اولویت ترانزیتی کشور چیست؟

گروه اقتصادی «خبرگزاری دانشجو»؛ ایران کشوری است که به دلیل قرار داشتن در یک موقعیت استثنایی از نظر جغرافیایی از ظرفیت فوق العاده ای برای ترانزیت و حمل و نقل در منطقه برخوردار است؛ سرمایه گذاری و توسعه این بخش می تواند درآمد ارزی سرشاری را نصیب کشور کند و اهمیت استراتژیک ما را نیز ارتقا دهد.

در شمال کشور دریای خزر قرار دارد که بهترین راه ارتباطی میان کشورهای ایران، روسیه، قزاقستان، ترکمنستان و آذربایجان با حداقل هزینه هاست.

در جنوب خلیج فارس قرار دارد که گلوگاه انرژی جهان است و راه ارتباطی کشور با آب های آزاد را ایجاد می کند و می تواند به عنوان راه اصلی ارتباطی کشورهای آسیای میانه با آب های آزاد شود.

مزیت‌های ترانزیتی کشور

در مجموع ایران با 15 کشور دنیا از طریق مرز آبی و خشکی همسایه است و علاوه بر این ها امکان اتصال روسیه، اروپای شرقی، مرکزی، شمالی، آسیای میانه و قفقاز از یک‌سو و آسیای جنوبی، جنوب شرقی، خاور دور، اقیانوسیه و کشورهای حاشیه خلیج فارس از سوی دیگر را دارد؛ کشورهای معدودی از چنین ویژگی منحصر بفردی برخوردارند.

از جمله امتیازات دیگر ایران در حوزه ترانزیت، کوتاهی مسیر، وجود خط راه آهن در برخی مسیرها، حمایت های دولتی از این بخش و فراهم بودن امکانات و تسهیلات و برخی معافیت ها و تخفیف ها برای این بخش است.

یک مزیت دیگر ترانزیت کشور قرار داشتن بین کشورهای عضو سازمان همکاری های اقتصادی اکو است که هم امکان حمل و نقل و جا به جایی کالا برای این کشورها را ارزانتر می کند و  هم درآمد ارزی قابل توجهی را برای ایران دارد.

با این شرایط امکان ترانزیت حدود 200 میلیون تن کالا در سال از طریق ایران وجود دارد که دقیقاً همین میزان کالا در سال میان آسیا و اروپا جا به جا می شود؛ این در حالی است که میزان ترانزیت کالا در کشور تنها 5.5 درصد ظرفیت های موجود است و این یعنی از دست دادن نزدیک به 95 درصد مالیاتی ممکن در کشور.

مسیرهای اصلی ترانزیتی ایران:

- مسیرهای ترانزیتی شمال- جنوب با محوریت بندرعباس تا امیرآباد و بندر انزلی

- مسیرترانزیتی شرق – غرب (سرخس-بازرگان-جلفا)

- مسیر ترانزیتی بندرامام خمینی(ره) – شلمچه - عراق

- مسیر ترانزیتی محور شرق (بندرچابهار- میلک - فراه – قندهار- کابل- کندوز - تِرمذ(ازبکستان)- آسیای میانه)

- مسیر ترانزیتی سرخس – بندرلاذقیه در سوریه

- مسیرترانزیتی شبه قاره هند به دریای مدیترانه واروپا

بهترین مسیر ترانزیتی کدام است؟

در میان این مسیرها دو مسیر شرق-غرب و شمال-جنوب اهمیت بیشتری دارند و به نوعی کلان تر از بقیه محسوب می شوند، بنابراین باید برای توسعه بهینه ترانزیت کشور بر این مسیرها متمرکز شد.

اما امکان پیشبرد همزمان طرح های توسعه ترانزیتی در این دو مسیر وجود ندارد؛ چون اجرای این طرح ها به دلیل ابعاد کار، بسیار زمان بر و طولانی است و صرف هزینه های سنگین را طلب می کند، بنابراین باید با اولویت دهی به یکی از این دو مسیر، انرژی و امکانات موجود را در آن حوزه صرف کرد.

در میان کارشناسان عده ای کریدور شرق-غرب را بهتر می دانند. این کریدور در واقع جایگزین جاده تاریخی ابریشم است و قدمت زیادی دارد و آسیا و اروپا را به یکدیگر متصل می کند. توسعه این مسیر نیاز به همکاری همسایگان شرقی و غربی دارد و بدون این همکاری این طرح بازده زیادی نخواهد داشت.

اما به نظر می رسد کریدور شمال-جنوب به چند دلیل برای ترانزیت کالا مناسب تر و سودآورتر باشد. یک دلیل این است که این مسیر تنها مسیر برای اتصال کشورهای آسیای میانه و اروپای شرقی به خلیج فارس و دریای عمان است و هیچ مسیر مناسب جایگزینی وجود ندارد که امکان رقابت داشته باشد.

دلیل دیگر ارجحیت این مسیر، وجود زیربنای مناسب است که خط راه آهن و بنادر توسعه یافته از جمله آنهاست و با هزینه کمتری به بازدهی خواهد رسید.

ویژگی دیگر این مسیر کوتاهی و ارزانی آن در مقایسه با کریدور شرق-غرب است.

اولویت ترانزیتی کشور

در مجموع به نظر می رسد وزیر جدید راه و شهرسازی باید تمرکز و سرمایه های موجود را به توسعه مسیر شمال-جنوب اختصاص دهد و به طور همزمان درگیر هر دو پروژه کلان نشود.

در میان مسیرهای ممکن کریدور شمال-جنوب در حال حاضر تنها مسیر بندر عباس – بندر امیر آباد قابل استفاده است و مسیرهای دیگر که یکی در شرق و متصل به راه آهن ترکمنستان و یکی در مرکز و متصل به روسیه از دریای خزر است، هنوز غیرقابل بهره برداری است.

در مسیر بندر امیر آباد – بندر عباس بزرگترین مشکل نبود راه آهن در بخش شمالی است و محورهای موجود نیز از کارایی کمی برخوردارند.

خط آهن از چندین منظر مناسب تر از جاده خواهد بود. از جمله مزیت های جایگزینی راه آهن در مقایسه با جاده، کاهش هزینه ها، کاهش مصرف انرژی، ایمنی بالاتر، سرعت بیشتر، محافظت از محیط زیست و آلودگی کمتر، امکان استفاده از زمین، کاهش هزینه های تعمیر و نگهداری و کاهش هزینه توسعه راه هاست.

بنابراین اولین اقدام دولت در حوزه ترانزیت باید تکمیل راه آهن قزوین – رشت – آستار به منظور تکمیل مسیر ریلی شمال – جنوب باشد. در گام بعدی با ارتقای سطح کیفی و افزایش سرعت سفرها، این مسیر باید جایگزین ترانزیت جاده ای شود که بشدت باعث کاهش هزینه تاجران و افزایش اقبال به حمل و نقل از کشورمان می شود.