راهیان نور؛ آنچه هست، آنچه باید باشد!

گروه فرهنگي «خبرگزاري دانشجو»- محمدرضا مسعودي، بیش از یک دهه است که با نزدیک شدن به ایام پایانی سال، اردوهای زیارتی بازدید از مناطق عملیاتی جنوب کشور در 8 سال دفاع مقدس –موسوم به راهیان نور- سهم قابل توجهی از سفرهای نوروزی را به خود اختصاص داده و این روند با شتاب روزافزون هم چنان رو به افزایش است. اردوهای راهیان نور به مدد سرمایه‌گذاری و تبلیغات پرحجم چندساله اخیر دستگاه های فرهنگی کشور و استقبال قابل توجه اقشار مختلف مردم از آن، اکنون کاملا جای خود را در افکار عمومی بخش عمده‌ای از جامعه باز کرده ‌اند.

 

امروزه چیستی و ماهیت این اردوها کاملا برای عموم اقشار مردم روشن بوده و در اغلب خانواده‌ها می‌توان افرادی را –به ویژه در میان قشر جوان- یافت که این سفر را حداقل برای یک بار تجربه نموده‌اند.

 

در این میان، آنچه که در برگزاری این اردوها –همانند بسیاری دیگر از پروژه ها و برنامه های فرهنگی کشور - نمود قابل توجهی دارد، تاکید افراطی بر افزایش کمی و آماري و بهبود سرویس دهی به زائرین و عدم توجه به هدف اصلی می‌باشد.

در كمال تأسف آن چه که امروز در برنامه ریزی اردوهای راهیان نور شاهد آن هستیم، فقط افزایش روزافزون تعداد زائرین و بهبود چشمگیر امکانات رفاهی (در یادمان ها و در اردوها) است، که به هدف غایی و کمال مطلوب متولیان مربوطه تبدیل شده و تمامی توان برنامه ریزان و مجریان، صَرف اين موارد می گردد.

 

در ضمن نكته‌اي كه نبايد مغفول بماند آن است كه يكي از اهداف اين اردوها درك فضاي حاكم بر مناطق عملياتي در دوران 8 ساله‌ دفاع مقدس بوده است؛ كه اين مورد با افزايش سطح رفاهي مناطق تقريباً به فراموشي سپرده شده است.

 

در واقع به جرات می توان مهم ترین و به عبارتی ریشه ای ترین آسیب اردوهای راهیان نور را، غفلت از اهداف اصلی و تبدیل شدن ابزار به هدف در این اردوها دانست، يعني برگزاری اردوهای راهیان نور، خود تبدیل به یک هدف شده ‌است.

حال آن که در یک برنامه ریزی دقیق و کارشناسی شده، اصولا ممکن است این نوع افزایش کمی تعداد زائرین و سطح رفاه، با هدف اصلی اردوها در تضاد بوده و اثر معکوس داشته باشد. در واقع سطح امکانات رفاهی، تعداد و نوع زائرین (سن، جنسیت، سطح تحصیلات و ...) و سایر مختصات اردو، پارامترهای مستقل و مجزایی هستند که ترکیب صحیح آن ها لازمه برگزاری یک اردوی موثر و موفق است، لذا به نظر می رسد کمیت گرایی افراطی سیاست گذاران فرهنگی کشور و رویکرد آماری متولیان مربوطه، مانع از بروز پتانسیل فوق العاده این پدیده بی نظیر فرهنگی گردیده است.

متاسفانه با ادامه این روند، گاهي اوقات شاهد کاسته شدن میزان اثرگذاری معنوی این سفرها و سوق یافتن آن به سوی نوعی سفر سیاحتی و توریستی هستیم.

 

هشدارهای پراکنده افراد دلسوز در سال های اخیر در خصوص بروز برخی آسیب های اجتماعی و فرهنگی در خلال برگزاری این اردوها، و ظهور برخی ناهنجاری های فرهنگی در یادمان ها که منجر به لطمات جبران ناپذير به فضای معنوی این مناطق می شود، زنگ خطری جدی را برای مسئولان و سیاست گذاران مربوطه به صدا درآورده است.

مسائل و آسیب های مذکور، تماما ناشی از تمرکز صِرف بر روی خود اردوها (به عنوان قالب) و غفلت از محتوا (به عنوان هدف اصلی) می باشد. شايد مهم ترین خلا این اردوها را بتوان فقدان برنامه‌ریزی جامع و کاربردی برای بهره‌برداری از این فرصت بی نظیر در جهت یک هدف مشخص و روشن فرهنگی- اجتماعی دانست.

 

صرف اعزام تعداد زیادی زائر به یادمان‌های مناطق عملیاتی و دادن اطلاعاتی کلیشه‌ای و تکراری در خصوص مختصات جغرافیایی منطقه، بازخوانی آماری کارنامه عملیات ها و مداحی و سینه زنی و ذکر یاد شهدا (آن هم در صورتی که به درستی انجام شود)، اگر چه خود نوعی حرکت مثبت فرهنگی محسوب گردیده و اثرات غیر قابل انکاری بر روی مخاطبین دارد، لیکن به نظر می رسد این نوع برنامه ریزی –که قالب کلی اکثریت اردوهای راهیان نور است- در واقع نوعی فرصت سوزی و استفاده حداقلی از پتانسیل عظیم این اردوها می باشد. 

هر چند همچنان كه بيان شد، فضاي خاص موجود در يادمان ها به خودي خود تاثيرگذار است اما متولیان و برنامه ریزان کلان اردوهای راهیان نور می توانند از فرصت طلایی و بی نظیر این اردوها –که به مدد خون پاک هزاران تن از پاک ترین فرزندان این مرز و بوم به وجود آمده است- بهترین بهره برداری را در جهت تبیین نوعی الگوی جامع زندگی برای نسل جوان بنمایند.

 

به عبارت دیگر، با بهره‌گيري از قالب‌هاي مختلف موجود و يا تعريف قالب‌هاي جديد (كه از طريق تعامل صحيح و عملي و نه شعاري با نخبگان دلسوز فرهنگي امكان پذيراست)، می توان با نگاهی عبرت‌آموز به سیر وقایع هشت سال دفاع مقدس و مطالعه دقیق سیره شهدای جنگ تحمیلی، نوعی سبک زندگی فردی و اجتماعی با محتوای زندگی جهادی و تکلیف محور را به عنوان الگو به نسل جوان کشور معرفی نمود.

 

با تمام این اوصاف به نظر می رسد انتظار اصلاح سیاست گذاری های کلان این حوزه توسط متولیان امر، كاری بیهوده – و یا حداقل بسیار زمان بر- است، و بهتر است مجریان عملیاتی اردوها هر یک در حد بضاعت خود تلاش نمایند تا با عبور از تفکرات قالبی و کلیشه ای موجود، آغازگر این حرکت باشند.