نگاهی به ۵ پهپاد غنیمتی سپاه از آمریکا که در ایران مهندسی معکوس شدند/ بودجه و تحقیق و توسعه از آمریکا، تولید انبوه در ایران

به گزارش خبرنگار امنیت دفاعی خبرگزاری دانشجو ؛ در دنیای پیچیده روابط بین‌الملل و رقابت‌های فناورانه، گاهی اوقات بهترین برنامه‌های انتقال تکنولوژی، نه در قرارداد‌های رسمی و میز‌های مذاکره، بلکه در آسمان‌های غبارآلود خاورمیانه و آب‌های نیلگون خلیج فارس رقم می‌خورد. به نظر می‌رسد پنتاگون، در یک اقدام خیرخواهانه و البته کاملاً ناخواسته، یکی از موثرترین برنامه‌های کمک به توسعه صنعت دفاعی ایران را کلید زده است: «برنامه اهدای پهپاد‌های پیشرفته و تکنولوژی‌های انحصاری به ایران در قالب پهپاد‌های غنیمتی!»

این برنامه که هزینه‌های سرسام‌آور تحقیق و توسعه (R&D) آن توسط مالیات‌دهندگان آمریکایی تامین شده، به مهندسان ایرانی این فرصت طلایی را داده است تا با خیال راحت، روی تازه‌ترین دستاورد‌های تکنولوژیک غرب کار کرده و با صرفه‌جویی ارزی قابل توجه، خطوط تولید بومی خود را راه‌اندازی کنند. این فرآیند، مصداق بارز تبدیل تهدیدی که قرار بود برتری اطلاعاتی و نظامی آمریکا را تثبیت کند، به فرصتی بی‌بدیل برای جهش در دانش فنی و دفاعی ایران است. در این گزارش، نگاهی می‌اندازیم به پنج مورد از برجسته‌ترین این "هدایا" و فرزندان خلف ایرانی آنها که امروز در آسمان‌ها پرواز می‌کنند.

۱. جواهر پهپاد‌های غنیمتی: RQ-۱۷۰ Sentinel و تولد دوباره در قالب "سیمرغ"

اهدا کننده: لاکهید مارتین (بخش انحصاری Skunk Works)

دریافت کننده: صنایع شاهد سپاه

ویژگی‌های کلیدی: رادارگریز، بال‌پرنده، مرموز و به شدت طبقه‌بندی شده.

این پرنده چیزی فراتر از یک پهپاد عادی بود؛ شبح قندهار، چشم نامرئی سیا بر فراز مناطق حساس. RQ-۱۷۰ با طراحی آیرودینامیکی خاص خود که شبیه بمب‌افکن‌های استراتژیک B-۲ است، برای نفوذ به عمیق‌ترین و حفاظت‌شده‌ترین حریم‌های هوایی طراحی شده بود. با سقف پروازی تخمینی بالا و بدنه‌ای پوشیده از مواد جاذب رادار، این پهپاد قرار بود افسانه شکست‌ناپذیری فناوری آمریکا باشد. اما در دسامبر ۲۰۱۱، این افسانه یک فرود اجباری، یا بهتر بگوییم، یک فرود نرم و کاملاً کنترل‌شده در خاک ایران داشت. فرماندهان ایرانی با لبخندی بر لب اعلام کردند که کنترل این پرنده سرّی را در دست گرفته و آن را به سلامت به زمین نشانده‌اند؛ خبری که در ابتدا با ناباوری و سپس با سکوت سنگین مقامات آمریکایی رو‌به‌رو شد.

فرزند خلف ایرانی: شاهد ۱۷۱ "سیمرغ"

سازنده: نیروی هوافضای سپاه پاسداران

ویژگی کلیدی: اثبات اینکه "خواستن، توانستن است"، حتی اگر سوژه یک پهپاد فوق سری باشد.

دو سال و نیم پس از آن فرود تاریخی، در اردیبهشت ماه سال ۹۳، ایران از کپی دقیق و مهندسی معکوس شده RQ-۱۷۰ با نام اساطیری "سیمرغ" رونمایی کرد. این فقط یک ماکت نبود، بلکه یک پرنده عملیاتی بود که جهان را شگفت‌زده کرد. مهندسان ایرانی نه تنها پوسته و طراحی آیرودینامیکی پیچیده آن را بازتولید کردند، بلکه به رمزگشایی از سیستم‌های کنترل پرواز، سنسور‌ها و مواد کامپوزیتی آن نیز پرداختند.

آرکیو 170 سازی سپاه

تولد سیمرغ یک پیام روشن داشت: دوران برتری مطلق فناورانه غرب به پایان رسیده و هر ابزار پیشرفته‌ای که به آسمان فرستاده می‌شود، پتانسیل تبدیل شدن به یک پروژه تحقیقاتی در آزمایشگاه‌های ایرانی را دارد. ایران نه تنها این پهپاد را کپی کرد، بلکه پلتفرم آن را مبنای توسعه مدل‌های کوچکتر و تهاجمی مانند شاهد-۱۹۱ و شاهد-۱۸۱ قرار داد و نشان داد که این "هدیه" صرفاً یک نقطه پایان نبوده، بلکه نقطه آغازی برای یک خانواده جدید از پرنده‌های بدون سرنشین بوده است.

۲. پیک موتوری هوایی یانکی: ScanEagle و برادران دوقلوی ایرانی "سایه" و "یسیر"

اهدا کننده: Insitu (زیرمجموعه نظامی بوئینگ)

دریافت کننده: صنایع هوایی وزارت دفاع ایران

ویژگی‌های کلیدی: کوچک، ارزان، مداومت پروازی بالا (+۲۴ ساعت)، ایده‌آل برای گشت‌زنی دریایی.

اسکن ایگل مانند یک پیک موتوری خستگی‌ناپذیر در آسمان است. قرار نیست رادارگریز باشد یا بمب‌های غول‌پیکر حمل کند. ماموریتش ساده است: ساعت‌ها و ساعت‌ها در آسمان بچرخد و با دوربین‌هایش همه چیز را زیر نظر بگیرد. این پهپاد با وزن برخاست حدود ۲۲ کیلوگرم و طول بال ۳.۱ متر، نیازی به باند فرود ندارد.

اسکن ایگل و آر کیو 170 در یک قاب

با یک منجنیق پنوماتیک به هوا پرتاب می‌شود و برای بازگشت، یک سیستم جالب به نام "Skyhook" با یک جرثقیل و طناب، آن را در هوا می‌قاپد. درسال ۹۱، نیروی دریایی سپاه یکی از این پیک‌های سر به هوا را در خلیج فارس "شکار" کرد. شاید سیستم Skyhook آمریکایی‌ها در دسترس نبود، اما تور پدافندی ایران کار خود را به خوبی انجام داد.

فرزندان خلف ایرانی: سایه و یسیر

سازنده: صنایع دفاعی ایران (سپاه پاسداران)

ویژگی کلیدی: کپی سریع، تولید انبوه و اضافه کردن چند امضای طراحی ایرانی.

سرعت عمل ایران در مهندسی معکوس اسکن ایگل شگفت‌آور بود. پهپاد در آذر ۱۳۹۱ به غنیمت گرفته شد و تنها دو ماه بعد، در بهمن ماه همان سال، خط تولید نسخه ایرانی آن رونمایی شد! این سرعت نشان از بلوغ صنعتی و توانایی بالای مهندسان ایرانی در تحلیل و بازتولید سریع فناوری‌های موجود دارد.

ابتدا "سایه" به عنوان کپی اولیه متولد شد و سپس نسخه بهینه‌سازی شده آن با نام "یسیر" معرفی گردید. یسیر با دم V شکل معکوس خود (شبیه عدد ۸)، یک تفاوت ظاهری آشکار با پدر آمریکایی‌اش دارد که نشان می‌دهد ایرانی‌ها فقط به کپی‌کاری بسنده نکرده و به دنبال بهبود‌های آیرودینامیکی نیز بوده‌اند.

پهپاد یسیر در حدود یک متر طول، فاصله دو سر بال سه متر و وزن آن نیز در حدود ۲۰ کیلوگرم تخمین زده می‌شود. از ویژگی‌های پهپاد یسیر می‌توان به سقف پروازی ۱۵ هزار پا، مداومت پروازی هشت‌ساعته و برد پروازی تا شعاع ۲۰۰ کیلومتر اشاره کرد که از طریق ارتباط با ایستگاه‌های کنترل زمینی متحرک کنترل می‌شود. از خصوصیات پهپاد یسیر می‌توان به مداومت پروازی بالا، دوربین بسیار قوی و توانایی رصد و شناسایی نقاط کور اشاره کرد. این پهپاد با توجه به وزن کم خود نیازی به باند پروازی ندارد و می‌توان آن را با یک لانچر (سامانه هوای فشرده) به بالا پرتاپ کرد. برای فرود پهپاد یسیر از چتر استفاده می‌شود.

حداکثر سرعت این پهپاد ۱۲۰ کیلومتر بر ساعت است. دوربین الکترو اپتیکال، دوربین مادون قرمز و دامنه ارتباط حدود ۲۰۰ کیلومتری به این پرنده امکان ارسال تصاویر دقیق با وضوح بسیار بالا را ارائه می‌کند.

هدیه نسخه ایرانی اسکل ایگل به فرمانده هوافضای روسیه

پهپاد یسیر امروز به طور گسترده در نیروی دریایی ارتش و سپاه  و همچنین مقاومت برای پایش شناور‌های بیگانه در خلیج فارس و دریای عمان و نبرد های منطقه استفاده می‌شود؛ یعنی همان ابزاری که برای جاسوسی از ایران طراحی شده بود، حالا به چشم بینای ایران برای زیر نظر گرفتن طراحان اصلی‌اش تبدیل شده است. طنزی تلخ برای ناوگان پنجم آمریکا و البته دشمنان محور مقاومت!

پلتفرم و تکنولوژی اسکن ایگل در اختیار حزب الله لبنان

۳. جاسوس دست پرتاب پیاده نظام: RQ-۱۱ Raven و همزاد ایرانی‌اش "کلاغ"

اهدا کننده: شرکت AeroVironment

دریاف کننده: مرکز تحقیقات پهپادی وزارت دفاع ایران

ویژگی‌های کلیدی: دست‌پرتاب، بسیار سبک (۱.۹ کیلوگرم)، استفاده آسان برای سربازان پیاده.

اگر RQ-۱۷۰ یک خودروی فرمول یک باشد، RQ-۱۱ Raven یک دوچرخه تاشو است. این پهپاد کوچک و سبک طوری طراحی شده که یک سرباز بتواند آن را در کوله‌پشتی خود حمل کند، با دست به هوا پرتاب کند و از طریق یک کنترلر دستی، نگاهی به آن سوی تپه یا داخل کوچه بعدی بیندازد. با مداومت پروازی ۶۰ تا ۹۰ دقیقه‌ای و برد حدود ۱۰ کیلومتر، این پهپاد چشم یک جوخه در میدان نبرد است. در سال ۱۳۹۵، سپاه با افتخار از غنیمت گرفتن این "کوچکترین شکار" خود رونمایی کرد.

فرزند خلف ایرانی: پهپاد کلاغ

سازنده: صنایع دفاعی ایران

ویژگی کلیدی: الهام‌گیری از یک ایده موفق برای تولید یک محصول کاملاً بومی.

نکته جالب در مورد "کلاغ" ایرانی این است که مقامات تاکید دارند این پهپاد یک "طراحی کامل داخلی" است که از ریون الهام گرفته. این نشان‌دهنده یک گام فراتر از مهندسی معکوس صرف است. ایرانی‌ها با تحلیل فلسفه طراحی ریون (سبکی، سادگی، پرتاب با دست)، به این نتیجه رسیده‌اند که خودشان نیز می‌توانند چنین ابزاری را از صفر بسازند.

مقایسه فنی نسخه ایرانی و آمریکایی:

از نظر ابعاد و وزن، این دو پهپاد در یک کلاس قرار می‌گیرند که برای عملیات توسط یک سرباز پیاده طراحی شده‌اند. پهپاد ریون دارای طول بال ۱.۳۷ متر و وزن پرتاب بسیار سبک ۱.۹ کیلوگرم است. در مقابل، پهپاد کلاغ با طول بال ۱.۵ متر، کمی بزرگتر و با وزن ۲.۲۲ کیلوگرم، اندکی سنگین‌تر است. این تفاوت جزئی می‌تواند ناشی از عوامل متعددی باشد؛ از جمله استفاده از مواد اولیه متفاوت، باتری‌های با ظرفیت یا ساختار دیگر، و یا تعبیه تجهیزات داخلی با وزن کمی بیشتر. با این حال، هر دو پرنده به اندازه‌ای سبک و کوچک هستند که قابلیت حمل در کوله‌پشتی و پرتاب با دست را به راحتی فراهم می‌کنند، که این هدف اصلی طراحی در این کلاس است.

۴. چشم گردان‌های زرهی: RQ-۷ Shadow و همای ایرانی

اهدا کننده: صنایع AAI Corporation

دریافت کننده: صنایع دفاع ایران و سپاه

ویژگی‌های کلیدی: پهپاد تاکتیکی برای پشتیبانی از تیپ‌های رزمی، پرتاب با منجنیق، فرود با کابل.

شادو یک پله بالاتر از ریون و یک پله پایین‌تر از پردیتور‌ها قرار می‌گیرد. این پهپاد با وزن برخاست ۲۰۸ کیلوگرم و مداومت پروازی ۶ تا ۹ ساعت، چشم فرمانده یک تیپ زرهی یا پیاده در میدان نبرد است. وظیفه آن شناسایی، نظارت و حتی نشانه‌گذاری لیزری اهداف برای مهمات هوشمند است. این پهپاد نیز در سال ۱۳۹۵ به کلکسیون غنائم سپاه اضافه شد و نمونه ایرانی هم تولید شد. نمونه سپاه دقیقا مشابه طراحی آمریکایی و نسخه ساخته وزارت دفاع بهینه سازی شده است.

شادو تولیدی سپاه(سمت چپ)

هما فرزند خلف ایرانی: نسخه ایرانی بهینه سازی شده است

وزن برخواست نوع B پهپاد آرکیو 7 آمریکا، 170 کیلوگرم اعلام شده است اما وزن برخاست نوع 2 پهپاد هما، 260 کیلوگرم است. این به معنای آن است که نمونه ایرانی آرکیو7، قدرت به مراتب بیشتری دارد و بر همین اساس، طبعا تجهیزات قابل حمل توسط پهپاد همای ایرانی به مراتب بیشتر از نوع آمریکایی است و احتمال مسلح سازی وجود دارد. البته هما به دلیل تعداد بالا نسخه های مشابه مانند خانواده مهاجر و ابابیل تولید انبوه شد.

 پهپادهای هما همچون پهپادهای شادو، بال بالا هستند و از ارابه‌های فرود ثابت برخوردارند. البته هما نیز مانند شادو، قابلیت پرتاب لانچری و پرواز از روی باند را نیز داشته و برای بازیابی، با استفاده از ارابه‌های فرود روی باند فرود می‌آید.

ام کیو ۱ پهپاد اصلی رزمی آمریکا در منطقه/‌ام کیو ۱ حین جاسوسی از محور مقاومت در عراق اسیر شد!

اهدا کننده: جنرال اتمکیز آمریکا

دریاف کننده: صنایع شاهد و هسا

مهر ماه سال ۹۵، برای اولین بار نیروی هوافضای سپاه پاسداران تصاویری از یک پهپاد پیشرفته و غنیمتی را منتشر کرد که نام آن را MQ-۱C معرفی و اعلام کرد که این پهپاد متعلق به آمریکا است.

موفقیت در به غنیمت گرفتن پهپاد پیشرفته آمریکایی MQ-۱ Predator، یک نقطه عطف استراتژیک برای صنایع دفاعی ایران بود. این رویداد صرفاً به معنای شکار یک پرنده متجاوز نبود، بلکه دسترسی مستقیم به یک نقشه راه فنی و عملیاتی بی‌نظیر را فراهم کرد. با رمزگشایی از اسرار طراحی، آیرودینامیک و سامانه‌های این پهپاد، محققان ایرانی توانستند فرآیند مهندسی معکوس را آغاز کنند.

نتیجه این تلاش، تولد پهپاد بومی شاهد ۱۲۹ بود که به عنوان همتای ایرانی MQ-۱ شناخته می‌شود. این پهپاد با الگوبرداری از قابلیت‌های کلیدی نمونه آمریکایی، به یک سکوی شناسایی-رزمی قدرتمند با مداومت پروازی بالا و توانایی حمل تسلیحات دقیق تبدیل شد.

 البته توسعه شاهد ۱۲۹ از اواسط دهه هشتاد و تحت پروژه مرصاد ۱۲۹ آغاز شده بود و در واقع، غنیمت گرفتن MQ-۱ به عنوان یک کاتالیزور عمل کرد که جهشی بزرگ در برنامه پهپادی ایران ایجاد نمود و این کشور را به تولیدکننده یک پلتفرم راهبردی قادر به تغییر موازنه‌های منطقه‌ای تبدیل کرد.

داستان این پنج پهپاد، داستان نبوغ و خودباوری ایرانی در برابر فشار فناوری است. جایی که قرار بود پیشرفته‌ترین ابزار‌های جاسوسی و نظامی آمریکا، ایران را تحت سلطه اطلاعاتی خود درآورد، به یک کلاس درس رایگان و پیشرفته برای مهندسان ایرانی تبدیل شد. هر "گم شدن" یک پهپاد آمریکایی در منطقه، زنگ شروع یک پروژه جدید در صنایع دفاعی ایران را به صدا درآورده است.

شاهد 147 از جدید ترین پهپاد های ساخت ایران

این فرآیند "انتقال فناوری ناخواسته" از طرف آمریکایی به ایران اجازه داد تا در عرض یک دهه، راهی را بپیماید که پیمودن آن در شرایط عادی شاید دهه‌ها به طول می‌انجامید. ایران امروز نه تنها یک سازنده صرف، بلکه یک طراح، بهینه‌ساز و تولیدکننده انبوه پهپاد در کلاس‌های مختلف است که محصولاتش موازنه قدرت را در منطقه تغییر داده‌اند. امروزه آوازه پهپاد های ایرانی در دنیا پیچیده است و حتی آمریکایی ها هم پلتفرم های موفقی مانند شاهد 136 را کپی کرده اند! با نگاهی به شکار قدرتمند و اخیر سپاه و توانایی بالا در بومی سازی و مهندسی معکوس سوال بر جای مانده این است: گلوبال هاوک ساخت ایران هم در راه است؟