محلات حاشیه‌ای مشهد؛ تهدیدی اجتماعی یا فرصتی توسعه‌ساز؟

به گزارش خبرنگار گروه استان‌های خبرگزاری دانشجو، محله‌هایی در شهر مشهد وجود دارد که اگرچه در نقشه جغرافیایی بخشی از این کلان‌شهر هستند، اما در واقعیت زندگی روزمره، در انزوایی خاموش به‌سر می‌برند؛ انزوایی که از نگاه یک جامعه‌شناس، نه فقط اقتصادی و خدماتی، بلکه فرهنگی و اجتماعی نیز هست.

سید علی ضیایی، عضو هیئت علمی گروه جامعه‌شناسی دانشگاه فردوسی مشهد، در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری دانشجو، از این محله‌ها با تعبیر «غربت‌نشین» یاد می‌کند و توضیح می‌دهد: منظور از غربت‌نشین، مناطقی است که از نظر اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی از بدنه مرکزی و برخوردار شهر جدا افتاده‌اند. این مناطق نوعی انقطاع را تجربه می‌کنند؛ هم در خدمات، هم در نگاه و حتی در هویت.

وی ضمن اشاره به محلات مشخصی که مشمول این وضعیت هستند، افزود: شهرک باهنر، قلعه ساختمان، سیس‌آباد، التیمور و گلشهر از جمله مناطقی هستند که جمعیت قابل توجهی از مهاجران را در خود جای داده‌اند؛ چه مهاجران داخلی از روستاها و شهرهای کوچک، چه مهاجرانی از کشورهای همسایه. این مناطق درگیر چالش‌هایی چون کمبود زیرساخت، نرخ بالای بیکاری و فقر هستند.

 ضیایی در ادامه، اصلی‌ترین ضررها را در چهار دسته توضیح داد: نخست، محرومیت از خدمات شهری و زیرساخت‌هاست. این محله‌ها از نظر فضای سبز، امکانات تفریحی، حمل‌ونقل عمومی مؤثر، مراکز بهداشتی و آموزشی مناسب و حتی فاضلاب شهری، با مشکلات جدی مواجه‌اند. این موضوع مستقیماً بر کیفیت زندگی مردم اثر می‌گذارد.

ضیایی ادامه داد: در کنار این محرومیت، مسائل اقتصادی هم وجود دارد. نبود فرصت‌های شغلی، پذیرش مشاغل کاذب و کم‌درآمد، و در نهایت فقر، شرایط این مناطق را بحرانی‌تر کرده است.

وی با بیان اینکه آثار این فقر تنها اقتصادی نیست، ادامه داد: بسیاری از آسیب‌های اجتماعی مانند اعتیاد، بزهکاری، کودک‌همسری و سوءاستفاده‌های مختلف در این مناطق بیشتر دیده می‌شود. فقر و بیکاری بستر این آسیب‌ها را فراهم کرده‌اند.

استاد جامعه‌شناسی دانشگاه فردوسی مسئله انگ‌زنی و تبعیض را نیز جدی دانست و گفت: یکی از پنهان‌ترین اما مؤثرترین چالش‌های این محلات، نگاه تحقیرآمیز جامعه است. وقتی افراد یک منطقه، صرفاً به‌خاطر محل زندگی‌شان، دچار تبعیض می‌شوند، احساس انزوا و بی‌ارزشی در آن‌ها نهادینه می‌شود.

اما آیا همه چیز در این محلات تاریک و پرمخاطره است؟ 

ضیایی تأکید کرد که نباید از ظرفیت‌های پنهان در این محلات غافل شد و افزود: ما با یک نیروی انسانی جوان و سرشار از انگیزه روبرو هستیم. اگر به این افراد فرصت داده شود، بسیاری از آن‌ها آمادگی دارند که در مسیر توسعه محله و حتی شهر نقش‌آفرین باشند.

ضیایی تنوع فرهنگی در این مناطق را یک فرصت دانست و افزودت: مهاجرانی از نقاط مختلف ایران و کشورهای همسایه در این مناطق زندگی می‌کنند. این تنوع می‌تواند به غنای فرهنگی شهر کمک کند، اگر به‌درستی مدیریت شود.

وی در ادامه با این پیشنهاد که این مناطق به‌عنوان بستر توسعه پایدار و برنامه‌ریزی‌های هدفمند شهری شناخته شوند، افزود: با سرمایه‌گذاری مناسب در زیرساخت‌ها، آموزش، حمل‌ونقل، بهداشت و دیگر حوزه‌های خدماتی، این مناطق می‌توانند به قطب‌های جدید توسعه شهری تبدیل شوند.

اما تحقق این چشم‌انداز به چه ابزارهایی نیاز دارد؟

ضیایی بر راهکارهای چندبعدی تأکید کرد و. گفت: سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، ایجاد فرصت‌های شغلی، حمایت از کسب‌وکارهای کوچک، آموزش مهارت‌های فنی، توسعه نهادهای مدنی و جلب مشارکت مردمی از جمله این اقدامات است.

وی همچنین با هشدار به نوع تصویرسازی رسانه‌ها، افزود: رسانه‌ها در تصویرسازی خود از این محله‌ها، از انگ‌زنی پرهیز کنند و ظرفیت‌های واقعی را نشان دهند. ما باید نگاه جامعه را از ترحم یا تحقیر، به مشارکت و پشتیبانی تغییر دهیم.

در پایان این گفت‌وگو، استاد جامعه‌شناسی دانشگاه فردوسی بر اهمیت برنامه‌ریزی عادلانه شهری تأکید کرد و گفت: توسعه متوازن فقط زمانی محقق می‌شود که همه مناطق شهر، حتی همین محله‌های به‌اصطلاح غربت‌نشین، در سیاست‌گذاری شهری دیده شوند و از حاشیه به متن بازگردند.