نگاهی به درگیری‌های اخیر هند و پاکستان / راز پیروزی پاکستانی‌ها در نبردهای هوایی

به گزارش خبرگزاری دانشجو، سرویس بین‌الملل: درگیری‌های میان هند و پاکستان، دو قدرت هسته‌ای جنوب آسیا، از زمان استقلال این دو کشور در سال ۱۹۴۷، به‌ویژه بر سر مسئله کشمیر، ادامه داشته است. این تنش‌ها در مقاطع مختلف به نبرد‌های زمینی، هوایی و تهدیدات هسته‌ای منجر شده است. در سال‌های اخیر، تمرکز درگیری‌ها به‌ویژه در حوزه نبرد‌های هوایی افزایش یافته و نیروی هوایی پاکستان (PAF) توانسته است در چندین رویارویی، برتری قابل‌توجهی نسبت به نیروی هوایی هند (IAF) به دست آورد. این گزارش با تکیه بر داده‌های دو طرف  و تحلیل‌های موجود، به بررسی دلایل موفقیت پاکستان در نبرد‌های هوایی اخیر، ابعاد قدرت نیروی هوایی این کشور و دلایل ساختاری ضعف نیروی هوایی هند می‌پردازد.

تاریخچه درگیری‌های هند و پاکستان

برای درک بهتر وضعیت کنونی، نگاهی به تاریخچه درگیری‌های این دو کشور ضروری است. از زمان جدایی پاکستان از هند در سال ۱۹۴۷، مسئله کشمیر به‌عنوان یک نقطه تنش اصلی باقی مانده است. اولین درگیری بزرگ در سال ۱۹۶۵ رخ داد که نیروی هوایی هند با فناوری غربی برتری نسبی داشت، اما خلبانان پاکستانی با جنگنده‌های آمریکایی F-۸۶ Saber توانستند تعداد قابل‌توجهی از جنگنده‌های هندی (بین ۷۰ تا ۹۰ فروند) را ساقط کنند. جنگ بعدی در سال ۱۹۷۱، معروف به جنگ آزادی‌بخش بنگلادش، نقطه عطفی در تاریخ این دو کشور بود. در این جنگ، نیروی هوایی هند با انجام بیش از ۱۶,۰۰۰ سورتی پرواز، اهداف عمیقی در خاک پاکستان مانند بندر کراچی را هدف قرار داد و در نهایت با اشغال داکا (پایتخت بنگلادش امروزی)، به پیروزی دست یافت. با این حال، حضور سلاح‌های هسته‌ای از دهه ۱۹۷۰ به بعد، از بروز جنگ‌های تمام‌عیار جلوگیری کرده و درگیری‌ها را به سطح نبرد‌های محدود و تاکتیکی کاهش داده است.

• 
  در ادامه حتما بخوانید

  وقتی حتی نمی‌دونی هند و پاکستان تا قبل از ۱۹۴۷ یکی بودن!

• در ادامه حتما بخوانید

  جنگ هند و پاکستان بر سر چیست؟ / نگاهی به تاریخچۀ اختلافات بین دو کشور

شکست هند در درگیری هوایی ۲۰۱۹، تجربه تلخی که درس عبرت نشد

درگیری‌های هوایی میان هند و پاکستان در سال ۲۰۱۹، که به دنبال تشدید تنش‌ها بر سر مسئله کشمیر رخ داد، یکی از مهم‌ترین رویارویی‌های نظامی بین این دو کشور پس از جنگ 

۱۹۷۱ بود. 

ماجرا از 14 فوریه 2019 با حمله انتحاری در پولواما در کشمیر تحت کنترل هند آغاز شد که طی آن 46 نیروی امنیتی هندی کشته شدند. گروه جیش محمد مستقر در پاکستان مسئولیت این حمله را بر عهده گرفت، هرچند دولت پاکستان هرگونه ارتباط را رد کرد. در پاسخ، نیروی هوایی هند در 26 فوریه عملیاتی را علیه یک اردوگاه ادعایی آموزشی تروریست‌ها در بالاکوت پاکستان انجام داد. این حمله، که اولین عبور جنگنده‌ها از خط مرزی پس از 1971 بود، با 12 جنگنده $Mirage2000$ و پشتیبانی جنگنده‌های $Su-30$، آواکس و پهپاد انجام شد، اما تصاویر ماهواره‌ای نشان داد که هدف جدی‌ای مورد اصابت قرار نگرفته و به دلیل ضعف اطلاعاتی، بمب‌ها در مناطق باز رها شده‌اند. پاکستان ادعا کرد جنگنده‌های هندی رهگیری شده و مجبور به عقب‌نشینی شدند.

در 27 فوریه، پاکستان با حمله متقابل، یک جنگنده $MiG-21$ هندی را سرنگون کرد و خلبان آن، آبیناندان وارثامان، را به اسارت گرفت.

 در همان روز، هند به اشتباه یک هلیکوپتر خودی ($Mil-17$) را با سامانه پدافندی خود ساقط کرد که منجر به کشته شدن 6 نیروی هندی شد. این درگیری نشان‌دهنده اهمیت هماهنگی شبکه‌محور و سیستم‌های آواکس ($AWACS$) بود؛ پاکستان با استفاده از آواکس‌های چینی و شبکه $Datalink17$، توانست ارتباطات هند را مختل کرده و برتری تاکتیکی کسب کند. 

این نبرد کوتاه‌مدت، که با وجود بمب‌های اتمی دو طرف به سطح راهبردی نرسید، بار دیگر ضعف‌های اطلاعاتی و هماهنگی هند و توانایی تاکتیکی پاکستان را آشکار ساخت و در همان زمان زنگ خطر پیروزی هوایی پاکستان به صدا در آمد که مسولین هندی به این امر توجه نشان ندادند و ضعف تاکتیکی را با خرید تسلیحات مدرن نظیر رافال صرفا در بعد ظاهری پوشاندند.

این نبرد کوتاه‌مدت، که با وجود بمب‌های اتمی دو طرف به سطح راهبردی نرسید، بار دیگر ضعف‌های اطلاعاتی و هماهنگی هند و توانایی تاکتیکی پاکستان را آشکار ساخت و در همان زمان زنگ خطر پیروزی هوایی پاکستان به صدا در آمد که مسولین هندی به این امر توجه نشان ندادند و ضعف تاکتیکی را با خرید تسلیحات مدرن نظیر رافال صرفا در بعد ظاهری پوشاندند.

درگیری‌های اخیر و برتری هوایی پاکستان، وقتی آدم عاقل برای دومین بار از یک سوراخ گزیده شد

در درگیری‌های اخیر، نیروی هوایی پاکستان با به‌کارگیری جنگنده های پیشرفته آمریکایی، چینی و بومی  توانست برتری هوایی کامل را در برابر تجاوزات هند به دست آورد. بر اساس گزارش‌ها، استراتژی پاکستان از «بازدارندگی» به «نابودی» تغییر یافت و تمرکز بر شکار جنگنده‌های پیشرفته هندی مانند رافال (Rafale) قرار گرفت.

قوانین درگیری نیز به‌روز شد و شعار «نابودی دشمن بدون پذیرش تلفات» (Assure Kill, Deny Own Loss) به‌عنوان محور عملیات انتخاب شد. این تغییر رویکرد نشان‌دهنده سبک رزم قدرتمند و تمرین شده نیروی هوایی پاکستان در توانایی‌های تاکتیکی و فناوری خود است. در این درگیری ها که بیش از روزها به طول انجامید، پاکستان توانست با استفاده از تاکتیک‌های هوشمندانه و هماهنگی بالای عملیاتی، برتری خود را تحمیل کند.

نشریه Air Force گزارش داده است که ترکیب آواکس (AWACS)، جنگنده‌های JF-17/ J10C و موشک‌های دوربرد PL-15 به پاکستان اجازه داد تا یک دام تاکتیکی برای هند طراحی کند. این هماهنگی، همراه با قطع ارتباطات دشمن از طریق جنگ الکترونیک (Electronic Warfare)، برتری هوایی را برای پاکستان به ارمغان آورد. نکته قابل‌توجه این است که پاکستان به جای استفاده گسترده از جنگنده‌های F-16 (که اطلاعات آن‌ها به‌واسطه همکاری رژیم صهیونیستی در اختیار هند قرار گرفته بود)، از جنگنده‌های چینی مانند J-10C و JF-17 Thunder نسل سوم استفاده کرد. این جنگنده‌ها، مجهز به موشک‌های دوربرد PL-15، برای نبردهای دوربرد (BVR - Beyond Visual Range) طراحی شده بودند و توانستند از فاصله امن با جنگنده‌های هندی مقابله کنند. این انتخاب تاکتیکی نشان‌دهنده برنامه‌ریزی دقیق پاکستان برای فریب دشمن و بهره‌برداری از نقاط ضعف اطلاعاتی هند بود.

دلایل برتری و پیروزی پاکستان در درگیری‌های اخیر

نیروی هوایی پاکستان در مقایسه با هند، از نظر تعداد جنگنده‌ها و منابع اقتصادی در جایگاه پایین‌تری قرار دارد. با این حال، چندین عامل کلیدی باعث شده است که این نیرو در نبردهای هوایی اخیر عملکرد بهتری داشته باشد. در ادامه، این عوامل با جزئیات بیشتری بررسی می‌شوند:

هماهنگی شبکه‌محور و استفاده از دیتالینک پیشرفته:

یکی از نقاط قوت اصلی پاکستان، استفاده از یک شبکه یکپارچه دیتالینک (Datalink 17) است که ارتباط امن و رمزنگاری‌شده بین جنگنده‌ها، آواکس و سامانه‌های پدافندی زمینی را فراهم می‌کند. این شبکه در برابر جنگ الکترونیک دشمن مقاوم است و به پاکستان اجازه می‌دهد تا رفتار جنگنده‌های هندی را رصد کرده و برای آن‌ها برنامه‌ریزی کند. در درگیری‌های اخیر، ارتباط کامل بین سامانه‌های پدافندی، رادارهای زمینی و جنگنده‌های چینی پاکستان برقرار بود و به دلیل امن بودن این شبکه ارتباطی، هندی‌ها نتوانستند رفتار پاکستانی‌ها را بررسی یا کشف کنند. این هماهنگی، امکان طراحی تاکتیک‌های تهاجمی و دفاعی مؤثر را برای پاکستان فراهم کرد.

 جنگ الکترونیک سنگین و قطع ارتباطات دشمن:

 پاکستان با استفاده از جنگ الکترونیک سنگین، توانست ارتباطات بین جنگنده‌های هندی و پست‌های فرماندهی یا آواکس را قطع کند. این امر باعث شد که جنگنده‌های هندی در میدان نبرد بدون هدایت مناسب باقی بمانند و توانایی پاسخگویی به تهدیدات را از دست بدهند. این تاکتیک، همراه با اشراف اطلاعاتی پاکستان، به نیروی هوایی این کشور اجازه داد تا برتری را به سوی خود بکشاند. قطع ارتباطات، یکی از عوامل کلیدی در ناکامی هند در پاسخگویی به حملات پاکستان بود.

هماهنگی کامل در تاکتیک و تکنیک:

 در درگیری‌های اخیر، پاکستان به جای استفاده گسترده از جنگنده‌های F-16، از جنگنده‌های چینی J-10C و JF-17 Thunder استفاده کرد که مجهز به موشک‌های دوربرد PL-15 بودند. این انتخاب هوشمندانه، به پاکستان اجازه داد تا برای نبردهای دوربرد (BVR) آماده شود و از فاصله امن با جنگنده‌های هندی مقابله کند. استفاده از جنگنده‌هایی که اطلاعات آن‌ها در دسترس هند نبود، یک مزیت تاکتیکی بزرگ برای پاکستان ایجاد کرد و باعث شد که هند نتواند پیش‌بینی دقیقی از استراتژی‌های پاکستان داشته باشد.

آموزش باکیفیت و انسجام عملیاتی:

 نیروی هوایی پاکستان به دلیل آموزش منظم و انسجام بالای عملیاتی شناخته شده است. برخی خلبانان ایرانی که در پاکستان آموزش دیده‌اند، کیفیت آموزش این کشور را حتی از آموزش در آمریکا برتر دانسته‌اند. این آموزش‌ها باعث شده است که خلبانان پاکستانی در شرایط بحرانی، تصمیم‌گیری‌های سریع و مؤثری داشته باشند. در مقابل، نیروی هوایی هند با چالش‌های مدیریتی و ضعف در شایسته‌سالاری مواجه است که بر عملکرد عملیاتی آن‌ها تأثیر منفی گذاشته است. انسجام عملیاتی پاکستان، همراه با نظم بالا، به این کشور اجازه داد تا در آسمان کشمیر عملکرد بهتری داشته باشد.

 همکاری با چین و ترکیه در حوزه رزم مدرن و تمرینات سالانه:

سال‌ها همکاری با چین و ترکیه به پاکستان کمک کرده است تا فناوری‌های پیشرفته‌ای مانند جنگنده‌های J-10C و موشک‌های PL-15 را در اختیار داشته باشد. این همکاری‌ها همچنین به توسعه تاکتیک‌های مدرن و شبکه‌های دفاعی یکپارچه منجر شده است. نتیجه این همکاری‌ها، تبدیل پاکستان به یک قدرت جدید در حوزه جنگ‌های مدرن است. این ساختار صحیح و استفاده از فناوری‌های به‌روز، به پاکستان اجازه داد تا در برابر هند که از نظر تعداد جنگنده‌ها برتری دارد، دست بالا را داشته باشد.

استراتژی و تاکتیک‌های هوشمندانه:

پاکستان در نبردهای اخیر نشان داد که به جای تکیه صرف بر تعداد جنگنده‌ها، بر استراتژی‌های هوشمندانه و اشراف اطلاعاتی تمرکز دارد. تغییر استراتژی از بازدارندگی به نابودی و هدف قرار دادن جنگنده‌های پیشرفته هندی مانند رافال (Rafale)، نشان‌دهنده برنامه‌ریزی دقیق برای تضعیف توان هوایی هند است. این تاکتیک‌ها، همراه با جنگ الکترونیک، به پاکستان اجازه داد تا برتری تاکتیکی را در آسمان کشمیر به دست آورد.

دلایل ساختاری ضعف نیروی هوایی هند

با وجود برتری عددی و فناوری ظاهری نیروی هوایی هند، این نیرو در درگیری‌های اخیر با ضعف‌های ساختاری متعددی مواجه بوده است که به شکست آن‌ها در برابر پاکستان منجر شده است. در ادامه، این دلایل با جزئیات بررسی می‌شوند:

 تنوع بالای جنگنده‌ها و مشکل هماهنگی دیتالینک: نیروی هوایی هند از جنگنده‌های متنوعی مانند Su-30،  Rafale و Mirage استفاده می‌کند که از کشورهای مختلف تأمین شده‌اند. این تنوع بالا باعث شده است که هماهنگی دیتالینک بین جنگنده‌ها و سایر سامانه‌ها با مشکل مواجه شود. در مقابل، شبکه یکپارچه Datalink 17 پاکستان، ارتباط امن و مؤثری را فراهم می‌کند. ضعف دیتالینک هند، به‌ویژه در برابر جنگ الکترونیک پاکستان، باعث شد که تأثیر این حملات بر نیروی هوایی هند تشدید شود و ارتباطات بین جنگنده‌ها و آواکس یا پست‌های فرماندهی قطع شود.

چالش‌های مدیریتی و ضعف در شایسته‌سالاری:

 نیروی هوایی هند با وجود داشتن تجهیزات پیشرفته‌تر و تعداد بیشتری جنگنده، با مشکلات مدیریتی و ضعف در شایسته‌سالاری مواجه است. این مشکلات باعث شده است که بهره‌وری عملیاتی این نیرو کاهش یابد و در شرایط بحرانی، تصمیم‌گیری‌های مناسبی انجام نشود. در مقابل، نیروی هوایی پاکستان با انسجام بالا و آموزش منظم، توانسته است از منابع محدود خود به‌صورت مؤثرتری استفاده کند.

وابستگی به منابع خارجی و عدم یکپارچگی فناوری:

 هند اگرچه توانایی تولید داخلی جنگنده‌هایی مانند Tejas را دارد، اما همچنان به منابع خارجی برای تأمین جنگنده‌ها و تجهیزات خود وابسته است. این وابستگی، همراه با تنوع بالای تجهیزات، هماهنگی عملیاتی را دشوار کرده است. در مقابل، پاکستان با تمرکز بر همکاری با چین و استفاده از فناوری‌های یکپارچه‌تر، توانسته است یک ساختار دفاعی و تهاجمی مؤثرتر ایجاد کند.

 عدم آمادگی برای جنگ الکترونیک مدرن:

نیروی هوایی هند در درگیری‌های اخیر نشان داد که آمادگی کافی برای مقابله با جنگ الکترونیک مدرن را ندارد. قطع ارتباطات توسط پاکستان، یکی از عوامل اصلی شکست هند در آسمان کشمیر بود. این ضعف، همراه با مشکلات دیتالینک، باعث شد که جنگنده‌های هندی بدون هدایت مناسب باقی بمانند و توانایی پاسخگویی به تهدیدات را از دست بدهند.

عدم استفاده مؤثر از برتری عددی:

با وجود داشتن بیش از 270 فروند جنگنده Su-30 ارتقایافته و تعداد بیشتری جنگنده نسبت به پاکستان، نیروی هوایی هند نتوانست از این برتری عددی به‌صورت مؤثر استفاده کند. آرایش جنگنده‌های هندی در آسمان، به‌گونه‌ای بود که به‌راحتی توسط پاکستان شناسایی و هدف قرار گرفت. این موضوع نشان‌دهنده ضعف در برنامه‌ریزی تاکتیکی و عدم هماهنگی بین واحدها است.

مقایسه نیروی هوایی پاکستان و هند

اگرچه پاکستان در نبردهای هوایی اخیر موفقیت‌های چشمگیری داشته است، اما نباید این موفقیت‌ها را به معنای برتری راهبردی بلندمدت تلقی کرد. نیروی هوایی هند از نظر تعداد جنگنده‌ها، توان جایگزینی تلفات، تولید داخلی، عمق راهبردی، قدرت اقتصادی و منابع انسانی، برتری قابل‌توجهی دارد. برای مثال، هند بیش از 270 فروند جنگنده Su-30 ارتقایافته در اختیار دارد که از نظر فناوری و قابلیت‌های رزمی، حتی از جنگنده‌های صادراتی چینی مانند J-10C برتر هستند. همچنین، هند توانایی تولید داخلی جنگنده‌هایی مانند Tejas را دارد و از نظر اقتصادی می‌تواند تلفات را سریع‌تر جبران کند.

عامل اصلی موفقیت پاکستان در درگیری های اخیر بهره مندی از یک نیروی هوایی مدرن و سلطه اطلاعاتی به واسطه آواکس ها بوده که در یک رزم شبکه محور آسیب سنگینی به نیروی هوایی هند زدند.

در مقابل، نیروی هوایی پاکستان به جنگنده‌های چینی متکی است که اگرچه مدرن هستند، اما سابقه عملیاتی کمتری دارند و زیرساخت پشتیبانی آن‌ها محدودتر است. با این حال، انسجام عملیاتی، آموزش باکیفیت و استفاده از شبکه‌های دفاعی یکپارچه، به پاکستان اجازه داده است تا در نبردهای محدود و تاکتیکی، دست بالا را داشته باشد. این موضوع نشان می‌دهد که پیروزی در یک نبرد هوایی لزوماً به معنای برتری راهبردی نیست و توان استمرار و بازسازی در درگیری‌های طولانی‌مدت، عامل تعیین‌کننده است. عامل اصلی موفقیت پاکستان در درگیری های اخیر بهره مندی از یک نیروی هوایی مدرن و سلطه اطلاعاتی به واسطه آواکس ها بوده که در یک رزم شبکه محور آسیب سنگینی به نیروی هوایی هند زدند.

درگیری‌های اخیر بین هند و پاکستان نشان‌دهنده اهمیت هماهنگی شبکه‌محور، جنگ الکترونیک، آموزش باکیفیت و استفاده از تاکتیک‌های هوشمندانه در نبردهای هوایی است. نیروی هوایی پاکستان با بهره‌گیری از عواملی مانند شبکه دیتالینک پیشرفته، جنگ الکترونیک سنگین، انتخاب هوشمندانه جنگنده‌ها، آموزش منظم و همکاری با چین و ترکیه، توانست در آسمان کشمیر برتری تاکتیکی را به دست آورد. در مقابل، نیروی هوایی هند با ضعف‌های ساختاری مانند مشکلات دیتالینک، چالش‌های مدیریتی، وابستگی به منابع خارجی و عدم آمادگی برای جنگ الکترونیک مدرن، در این درگیری‌ها ناکام ماند. با این حال، این موفقیت‌های تاکتیکی پاکستان نباید به‌عنوان برتری راهبردی بلندمدت تفسیر شوند، زیرا هند با منابع گسترده‌تر و عمق راهبردی بیشتر، همچنان یک رقیب قدرتمند در درگیری‌های طولانی‌مدت است. برتری هوایی نه‌تنها به تجهیزات، بلکه به هماهنگی، آموزش و استراتژی وابسته است؛ عواملی که می‌توانند نتیجه هر نبردی را تغییر دهند.