در برنامه «هنگام درنگ» مطرح شد؛
گروه اندیشه «خبرگزاری دانشجو»؛ دکتر موسی حقانی، محقق و پژوهشگر تاریخ معاصر ایران، در برنامه هنگام درنگ با دکتر علی اکبر ولایتی، محقق تاریخ معاصر ایران و اسلام، درباره شرایط ایران در دوران پهلوی اول به بحث و گفت و گو نشست؛ کودتای 1299 ، روی کار آمدن پهلوی‌ها ، خلع قاجاریه از سلطنت، مسائلی که در طی 20 سال از سال 1320 در کشور ما رخ داد و ارتباط این اتفاقات با منطقه مسائل مورد بحث در این برنامه است.
چرا دو قدرت بزرگ دنیا برای تعیین مرز ایران و عثمانی پادرمیانی کردند؟
حقانی: قدری درباره ارتباط اتفاقی که در ایران در سال 1299 رخ داد با تحولات منطقه ایی و برنامه هایی که انگلستان برای غرب آسیا داشت، توضیح دهید.
ولایتی: در حدود 30 سال قبل از جنگ جهانی اول وضعیت دنیا به گونه ایی بود که همه، خصوصا در اروپا، خود را برای جنگی آماده می کنند که اجتناب ناپذیر بود و به صلح مسلح معروف است؛ در سال 1914 جنگ اول شروع شد و تا سال 1918 ادامه یافت و تحولاتی در دنیا در سایه این جنگ رخ داد؛ یکی از وحشتناک ترین جنگ های تاریخ بود که مشابه آن را در تاریخ نداشتیم به گونه ایی که همه کشورها مستقیم یا غیر مستقیم درگیر این جنگ بودند.
بخشی از مقدماتی که قبل از جنگ جهانی توسط انگلستان و فرانسه فراهم شد در حقیقت مقدمه سازی برای جنگ و بعد از جنگ بود؛ یک نمونه از آن که کمتر به آن اشاره می شود این بود که بین ایران و عثمانی برخی مشکلات مرزی باقی مانده بود، در سال 1913 در استانبول پیمانی بین ایران و عثمانی با وساطت انگلیس و فرانسه بسته شد.
مرز بین ایران و عثمانی با این پیمان مشخص شد؛ مشکلاتی پیش آمد؛ در سال 1914 چند ماه قبل از آغاز جنگ جهانی اول درباره جلسه 4 جانبه تشکیل شد و به سوالات در این باره پاسخ داده شد و عملا پروتکل الحاقی 1914 شد.
پیمان قسطنطنیه در سال 1913 و پروتکل الحاقی 1914 تکلیف مرز بین ایران و عثمانی را مشخص کرد؛ به فاصله چند ماه جنگ جهانی اول آغاز شد؛ انگلیس و فرانسه دلسوز ایران و عثمانی شدند؛ چراکه یکی از اهداف آنها عثمانی بود و می خواستند عثمانی را تجزیه کنند و مقدمات این کار را با تعیین مرز ایران و عثمانی فراهم می کردند.
تشکیل رژیم غاصب اسرائیل با قول بالفور به صهیونیست ها
در سال 1916 قرادادی محرمانه بین انگلیس و فرانسه بسته شد که به نام قرارداد سایکس پیکو معروف شد؛ بر اساس این قرارداد متصرفات خاورمیانه متفقین در مقابل عثمانی را بین خود تقسیم کردند که سوریه و لبنان سهم فرانسه و باقی جاها اعم از اردن، فلسطین و... سهم انگلیس شد؛ در سال 1917 بالفور، وزیر اور خارجه انگلستان، بیانیه صادر کرد و به یهودیان قول داد که وطنی برای آن ها در فلسطین ایجاد کند.
این امر به دنبال قرارداد بالفور سوئیس بود که در سال 1897 بسته شد و در آن مشخص کردند در فلسطین وطنی جعلی برای اسرائیلی ها درست کنند.
در اقدام بعدی قراردادی با شریف مکه بستند؛ به این ترتیب که او از داخل علیه عثمانی و به نفع انگلیسی ها و متفقین شورش کند و به او قول داده شد به عنوان خلیفه کشور های عربی از سوی انگلیسی ها به رسمیت شناخته شود؛ در همین حین قراری با وهابی ها بستند به این منظور که اگر پیروز شدند وهابی ها را تقویت کنند.
بعد از این اتفاقات و پایان جنگ جهانی اول، جلسه‌ای در سال 1922 به ریاست چرچیل در قاهره تشکیل شد؛ تمامی نمایندگان انگلیس را در منطقه جمع کرد و نقشه خاورمیانه را ریختند و خطوط مرزی را مشخص کردند؛ از آن زمان کوچ دادن یهودیان به فلسطین را شروع کردند تا در سال 1948 در سازمان ملل متحد عملا فلسطین را به دو بخش تقسیم کردند که یک بخش به اردن و بخش دیگر به صهیونیست ها داده شد.
روس ها که یک ابرقدرت بودند در سال 1917 نیروهای خود را در ایران جمع کردند و انگلیس ها عملا بلا منازع ماندند و علیه بلشویک ها کار کردند؛ در چنین زمانی طرح های مختلفی بود، یکی از این طرح ها این بود که نصرت الدوله فیروز را به عنوان پادشاه در ایران منصوب کنند؛ نظر نظامی های انگلیس به پیشتازی ژنرال آیرون ساید این بود که رضاشاه بر سر کار قرار گیرد. در نهایت رضا شاه به پادشاهی ایران رسید؛ مرور سیاست خارجه رضا شاه در طول قدرت وی، نشان از وابستگی می دهد.
هدف از روی کار آمدن حکومت نظامی رضا شاه در ایران، تاسیس اسرائیل بود
حقانی: به تلاش های انگلیس برای فروپاشی امپراطوری عثمانی اشاره کردید، انگلیس برای رسیدن به این هدف از تمام ظرفیت ها استفاده کرد؛ در یک مقاله ای خواندم که غرض از روی کار آوردن حکومت نظامی در ایران حمایت از دولتی است که به زودی قرار است در منطقه خاورمیانه تاسیس شود؛ این مقاله در کتاب فتح الله نوری اسفندیاری منتشر شد.
به عبارتی قرار است حکومتی که در ایران تشکیل می شود از دولت جدیدی که در خاورمیانه تاسیس خواهد شد حمایت کند؛ این حمایت قدری در قالب حمایت مالی و قدری در قالب کمک‌های کنسولگری ایران بود؛ ارتباط دولت هایی که در منطقه شکل گرفت با دولت جدیدی که قرار بود شکل گیرد در چه چیز می دانید؟
ولایتی: سید ضیاء الدین طباطبایی ارتباط نزدیکی با انگلیسی ها داشت و شرط انگلیسی ها هم این بود که رضا خان وزیر دفاع شود و او رئیس الوزراء شود و احمد شاه هم که پادشاه است؛ ولیکن رضا خان نمی توانست کسی را بالای خود ببیند.
آمریکایی ها اعلام کردند ما به حمایت از اسرائیل متعهد هستیم
سید ضیاء به فلسطین فرستاده شد برای خرید زمین از مسلمانان برای یهودیانی که به تدریج به فلسطین انتقال داده می شدند؛ حاج امین الحسینی، یکی از بزرگان فلسطین، بخاطر اشغال تدریجی فلسطین توسط صهیونیست ها و حمایت انگلیس ها از صهیونیست ها به جامعه ملل شکایت کرد؛ جلسه ایی تشکیل داد و از کشورهای اسلامی برای شرکت در این جلسه دعوت به عمل آورد تا به فلسطین کمک کنند.
نکته جالب این است که از سوی ایران سید ضیاء الدین طباطبایی نماینده شد؛ جد پادشاه فعلی اردن به سهم خود کمک زیادی در تشکیل دولت اسرائیل در فلسطین کرد و ممانعتی به عمل نمی آورد؛ در سال 1948 جنگی بین عراق و اسرائیل در گرفت، اگر در این جنگ روسای حکومت ها خیانت نمی کردند و آن طور که باید کمک می کردند حتما این حکومت غاصب شکل می گرفت.
اخیرا مقاله‌‌ای چاپ شده است که آمریکایی ها اعلام کردند ما به حمایت از اسرائیل متعهد هستیم و حضور و وجود اسرائیل در خاورمیانه ضروری است؛ اگر اسرائیلی وجود نمی داشت ما باید در این نقطه اسرائیل به وجود می آوردیم، یعنی این حرف تکرار سخن بالفور بعد از حدود یک قرن است.
رضا شاه به مهاجرت صهیونیست ها به فلسطین و رقم خوردن اتفاق شوم در منطقه کمک می کرد
حقانی: در سال 1303 در تهران در منطقه کلیمی نشین درگیری هایی رخ داد؛ برخی از منابع اشاره دارند این درگیری بر سر مسائل شخصی بوده است در حالی که مرحوم مدرس نیز در این درگیری ها بودند؛ در مطبوعات آن دوره تیتر بزرگ با عنوان «فرزندان صهیون پیش به سوی سرزمین موعود» زدند و در این جا متوجه می شویم که آن درگیری برای جلوگیری از این حرکت بود تا جلوی حمایت رژیم پهلوی از دولت غاصب گرفته شود؛ قدری درباره سیاست خارجه رژیم پهلوی صحبت بفرمایید.
ولایتی: در سال 1306 رضا شاه رضایت داد به اینکه بحرین که بخشی از ایران بوده است، از ایران جدا شود؛ بر اساس قراردادی که بین ایران و روسیه بسته شده بود و بر پایه پیمان آخال، که مرزهای شمال شرقی ایران را با روسیه تزاری مشخص می کرد، دهکده‌ای به نام فیروزه جزو خاک ایران بود و روس ها آن را گرفتند و تا کنون به خاک ایران برگردانده نشده است.
سیاست خارجه ایران در دوره رضا شاه
در سال 1333 اواخر دوره قرارداد دارسی، رضا شاه در حرکت نمادین این قرارداد را داخل بخاری می اندازد و تظاهر می‌کند به اینکه این قرارداد یک قرارداد استعماری بوده است؛ قرارداد 1912 بسته می شود که تقی زاده از سوی ایران آن را امضاء می کند.
این قرارداد بسیار بد بود و بعدها تقی زاده می گوید ما آلت فعل بودیم؛ به عبارتی خود تقی زاده به این امر اذعان دارد؛ علت این امر این بود که 10 دزصد سود نفت برای ایران و 90 درصد آن برای انگلستان بود، نهضت ملی نفت برای ابطال قراردادی بود که در زمان رضا شاه بسته شد.
در سال 1316 یکی از بدترین پیمان ها به نام پیمان سعدآباد بسته شد؛ در تمام این قرارداد دولت ایران بخش های زیادی از سرزمین ما را واگذار کرد.
حقانی: درباره آلمان گرایی رضا شاه اندکی توضیح دهید. چرا با اینکه رضا شاه هر کاری که انگلیس خواسته بود را انجام می داد، باز هم کنار گذاشته شد؟
ولایتی: اگر رضا شاه در اینجا با بصیرت حکومت می کرد و در جهت منافع ملی قدم بر می داشت آیا تشخیص نمی داد کار هیتلر و تئوری نازی ها با مبانی ملی و دینی ما تطابق ندارد؟ این عدم بصیرت در سیاست خارجه ماست؛ انگلیسی ها و فرانسوی ها در ابتدای امر تصور داشتند حمله هیتلر به شرق و رفتن او به روسیه به نفع این ها است، چرا که آن ها نگران رشد کمونیست بودند.
رفتار آمریکایی ها و انگلیسی ها نسبت به حکومت های مختلف این است که هر گاه تاریخ مصرف آن حکومت به سر آمد آن حکومت را کنار می زنند ولو اینکه یک روزی با آن ها دوستی داشتند؛ اینها برای هر کسی تاریخ مصرفی قائلند. تاریخ مصرف رضا شاه تمام شد.
انگلستان در مقابل قدرت مردم ایران زبان به عذرخواهی گشوده است
حقانی: اخیرا آقای جک استراو، وزیر خارجه انگلستان، در خلال مصاحبه ایی اشاره کرد به این امر که ما نگاه استعماری به ایران داشتیم؛ با صراحت درباره برداشتن رضا شاه و روی کار آوردن محمد رضا شاه صحبت می کند.
یکی از دلایل کودتا در ایران و روی کار آمدن رژیم پهلوی را جمع کردن بساط عزاداری در ایران نام می برند؛ انگلیسی ها برای جزئیات فرهنگ ایران برنامه داشتند و رضا شاه همه آن را اجرا کرد؛ درباره اظهارات جک استراو چه نظری دارید؟
ولایتی: آمریکایی ها در تبلیغات خود را در حمله به سوریه مصمم نشان می دادند، نخست وزیر انگلیس طرح را به مجلس ارائه داد اما مجلس تصویب نکرد، اوباما هم طرحی را برای تصویب به کنگره داد، رئیس جمهور فرانسه هم طرحی به پارلمان داد، در این بین لاوروف در دمشق طرحی را مطرح کرد با این مضمون که سوریه حاضر است به پیمان منع کاربرد سلاح شیمیایی بپیوندد.
وقتی تلاش های آن ها برای برکناری بشار اسد به نتیجه نرسید، تصمیم گرفتند کم کم عقب بنشینند ولیکن آبرومندانه باشد؛ پرچمدار این عقب نشینی انگلستان بود؛ در مذاکراتی که بین ایران و گروه 5+1 است، با اقتداری که ایران نشان می دهد و موضع گیری هایی که مقام معظم رهبری کردند، دیدند ایران پای حفظ دست آوردهای هسته ایی خود ایستاده است بالاخره میل به مذاکره را نشان دادند.
عقب نشینی انگلیس چراغ سبزی بر استمرار مذاکره است هر چند تصمیمات انگلستان همواره دارای مسائل تودرتو و پیچیدگی های زیادی بوده است.
حقانی: زبان جک استراو در مصاحبه اخیرش زبان صحبت با یک ملت بزرگ است؛ آن ها دیگر تکبر و غروری که از قبل داشتند را دیگر در مقابل ایران نمی توانند به کار ببرند؛ هر چه پشت پرده این سیاست باشد این امر مشخص است که انگلستان در مقابل قدرت مردم ایران و مقاومت انقلاب اسلامی ایران زبان به عذرخواهی گشوده است.
ارسال نظرات