انقلاب اسلامی، احیاگر مقوله شهروندی در ایران

گروه اجتماعی «خبرگزاری دانشجو»؛ منشور حقوق شهروندی یادآور حق مردم در قانون اساسی و یکی از اهداف و آرمانهای بزرگ انقلاب اسلامی است. رهبر معظم انقلاب همواره انقلاب را بانی مباحث حقوق شهروندی می دانند و در سخنرانی هایشان مکررا بر این امر تاکید می کنند. 

در فرمایشات بنیانگذار انقلاب اسلامی فرازهای گوناگونی درباره حقوق شهروندی وجود دارد. مباحثی مربوط به جوانان، فقرا و مستمندان، منع تبعیض در جامعه، حقوق زنان و حقوق سیاسی و اجتماعی شهروندان و ... 

در بیانات امام خمینی، حقوق شهروندی به چند بخش تقسیم شده است.

عدالت اجتماعی (منع تبعیض)

حضرت امام در صحیفه جلد 16 صفحه 443 در خصوص منع تبعیض در اسلام اینچنین فرموده اند:
«من مکرر اعلام کرده ام که در اسلام نژاد، زبان، قومیت و گروه و ناحیه مطرح نیست. تمام مسلمین – چه اهل سنت و چه شیعی – برادر و برابر و همه برخوردار از همه مزیا و حقوق اسلامی هستند. از جمله جنایتهایی که بدخواهان به اسلام مرتکب شده اند ایجاد اختلاف بین برادران سنی و شیعی است. من از همه برادران اهل سنت تقاضا دارم که ااین شیعات را محکوم و شیعه سازان را به جزا ندارد. متجاوزین شدیداً به جزی اعمال خود می رسند»

از نظر امام، برخورداری از حقوق اجتماعی در جامعه براساس تابعیت کشور است و تمام شهروندان ایرانی از حقوق اجتماعی برخورداراند ودر ا این زمینه، اقلیت های مذهبی نیز همچون مسلمانان، از این حقوق برخورداراند.

حقوق زنان

حضرت امام خمینى (ره) در "حوزه عمومى حقوق زنان"این چنین بیان فرموده اند:

براى زن ابعاد مختلفه است, چـنـانچه براى مرد و براى انسان, این ورق صورى طبیعى نازل ترین مرتبه انسان است و نـازلـتـرین مرتبه زن است و نازلترین مرتبه مرد است. لکن از همین مرتبه نازل حـرکـت به سوى کمال است. انسان موجود متحرک است, از مرتبه طبیعت تا مرتبه غیب, تا فنا بر الوهیت.

اسلام نظر خـاص بـر شـمـا بـانوان دارد. اسلام در وقتى که ظهور کرد در جزیره العرب, بانوان حـیثیت خودشان را پیش مردان از دست داده بودند; اسلام آنها را سربلند و سرافراز کـرد, اسلام آنها را با مردان مساوى کرد.

حقوق سیاسی و اجتماعی شهروندان

حضرت امام خمینی (ره) در حوزه آزادی احزاب و انجمنها و تشکیل اجتماعات این چنین بیان فرموده اند:

«کلیه شهروندان حق دارند در گروهبندی های مختلف سیاسی، اجتماعی، صنعتی و اقتصادی شرکت کنند. جلوگیری ازاین حق مباینت آشکاری با آزادی دارد، مگر آنکه تجمع و گروه بندی، خطراتی برای نظم عمومی مستقر داشته باشد.»

«... جمهوری اسلامی از اول که پیروز شد، آزادی را به طور مطلق به همه طو کارهای خود مشغول بودند و بعضی از گروه ها که ناشناخته بودند، از طرف دولت به کار گمارده شدند. لیکن به تدریج فهمیده شد که اینها یا توطئه گرند یا جاسوسی می کنند. از طرف دیگر نمی شد که انقلاب را رها کنیم. نه اسلام اجازه می داد و نه عقل که یک دسته از عنوان دولت یا غیر دولت برای سرنگونی جمهوری اسلامی سوء استفاده نموده یا جاسوسی کنند و ما ساکت باشیم .»

حقوق شهروندان در تعلیم و تعلم و فرصتهای برابر آموزشی

حضرت امام خمینی (ره) در خصوص فرصت های برابر آموزشی ا این چنین بیان فرموده اند:

«در علم و تقوا کوشش کنید که علم به هیچ کس انحصار ندارد، علم مال همه است»

« ... تحصیل که در مورد مردان عامل مهمی بری تحرک شغلی است در مورد زنان بری تحرک صعودی، متغیر سرنوشت سازی به نظر می رسد»

«... لازم است تمام بی سوادان برای یادگیری و تمام خواهران و برادران باسواد برای یاد دادن بپا خیزند»

حقوق شهروندان در انتخابات آزاد

یکی از مهم ترین حقوق اساسی مردم در جامعه، حق تعیین سرنوشت است. این حق، از جمله حقوقی است که قانون اساسی بسیاری از کشورها آن را برای مردم برسمیت شناخته است. از دیدگاه حضرت امام خمینی (ره) حق تعیین سرنوشت از حقوق اساسی مردم می باشد که بموجب آن، هر ملتی باید سرنوشت خودش را خودش معین کند ایشان در ا این خصوص بیان فرموده اند:

«همانطوری که مکرر من عرض کرده ام وسایرین هم گفته اند، انتخابات در انحصار هیچ کس نیست، نه در انحصار روحانیین است، نه در انحصار احزاب است، نه در انحصار گروهها است. انتخابات مال همه مردم است. مردم سرنوشت خودشان ، دست خودشان است و انتخاب برای تحصیل سرنوشت شما ملت است.»

از دیدگاه امام(ره)، نه تنها همه مردم داری حق رای هستند، بلکه اساس حق مشارکت و تعیین سرنوشت نیز برای همه مردم وجود دارد و تمامی اقشار مردم اعم از مرد و زن باید در سرنوشت خود مشارکت داشته باشند ایشان در خصوص مساوات شهروندان در رای دادن بیان فرموده اند:

«... باید همه شما در این امر نظر داشته باشید، در امور سیاسی نظر داشته باشید. برای اینکه امور سیاسی مخصوص یک طبقه نیست، همانطوری که علم مخصوص یک طبقه نیست. همانطوری که مردها باید در امور سیاسی دخالت کنند و جامعه خودشان را حفظ کنند، زن ها هم باید دخالت کنند و جامعه را حفظ کنند. زنها هم باید در فعالیت ها اجتماعی و سیاسی همدوش مردها باشند، البته با حفظ آن چیزی که اسلام فرموده است.»

اقلیت های مذهبی

از نظر حضرت امام خمینی (ره) اقلیت های مذهبی در حکومت اسلامی آزادی انجام فرائض مذهبی را دارا هستند . اقلیتهای مذهبی می توانند به طور آزادانه به اعمال مذهبی خود بپردازند. امام (ره) در آستانه پیروزی انقلاب و تشکیل حکومت اسلامی، در پاسخ به سوالی در این باره می فرمایند:

«تمام اقلیت های مذهبی در حکومت اسلامی می توانند به کلیه فرائض مذهب خود آزادانه عمل نمایند».

از دیدگاه امام وظیفه حکومت اسلامی حمایت از حقوق اقلیتهای مذهبی است . حکومت اسلامی باید از حقوق آنان همچون سایر شهروندان دفاع کند. امام (ره) درباره ی روابط بین اقلیتها میفرماید :

«اقلیتهای مذهبی نه تنها آزادند، بلکه دولت اسلامی موظف است ازحقوق آنها دفاع کند»

آزادی بیان

آزادی یکی از مفاهیم اساسی است که حضرت امام خمینی (ره) با توجه به دیدگاه خواص خود درباره جهان و انسان به آن باور داشته و بر این اساس آزادی جایگاه والایی در اندیشه امام پیدا می کند تا جایی که آنرا یکی از بزرگترین نعمت ها می دانند ایشان در مورد آزادی بیان داشته اند:

«قانون اساسی می گوید ملتها باید آزاد باشند، ملت ایران باید مردمش آزاد باشند، مطبوعات باید آزاد باشد، هیچکس حق ندارد جلوی قلم را بگیرد.»

و نیز در جای دیگر می فرمایند:

« این ملت آزاد است به حسب قانون اساسی، به حسب شرع ملت آزاد است. قانون اساسی ملت را آزاد کرده».

ایشان در خصوص آزادی بیان که فراتر از اندیشه و عقیده است و از حقوق اساسی است و در بسیاری از جوامع به رسمیت شناخته شده ا این چنین فرموده اند:

«آنچه در آزادی بیان اهمیت بسیار دارد تشخیص حدود آن است. توهین و افتراء، شکستن حریم خلوت و تنهایی افراد، تجاوز به حقوق دیگران، افشاء اسرار دولتی، انتشارنوشته ها و صور قبیح و کفر و ناسزاگویی به مقدسات و تجاوز به حقوق اقلیتها، نمونه هایی از تعدی به حقوق جامعه است».

«... بیان همه چیز آزاد است. چیزهایی آزاد نیست که مضر به حال ملت ما باشد».

توصیه به دولتمردان بر حفظ حقوق شهروندی

حضرت امام خمینی (ره) در خصوص رعایت شئونات و حفظ حقوق شهروندی به دولتمردان و توصیه نموده اند:

«... و به مجلس و دولت و دستاندرکاران توصیه مینمایم که قدر این ملت را بدانید و در خدمتگزاری به آنان خصوصاً مستضعفان و محرومان و ستمدیدگان که نور چشمان ما و اولیای نعم همه هستند و جمهوری اسلامی ره آورد آنان و با فداکاریهای آنان تحقق پیدا کرد و بقای آن نیز مرهون خدمات آنان است، فروگذار نکنید و خود را از مردم و آنان را از خود بدانید و حکومتهای طاغوتی را که چپاولگرانی بیفرهنگ و زورگویانی تهی مغز بودند و هستند را همیشه محکوم نمایید، البته با اعمال انسانی که شایسته برای یک حکومت اسلامی است».

آیین شهروندی در منظر مقام معظم رهبری مقوله ای بسیار زیبا و جذاب است. ایشان در فرمایشات خود می فرمایند: «انقلاب اسلامی مقوله ی شهروندی را در ایران احیا کرد. ما قبل از انقلاب اسلامی چیزی به نام حقوق شهروندی نداشتیم. آن چیزی که در ایران مطرح بود بحث ارباب، رعیت، عبد و مولا بود نه بحث شهروندی.»

لذا انقلاب اسلامی را بانی مقوله ی شهروندی معرفی میکنند و شهروندی که ایشان مطرح میکنند شهروند کریمانه و متعالی است که هم توجهی به حقوق انسانیش مطرح میشود و هم تکالیف دینی که برای او کرامت ایجاد کرده اند.

رهبر فرزانه‌ی انقلاب اسلامی بارها رعایت شئون انسانی را در برخورد با مردم، چه در دستگاه قضا و چه در سایر نهادهای کشور تأکید کرده‌اند و مسئولین را به رعایت حقوق شهروندی فراخوانده‌اند. نام‌گذاری سال 82 به نام سال «نهضت خدمت‌رسانی به مردم» و سال 83 به نام سال «پاسخگویی سران سه قوه»، از توجه رهبری به حقوق مردم در برخورد با نهادهای دولتی حکایت دارد.

در دیدگاه مقام معظم رهبری، همه‌ی مردم از حقوق شهروندی برخوردارند. این امر به ویژه در مورد اقلیت‌ها و حتی در مورد افرادی که به نظام اسلامی اعتقادی ندارند، به صراحت آمده است.

آیت الله خامنه‌ای در دیدار نمایندگان هموطنان مسیحی و شماری از اسقف های اعظم کلیساهای ایران با ابراز خشنودی از احساس آرامش، امنیت و آسایش اقلیتهای دینی اعم از مسیحی، یهودی و زرتشتی در ایران افزوده‌اند: «در نظام اسلامی، همه از حقوق شهروندی برخوردارند».

همچنین ایشان در دیدار اعضای مجلس خبرگان، با تأکید بر اینکه اکثریت مردم و مسئولان به اصول نظام و انقلاب معتقدند، تصریح کرده‌اند:‌ «این اصول باید مبنای همکاری و اتحاد ملی قرار گیرد و اقلیتی هم که این اصول را قبول ندارند، به عنوان «شهروند» از حقوق عمومی برخوردار هستند.»

در لسان رهبر معظم انقلاب، حقوق شهروندی نباید به عنوان یک امر وارداتی تلقی گردد و نباید آن را به یک امر افراطی فرو کاست: «تأمین حقوق شهروندی و آزادی نیز به شکل صحیح و منطقی و نه «افراطی و تقلیدی» باید بعنوان دیگر شاخص های چشم انداز حرکت دهساله نظام و برنامه چهارم توسعه مورد توجه قرار گیرد.»