افزایش معنادار میانگین سنی کشاورزان کشور/ زنگ خطر تامین مواد غذایی

به گزارش خبرنگار گروه استان‌ها خبرگزاری دانشجو، حسین اکبری؛ کشاورزی یکی از مهم‌ترین حوزه‌های درآمدی خراسان شمالی است که طبق آمار بالغ بر ۸۰ هزار بهره بردار در خود جای داده است.

وضعیت خراسان شمالی در حوزه کشاورزی پیش از سرشماری کشاورزی که سال گذشته اجرا شد، آنچنان به صورت دقیق در دسترس نبود، اما اینک نتایج اولیه سرشماری کشاورزی استان اعلام شده که می‌تواند اطلاعات دقیق و مهمی را راجع به کشاورزی و دامپروری خراسان شمالی در اختیار ما بگذارد.

سرشماری عمومی کشاورزی سال ۱۴۰۳، از ۱۲ آبان ماه سال جاری به مدت ۴۵ روز در سطح ۱۰ شهرستان و ۲۵ شهر و بیش از ۸۳۵ آبادی دارای سکنه استان خراسان شمالی اجرا شد.

پیش از بررسی نتایج این سرشماری نیاز است ابتدا به ۱۰ سال قبل بازگردیم و آمار سرشماری کشاورزی سال ۱۳۹۳ را بررسی کنیم. طبق آن سرشماری در خراسان شمالی ۸۱ هزار و ۶۰۵ بهره بردار شناسایی شدند که از این تعداد بالغ بر ۷۴ هزار و ۷۰۰ نفر در روستا‌ها فعال بودند و تنها ۶۸۰۰ نفر در شهر‌ها سکونت داشتند.

طبق آمار اخیر، میزان بهره برداران حدود ۷ درصد رشد داشت و به ۸۸ هزار نفر رسید؛ موضوعی که می‌تواند علل مختلفی داشته باشد که حالت خوشبینانه آن افزایش فعالان این حوزه است و حالت بدبینانه، سهولت دسترسی به مردم در سال ۱۴۰۳ به نسبت ده سال قبل است. به صورت کلی این امر می‌تواند عوامل متعدد دیگری مثل افزایش جمعیت داشته باشد. این میزان رشد بهره بردار در میانگین کشوری نیز با اختلاف جزئی مشاهده می‌شود.

خراسان شمالی به صورت کلی ۲.۰۶ درصد کل جمعیت بهره برداران حوزه کشاورزی کشور را در اختیار دارد؛ نکته مهم این بخش، سهم هشت دهم درصدی استان از بهره برداران شرکتی یا موسسه عمومی است؛ به عبارتی خراسان شمالی علی رغم اینکه حدود ۲ درصد کشاورزان کشور را در خود جای داده، اما شرکت‌های عمومی و موسسات کشاورزی در این استان، کمتر از سایر نقاط کشور فعال هستند که یکی از نشانه‌های ادامه روند کشاورزی سنتی در خراسان شمالی است.

کشاورزانی که سواد آکادمیک ندارند/ رشد ۶ ساله میانگین سنی!

از دیگر نتایج مهم این سرشماری، وضعیت سطح سواد بهره برداران بود؛ ۲۷ درصد بهره برداران کشاورزی استان بی سواد هستند که بالغ بر ۲۳ هزار نفر را شامل می‌شوند؛ این درحالی است که میانگین بی سوادی بین کشاورزان در کشور ۲۳ درصد اعلام شده است. در سطح تحصیلات مقطع ابتدایی نیز خراسان شمالی ۳۷ درصد را ثبت کرده که این میزان در کشور ۳۳ درصد است. به عبارتی بالغ بر ۶۴ درصد بهره برداران استان، تحصیلات ابتدایی داشته یا بی سواد هستند که این میزان در کل کشور، ۵۵ درصد است.

میزان ۹ درصد بیشتر بی سوادی کشاورزان و دامداران خراسان شمالی در قیاس با میانگین کشوری زنگ هشداری است که اولا بهره وری را کاهش داه و ثانیا در آینده کشاورزی استان خلل وارد می‌کند؛ از همین رو مسئولان مربوط در سازمان‌هایی همچون جهاد کشاورزی و آموزش و پرورش، باید برنامه ریزی کاملی را برای رسیدن به میانگین کشوری انجام دهند.

از جمعیت ۸۸ هزار نفری بهره برداران کشاورزی استان، تنها هزار و ۴۴ نفر دارای تحصیلات دیپلم و بالاتر مرتبط با کشاورزی دارند و ۲۶ هزار نفر نیز کمتر از دیپلم را اخذ کرده‌اند.

در قیاس با سرشماری ده سال قبل، تعداد بهره برداران بی سواد استان حدود ۱۰ هزار نفر کاهش یافته است؛ جمعیت باسوادان در سطح ابتدایی نیز ۳ هزار نفر کاهش داشته؛ با توجه به میانگین سنی بالای اغلب افراد بی سواد و دارای سواد اندک، بعید به نظر می‌رسد که این افراد با سواد شده باشند و احتمالا از جمله افرادی هستند که طی دهه اخیر فوت شدند.

در سطح کشور نیز تعداد بی سوادان در سال ۱۳۹۳ بالغ بر یک میلیون ۳۷۰ هزار نفر بوده که اینک به ۹۵۸ هزار نفر رسیده است.

مسئولان مرتبط با این حوزه چه در صنعت کشاورزی و چه در دانشگاه، می‌بایست پاسخ جامعی در این حوزه داشته باشند؛ چرا علی رغم افزایش جوانان دارای تحصیلات تکمیلی، شاهد چنین آماری هستیم؟ آیا روند دانشگاه از واقعیت‌های کشاورزی دور است یا این موضوع به مسائل اجتماعی و فرهنگی باز می‌گردد؟

در خصوص میانگین سنی نیز باید گفت که متاسفانه کشور با افزایش سن بهره برداران حوزه کشاورزی مواجه است؛ طبق آمار میانگین سنی کشاورزان در سال ۱۳۹۳، ۴۷ سال بود که اینک به ۵۳ سال رسیده است.

میانگین سنی بهره برداران کشاورزی خراسان شمالی در سال ۹۳، ۵۰ سال بوده که هنوز این آمار منتشر نشده است؛ اما اگر افزایش آن را در سطح میانگین کشوری بدانیم، اینک میانگین سنی استان ۵۶ سال است؛ به عبارتی جمعیتی میانسال که نهایتا بین یک تا دو دهه دیگر توان کار دارند.

مسئله افزایش سن کشاورزان یک زنگ خطر جدی است؛ اگر امروز فکری اساسی برای این پیش بحران صورت نگیرد، برای چند سال آینده در تامین مواد غذایی دچار مشکل خواهیم شد و به این ترتیب خیلی زودتر از بحران جمعیت، گرفتار آثار آن خواهیم بود.

باغات خراسان شمالی کمتر از میانگین کشور است

خراسان شمالی ۴۵۶ هزار هکتار اراضی کشاورزی در اختیار دارد که ۲.۶۲ صدم مساحت کل اراضی کشور است؛ با توجه به اینکه استان ۲.۰۶ درصد بهره برداران کشور را در خود جای داده، می‌توان نتیجه گرفت خراسان شمالی بیش از میانگین کشور به نسبت تعداد بهره برداران زمین کشاورزی در اختیار دارد.

اما در استان ۹۳ درصد اراضی، زراعی و ۷ درصد باغ و قلمستان است در حالی که کشور این نسبت ۸۹ و ۱۱ درصد است. به عبارتی میزان باغات استان از میانگین کشوری کمتر است.

از نکات قابل توجه آمار‌های ارائه شده، افزایش سطوح اراضی استان است؛ در سرشماری سال ۱۳۹۳ میزان مساحت اراضی استان ۳۹۳ هزار هکتار قید شده که طبق آمار ۱۴۰۳، این عدد به ۴۵۶ هزار هکتار افزایش یافته است؛ با توجه به خشکسالی‌های پی در پی سالیان گذشته و عدم رشد قابل توجه کشت گلخانه‌ای، به نظر می‌رسد این عدد دور از واقعیت باشد و یا آمار سرشماری پیشین دچار خطا باشد. البته باید منتظر ماند تا گزارشات تفصیلی استانی ارائه شود تا بتوان عامل اصلی این تغییر را یافت.

در بین محصولات کشاورزی، گندم با سطح زیر کشت ۱۹۱ هزار هکتار شامل ۴۶ هزار هکتار آبی و ۱۴۵ هزار دیم، بیشتری سهم از اراضی استان را به خود اختصاص داده است. با اینکه کمتر سه دهم درصد بهره برداران گندم کشور در خراسان شمالی مشغول هستند، اما سهم استان در اراضی زیر کشت، ۲.۲۹ درصد است که نشان می‌دهد گندم کاران استان حجم بیشتری از میانگین کشور زمین برای کشت گندم در اختیار دارند.

میزان سطح کشت گندم در استان به نسبت سال ۱۳۹۳ با رشد حدود ۶۰ هزار هکتاری رو به رو بوده است.

۲۴ درصد از اراضی زیر کشت گندم خراسان شمالی آبی و مابقی دیم است در حالی که در سطح کشور ۳۱ درصد زمین‌ها به صورت آبی کشت می‌شوند؛ با اینکه گفته می‌شود خراسان شمالی از استان‌های با میانگین بارش مناسب در بین استان‌های کشور است، اما آمار منتشر شده نشان می‌دهد سایر استان‌ها بیش از خراسان شمالی زمین آبی برای کشت گندم دارند.

وضعیت عالی در پرورش کرم ابریشم؛ وضعیت بد در کشت گلخانه‌ای

بالغ بر ۳۷ هزار بهره بردار در حوزه کشت گلخانه‌ای در کشور فعال هستند که سهم استان ۳۱۵ نفر است که معادل ۰.۸۵ درصد می‌شود. هر چند به نسبت ده سال قبل حدود سه دهم درصد سهم استان در کشت گلخانه‌ای کشور افزوده شده، اما عقب ماندگی با توجه به تعداد کشاورزان و زمین‌های کشاورزی، آنقدر عمیق است که نیاز به تلاش‌های بسیار بیشتر می‌باشد.

اما در حوزه پرورش کرم ابریشم ماجرا وارونه است؛ حدود ۹۵۰۰ نفر در این شغل مشغولند که افزون بر ۱۱۰۰ نفر از آنان در خراسان شمالی فعالیت دارند؛ به عبارتی نزدیک به ۱۲ درصد تعداد کل بهره برداران کرم ابریشم کشور در استان قرار دارند.

همچنین ۱۴۱ نفر در حوزه پرورش ماهی و میگو، هزار و ۷۲ نفر در زمینه پرورش زنبور عسل و بالغ بر ۲۵ هزار نفر در حوزه پرورش طیور به روش سنتی فعال هستند.

زنگ خطری دیگر؛ بهره برداران دام نزولی شد

خراسان شمالی بالغ بر ۳۵ هزار بهره بردار دارای دام سبک دارد که ۳ درصد بهره برداران کشور است؛ استان بالغ بر یک میلیون ۳۷۰ هزار دام سبک در اختیار دارد که ۹۳ درصد آن‌ها گوسفند و بره و ۷ درصد بز و بزغاله هستند؛ در کشور نیز به صورت میانگین تعداد گوسفند‌ها ۷۴ درصد را شامل می‌شود.

تعداد بهره برداران دام سبک در سرشماری پیشین، بالغ بر ۳۸ هزار نفر بود که حدود ۳ هزار نفر کاهش داشته است.

۱۰ هزار و ۸۰۰ نفر، معادل ۲ درصد بهره برداران دام سنگین نیز در خراسان شمالی فعالیت دارند که نسبت به سال ۱۳۹۳ با کاهش ۲ هزار نفری مواجه شده است. اکنون ۴۳ هزار و ۸۳۲ گاو و گوساله در استان حیات دارند که نسبت به دوره گذشته تغییر محسوسی نداشته است.

ثابت ماندن تعداد دام‌ها علی رغم کاهش تعداد بهره برداران به علت ایجاد دامداری‌های صنعتی بزرگ در استان است؛ هر چند این اقدام جای تقدیر دارد، اما باید توجه کرد که سرنوشت افرادی که از دامداری خارج شده‌اند چیست؟ احتمال اینکه این افراد مهاجرت کرده و یا به شغل‌های کاذب روی آورده باشند چقدر است؟