گروه دین و اندیشه «خبرگزاری دانشجو»؛ پیامبر گرامى صلى الله علیه و آله و سلم در سال دهم هجرت براى انجام فریضه و تعلیم مراسم حج به مکه عزیمت کردند. این بار انجام این فریضه با آخرین سال عمر پیامبر عزیز مصادف شد و از این جهت آن را «حجة الوداع» نامیدند. افرادى که به شوق همسفرى و آموختن مراسم حج همراه آن حضرت بودند تا صد و بیست هزار نفر تخمین زده شدهاند.
مراسم حج به پایان رسید و پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله و سلم راه مدینه را، در حالى که گروهى انبوه او را بدرقه می کردند و کسانى که در مکه به او پیوسته بودند همگى در رکاب او بودند، در پیش گرفتند. چون کاروان به پهنه بى آبى به نام «غدیرخم» رسید که در سه میلى «جحفه» (1) قرار دارد، پیک وحى فرود آمد و به پیامبر فرمان توقف داد. پیامبر نیز دستور داد که همه از حرکت بازایستند تا بازماندگان فرارسند.
کاروانیان از توقف ناگهانى و به ظاهر بى موقع پیامبر در این منطقه بى آب، آن هم در نیمروزى گرم که حرارت آفتاب بسیار سوزنده و زمین تفتیده بود، در شگفت ماندند. مردم با خود مىگفتند: فرمان بزرگى از جانب خدا رسیده و در اهمیت فرمان همین بس که به پیامبر ماموریت داده است که در این وضع نامساعد همه را از حرکت بازدارد و فرمان خدا را ابلاغ کند.
فرمان خدا به رسول گرامى طى آیه «یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک و ان لم تفعل فما بلغت رسالته و الله یعصمک من الناس» نازل شد. (سوره مائده، آیه 67)
اى پیامبر، آنچه را از پروردگارت بر تو فرود آمده است، به مردم برسان و اگر نرسانى رسالت خداى را بجا نیاوردهاى؛ خداوند تو را از گزند مردم حفظ مىکند.
سپس بر انبوهى از جهاز شتران فراز رفت و خداى را سپاس گفت و از اینکه بزودى از میان آنان خواهد رفت، خبر داد. سپس از آنان خواست درباره چگونگى ابلاغ رسالت وى گواهى دهند. مردمان فریاد برآوردند: شهادت مىدهیم که تو پیام حق را ابلاغ کردى، نصیحت کردى و جهاد نمودى. خداوند تو را پاداش نیکو دهد.
آنگاه پیامبر از جایگاه والاى خود در میان امت سخن گفت و از آنان بر اولویت خود گواه خواست و پس از شنیدن پاسخهاى یکصدا و بلند، دست على علیه‌السلام را گرفت و با شکوهى شگرف و فریادى رسا فرمود: «من کنت مولا فهذا على مولاه.» سه بار این جمله را تکرار و بر یاوران و پذیرندگان ولایت او دعا کرد.
«خطبه غدیر»؛ شاخصترین و زندهترین سند و خلاصه مکتب وحی
غدیر، عصاره و نتیجه خلقت و چکیده تمام ادیان الهی و خلاصه مکتب وحی است و صرفاً واقعهای تاریخی نیست. این نام مقدس، عنوان عقیده ما و اساس دین است. غدیر ثمره نبوت و میوه رسالت است، غدیر تعیین کننده خط مشی مسلمانان تا آخرین روز دنیاست، غدیر ماجرایی سرنوشتساز است که «خطبه غدیر» شاخصترین و زندهترین سند آن است.
غدیر؛ تداوم خط نبوت
واقعه غدیر خم که در آخرین سال زندگی رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله رخ داد و در آن علی علیه السلام به جانشینی آن حضرت صلی الله علیه و آله برگزیده شد، حادثهای تاریخی نیست که در کنار دیگر وقایع بدان نگریسته شود. غدیر تنها نام یک سرزمین نیست، یک تفکر است، غدیر نشانه و رمزی است که از تداوم خط نبوت خبر میدهد، غدیر نقطه تلاقی کاروان رسالت با طلایهداران امامت است. آری، غدیرخم یک سرزمین نیست؛ چشمهای است که تا پایان هستی میجوشد، کوثری است که فنا برنمیدارد و افقی است بیکرانه و خورشیدی است عالمتاب.
غدیر؛ خنثی کننده توطئه‌ها
آنچه میتوانست همه نقشههای منافقان را یکجا خنثی و اسلام را در چنان برهه حساسی حفظ کند، تعیین جانشین پیامبر و اعلان رسمی آن بود؛ چنان که حضرت زهرا (س) در اینباره میفرمایند: «پیامبر در روز غدیر، عقد ولایت را برای علی علیه السلام محکم کرد.»
غدیر خم منافقان را فلج کرد و مانع اجرای نقشهها و توطئههای شیطانیشان شد.
غدیر و سرنوشت اسلام
بدون شک واقعه غدیرخم، نقش سرنوشت سازی در تعیین مسیر آینده اسلام داشته است. در این واقعه، پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله مهمترین مأموریت دوران پیامبریِ خود را به انجام رساند؛ مأموریتی که انجام آن، به منزله رساندن پیام رسالت حضرت بود و کوتاهی در مورد آن، به از بین رفتن زحمات چندین ساله ایشان میانجامید. چنان که خداوند متعال در آیه 67 سوره مائده میفرماید: «هان ای پیامبر! آنچه را از سوی پروردگارت به تو نازل شده است، تبلیغ کن و اگر چنان نکنی، پیام و رسالت او را انجام ندادهای و خداوند تو را از مردم حفظ میفرماید.»
غدیر در قرآن
آیهاى که پیش از اعلام رسمى ولایت امیر مؤمنان على علیه‌السلام نازل شد، از یکسو، بیانگر اهمیت فوقالعاده غدیر و از سوى دیگر، نشاندهنده نگرانىهاى رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم در این باره است: «اى پیامبر! آنچه را از طرف پروردگارت بر تو نازل شده است، کاملاً [به مردم] برسان و اگر [این کار را] نکنى، رسالت او را انجام ندادهاى. خداوند تو را از [خطرهاى احتمالى] مردم نگه مىدارد و خداوند جمعیت کافران را هدایت نمىکند.»
قرآن کریم، آشکارا اعلام نشدن ولایت على علیه‌السلام را با ناتمام ماندن رسالت الهى برابر مىداند و در مقابل نگرانىهایى که رسول خدا صلی الله علیه و آله داشت، وعده حفظ و حراست به ایشان می دهد.
آیهاى که پس از اعلام ولایت امام على علیه‌السلام در غدیر نازل شد، موجى از شادى را در دلهاى مؤمنان پدید آورد و آرامش و اطمینان خاطر به آنان بخشید: «امروز کافران از [زوال] دین شما ناامید شدند؛ بنابراین از آنها نترسید و از من بترسید. امروز دین شما را کامل و نعمتها را بر شما تمام کردم و اسلام را به عنوان آیین [جاودان] شما پذیرفتم.»
اوصاف غدیر در روایات
در فرهنگ شیعه و روایات اهل بیت علیهمالسلام، از عید غدیر با عظمت ویژهای سخن به میان آمده و از آن با لقبها و ویژگیهای ممتازی نام برده شده است. برخی از آنان عبارتند از: روز خشنودی خدای رحمان، روز بسیار درود فرستادن بر محمد و آل محمد صلی الله علیه و آله، روز دست یافتن به رحمت پروردگار، روز عبادت کردن، روز پذیرفته شدن اعمال شیعیان، روز تزکیه، روز ریزش گناه، روز رها کردن گناهان بزرگ، روز وانهادن نافرمانیها، روز راندن شیطان و ناخرسند گشتن آن، روز مستجاب شدن دعاها، روز داد و ستد با خدا، روز خواستن افزونیها، روز گشایش، روز لبخند زدن به چهره مؤمنان، روز مژده دادن، روز مهر ورزیدن، روز تبریک گفتن، روز خشنودی و رضایت، روز آراستن، روز پوشیدن لباسهای شایسته و افکندن جامههای سیاه، روز پیشی گرفتن، روزی که کلمات صریح درباره خاصان و افراد ویژه اعلان شد و روز پیمان و روز عیان شدن رازها.
نسبت غدیر به مبعث
در تاریخ اسلام، غدیر و امامت همان اندازه اهمیت دارد که روز مبعث؛ زیرا غدیر، امامت را به وجود آورد و ادامه رسالت بود. حاج میرزا جواد ملکى تبریزى در اینباره مىنویسد: «نسبت روز غدیر به مبعث، به منزله نسبت باطن با ظاهر و به منزله نسبت روح با انسان است؛ زیرا هر چه در مبعث از خیر و سعادت وجود دارد، مشروط به ولایت امیر مؤمنان و امامان است.»
دیدگاه ائمه در مورد غدیر
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم
شیخ صدوق در کتاب «امالى»، روایتى از امام باقر علیه‌السلام و آن حضرت از پدران پاکش نقل مىکند که روزى رسول اکرم صلی الله علیه و آله رو به امیر مؤمنان على علیه‌السلام کرد و فرمود: «اى على! خداوند آیه شریفه یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ را درباره ولایت تو بر من نازل کرد تا آن را تبلیغ کنم؛ به یقین کسى که خدا را بدون ولایت تو ملاقات کند، عملش باطل است.»
عید غدیر از نگاه امام علی علیه السلام
امام رضا علیه‌السلام در روایتی میفرماید: «در روزگار امیرمؤمنان علی علیه السلام، یکسال روز جمعه با عید غدیر همزمان گشت. آن حضرت بر فراز منبر رفت و خدا را چنان ستود که همانند آن شنیده نشده بود؛ ستایشی که کسی غیر از او درک نمیکرد. سپس به یارانش فرمود: ای مؤمنان! امروز خداوند متعال، دو عید گرانسنگ و بزرگ را به هم پیوسته است؛ دو عیدی که پایداری و استواری هر کدام از اینها به دیگری است تا پدیده زیبای خویش را پیش شما کامل کند. شما را به راه رشد آگاه سازد و به روشنایی هدایت کند. راه میانهاش را برای پیمودن شما هموار کند و بخشش گوارایش را برایتان بگستراند. بیتردید، امروز موقعیت عظیمی دارد. در این روز، گشایش رخ داده، نردبان [تکامل] برافراشته شده و دلیلها آشکار گشته است. امروز، روز ظاهر شدن و پردهبرداری از مقام پیراستگی [عصمت و امامت] است. روز کمال یافتن آیین و نمایان ساختن پیمانها از دوروییها و انکارهای آگاهانه است.»
وظایف مؤمنان در روز عید غدیر
امیرمؤمنان علی علیه‌السلام درباره وظایف مؤمنان در روز عید غدیر فرمود: «[در این روز] با گسترش دادن در هزینه و لوازم خانوادهتان به سوی آنان بروید و به برادرانتان نیکی کنید. خدای را برای آنچه به شما بخشیده است، سپاس گویید. با هم باشید که خداوند، جدایی و پراکندگی شما را سامان میبخشد. به یکدیگر نیکی کنید که خداوند، الفت شما را پایدار میسازد. نعمتهای خدا را به همدیگر هدیه دهید که خداوند چندین برابر عیدهای پیشین و عیدهای آینده به شما پاداش میدهد؛ پاداشی که ویژه چنین روزی است. نیکیکردن در این روز، ثروت را ثمربخش میسازد و بر عمر میافزاید. همدردی کردن و مهرورزی با یکدیگر در این روز، رحمت خداوندی را جلب می‌کند. آن اندازه که توان دارید از فضل خداوند برای برادران و خانوادهتان با بذل آنچه موجود است، آماده و فراهم سازید. لبخند و شادمانی را میان خویش و در برخوردهایتان آشکار سازید و ستایش و سپاس خداوند را بر آنچه به شما بخشیده است، نمایان کنید.»
حضرت فاطمه علیهاالسلام
از فاطمه زهرا علیها السلام پرسیدند که آیا رسول خدا صلی الله علیه و آله پیش از رحلتش درباره امامت امیر مؤمنان على علیه‌السلام چیزى فرمود؟ آن حضرت در پاسخ فرمود: «عجبا! آیا روز غدیرخم را فراموش کردهاید؟»
امام حسن علیه‌السلام
امام حسن علیه‌السلام فرمود: «امت مسلمان از پیامبر شنیدند که درباره پدرم فرمود: او براى من همچون هارون براى موسى علیه السلام است؛ همچنین دیدند که رسول خدا صلی الله علیه و آله او را در غدیرخم به عنوان امام منصوب کرد.»
امام حسین علیه‌السلام
امام حسین علیه‌السلام پیش از مرگ معاویه، خانه خدا را زیارت کرد، سپس بنىهاشم را گرد آورد و فرمود: «آیا مىدانید پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله، على علیه‌السلام را در روز غدیرخم به جانشینى خود برگزید؟ همگى گفتند: بله.»
امام زین العابدین علیه‌السلام
ابن اسحاق، تاریخنگار معروف مىگوید: «به على بن حسین علیه‌السلام گفتم: من کنتُ مولاه فعلىٌ مولاه یعنى چه؟ حضرت فرمود: پیامبر خدا به مردمان خبر داد که امام بعد از خودش، امیر مؤمنان على علیه‌السلام است.»
امام محمدباقر علیه‌السلام
اَبان بن تَغلب مىگوید: «از امام باقر علیه‌السلام درباره این سخن رسول خدا صلی الله علیه و آله «من کنتُ مولاه فعلىٌ مولاه» پرسیدم. آن حضرت در پاسخ فرمود: پیامبر به مردمان گفت که امیر مؤمنان على علیه‌السلام در میان مردم، جایگزین من خواهد بود.»
امام صادق علیه‌السلام
در دوران زندگى امام صادق علیه‌السلام بر اثر جو مناسبى که براى نشر معارف اهل بیت علیهمالسلام پیش آمد، حدیث غدیر بیش از همه دورهها مطرح شده است. آن حضرت درباره روز غدیر مىفرماید: «رسول خدا صلی الله علیه و آله در غدیرخم براى امیر مؤمنان على علیه‌السلام پیمان گرفت و مردم به ولایت او اقرار کردند. خوشا به حال آنان که بر ولایت او ثابتقدم ماندند و واى بر کسانى که آن پیمان را شکستند.»
امام کاظم علیه‌السلام
در روزهایى که امام کاظم علیه‌السلام در زندان بود، روزى هارون، خلیفه عباسى ایشان را احضار کرد و درباره ولایت اهل بیت علیهمالسلام بر مردم پرسید. حضرت فرمود: «ما مىگوییم ولایت همه خلایق با ماست. دلیل ما، سخن پیامبر در غدیرخم است که فرمود: من کنتُ مولاه فعلىٌ مولاه.»
عید غدیر از نگاه امام رضا علیه‌السلام
طوسی، از یاران امام رضا علیه السلام نقل می‌کند: «در روز غدیر، شرفیاب محضر حضرت علی بن موسی الرضا علیه السلام شدم. گرد ایشان گروهی از یاران خاصشان حضور داشتند. حضرت با اینکه خوراک و پوشیدنی و هدایا و حتی انگشتری و کفشهایی برای خانوادههای آنان فرستاده بود، ولی آنها را برای افطار نیز نگهداشت. امام احوال آنان و کسانی را که پیرامونشان بودند، سامان بخشید. ایشان در آن روز پیوسته ارجمندی و پیشینه روز غدیر را یادآور میشدند. حضرت در بخشی از سخنان خود، خطبه امیرمؤمنان علی علیه السلام را در سالی که عید غدیر با روز جمعه همزمان شده بود، بیان کرد.»
فضیلت روز عید غدیر
ابی نصر بَزَنْطی از یاران امام رضا علیه السلام میگوید: «خدمت آن حضرت بودم، در حالی که مجلس پر از جمعیت بود و با یکدیگر درباره غدیر گفتوگو میکردند. برخی از مردم این واقعه را منکر شدند. امام فرمود: پدرم از پدرش روایت کرد که روز غدیر در میان اهل آسمان مشهورتر است تا میان اهل زمین. سپس فرمود: ای ابی نصر! هر جا که هستی، در این روز نزد (قبر) امیرمؤمنان علی علیه السلام باش. به درستی که در این روز، خداوند گناه 60 سال از مؤمنان و مسلمانان زن و مرد را میآمرزد و از آتش دوزخ آزاد می‌کند. چند برابر آنچه در ماه رمضان و شب قدر و شب عید فطر آزاد کرده بود. ایشان سپس ادامه داد: اگر مردم ارزش این روز را میدانستند، هر آینه، فرشتگان در هر روز 10 مرتبه با آنان مصافحه میکردند.»
امام حسن عسکرى علیه‌السلام
شناخت حزب خداوند با «من کنتُ مولاه فهذا علىٌ مولاه»
حسن بن ظریف مىگوید: «به امام عسکرى علیه‌السلام نامه نوشتم و پرسیدم معناى سخن پیامبر درباره امیر مؤمنان على علیه‌السلام چیست که فرموده من کنتُ مولاه فهذا علىٌ مولاه. حضرت فرمود: مقصود حضرت آن بود که او را نشانهاى قرار دهد که هنگام اختلاف، حزب خداوند با آن شناخته شوند.»
پاسداشت غدیر؛ سنت نبوی
جوامع بشرى نیازمند یادآورى و حضور همیشگى هویتهاى فرهنگى و اصالتهاى معنوى است. زنده نگه داشتن شعائر الهى، رسالتى است که مرزبانان عقیده و ایمان، از جمله رسول اکرم صلی الله علیه و آله بر آن تأکید داشتهاند. از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نقل شده که فرمود: «به من تبریک بگویید؛ زیرا خداوند مرا به پیامبرى و اهلبیتم را به امامت ممتاز ساخته است.»
در روایت دیگرى پس از ذکر حدیث غدیر آمده است: «سپس رسول گرامى در خیمه مخصوص خویش نشست و به امیر مؤمنان على علیه‌السلام دستور داد در خیمه دیگرى بنشیند و به مردم امر فرمود که به حضور على علیه‌السلام برسند و به او تبریک بگویند.»
اینک و در عصر ما، شناختن مرزهاى بلند غدیر، بازگویى این شکوه و جشن و سرور این عید بزرگ، در راستاى آن پاسداشت است.
ارسال نظرات