود ۱۳میلیارد دلار هزینه می‌پردازد. اگر این مقدار گاز با قیمت متوسط گاز صنعتی در آمریکا، یعنی ۲۰سنت به ازای هر مترمکعب محاسبه شود، ارزش آن به ۵۱میلیارد دلار می‌رسد؛ یعنی حداقل ارزشی که در داخل کشور به‌سادگی سوزانده می‌شود.

از سوی دیگر، اگر دولت می‌توانست این حجم گاز را با قیمت جهانی صادراتی به فروش برساند، می‌توانست حدود ۳۸ میلیارد دلار درآمد کسب کند؛ رقمی معادل با درآمد‌های نفتی کشوربا این حال، به‌دلیل نبود مدیریت مصرف مؤثر، این فرصت اقتصادی بزرگ به حاشیه رانده شده و عملاً از بین رفته است.

مقاومت در برابر اصلاحات ساختاری

دولت برای مدیریت مصرف، اقداماتی، چون تعرفه‌گذاری پلکانی گاز، پرداخت پاداش صرفه‌جویی، اجرای پویش‌های فرهنگ‌سازی مانند «۲- درجه»، و همچنین توسعه ذخیره‌سازی گاز طبیعی را در دستور کار قرار داده است. اجرای طرح‌های بهینه‌سازی در قالب ماده ۱۲ قانون رفع موانع تولید (مانند ارتقای موتورخانه‌ها و تعویض بخاری‌های فرسوده) نیز در کاهش مصرف تأثیرگذار بوده، گرچه همچنان با چالش‌های اجرایی و تأمین مالی روبه‌رو است.

در بخش خانگی، استفاده از عایق‌کاری مناسب ساختمان، وسایل گرمایشی کم‌مصرف، تنظیم دمای فضا در محدوده ۱۸ تا ۲۱ درجه و تغییر عادات مصرفی می‌تواند بدون هزینه بالا، صرفه‌جویی چشمگیری به همراه داشته باشد. در بخش‌های صنعتی و نیروگاهی نیز اقداماتی مانند تبدیل نیروگاه‌ها به سیکل ترکیبی، بازیابی حرارت اتلافی در فرایند‌های صنعتی، نوسازی تجهیزات مصرف گاز و استفاده از سیستم‌های هوشمند مدیریت انرژی از راهکار‌های مهم ارتقای بهره‌وری و کاهش مصرف گاز هستند.

از سوی دیگر، گزارش‌های رسمی و مطالعات دانشگاهی توصیه می‌کنند ایران برای کاهش فشار بر منابع گاز، به سمت تنوع‌بخشی به سبد سوخت حرکت کند؛ از جمله توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر، گسترش نیروگاه‌های خورشیدی و بادی، و برق‌دار کردن چاه‌های کشاورزی به‌جای سوخت فسیلی. همچنین اصلاح تدریجی قیمت گاز، تقویت نهاد‌های تنظیم‌گر، استفاده از کنتور‌های هوشمند، و ایجاد ساختار‌هایی مانند بازار بهینه‌سازی انرژی، زمینه مشارکت مردم و بخش خصوصی در صرفه‌جویی را فراهم می‌کند. مدیریت مصرف گاز نه‌فقط یک ضرورت اقتصادی، بلکه راهی برای حفظ محیط‌زیست، بهبود کیفیت هوا و افزایش پایداری انرژی کشور است.