اعتیاد در خوابگاه دانشجویی؛ آمارهای ترس‌آور

گروه اجتماعی «خبرگزاری دانشجو»؛ اعتیاد به مواد مخدر در دانشگاه‌ها یکی از تلخ‌ترین واقعیاتی است که در جامعه وجود دارد؛ چرا که انتظار جامعه از دانشگاه، ایجاد فضای علمی، شور و شوق برای کسب و تولید علم و همچنین سالم‌تر بودن آن به نسبت فضای عمومی جامعه است. بسیاری از خانواده‌ها و مخصوصا ساکنان روستاها و شهرهای دور افتاده، با هزار امید و آرزو فرزندان خود را راهی دانشگاه‌ها می‌کنند و تصور می‌کنند در محیط‌های علمی کشور خبری از اعتیاد و بسیاری آسیب‌های اجتماعی دیگر نیست.

اما این خوش بینی‌ها و آرزوهای دور و دراز در حالی است که برخی از جوانان، اولین تجربه‌های مصرف مواد مخدر را در همین فضاهای علمی و آموزشی و دانشجویی انجام می‌دهند. دکتر حسین باهر در همین زمینه می‌گوید: «دور بودن از محیط خانواده و رفتن به شهر دیگر برای تحصیل و استقلال از خانواده، کافی است تا جوان به سمت اعتیاد برود.»

این جامعه‌شناس می‌گوید: خوابگاه‌ها و خانه‌های مجردی از محیط‌هایی هستند که باعث اعتیاد دانشجویان می‌شوند. نظارت بر محیط‌هایی همچون خوابگاه‌های دانشجویی نمی‌تواند تضمینی برای جلوگیری از اعتیاد تلقی شود؛ چرا که فردی که به عنوان ناظر انتخاب می‌شود هم ممکن است دچار اعتیاد شود.

مهمترین راه پیشگیری: تحصیلات بومی

به عقیده دکتر حسین باهر، مهمترین عامل کاهش جدی اعتیاد در دانشجویان، تلاش برای بومی کردن تحصیلات است؛ چرا که دوری از خانواده و رها شدن در جامعه‌ای بی در و پیکر همچون کلانشهرها می‌توان خطرات جبران‌ناپذیری برای افراد به دنبال داشته باشد که اعتیاد یکی از آنهاست.

دانشجویانی که تا پیش از ورود به دانشگاه تک‌تک کارهای‌شان را زیر ذره‌بین نگاه پدر و مادرها انجام می‌دادند، با فضایی مواجه می‌شوند که می‌توانند تجربه‌های تازه‌ای را بیازمایند؛ بی آنکه به عواقب آن بیندیشند. ضیاء هاشمی معاون فرهنگی اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، آمار اعتیاد در میان دانشجویان را 2 درصد دانسته و آمار 10 درصدی دانشجویان معتاد را ساخته رسانه‌ها دانسته است. اما حتی آمار 2 درصدی دانشجویان معتاد هم خطرآفرین است.

دانشگاه‌ها گرچه بخشی از جامعه هستند و طبیعی است که غلظت کمتری از آسیب‌های جامعه در دانشگاه‌ها هم به چشم بخورد، اما دانشگاه یک نهاد مولّد علم، تولید و نیروی انسانی است و هر گونه بحران جدی می‌تواند خسارات جبران‌ناپذیری بر پیکره جامعه وارد کند. معاون فرهنگی اجتماعی وزارت علوم همچنین با اذعان به رشد مصرف سیگار در میان دانشجویان گفته است: برخوردهای یک‌سویه، کنترلی و سلبی نمی‌تواند راه‌حل مناسبی برای مقابله با این معضل باشد.

آیا کارگاه‌های آموزشی فایده‌ای دارد؟

وزارت علوم در سال 89 برای مقابله و پیشگیری از مصرف مواد مخدر در دانشگاه‌ها، بیش از 700 میلیون تومان هزینه کرد و 600 کارگاه آموزشی در دانشگاه‌ها برگزار شد. این بودجه در سال تحصیلی 92-91 به یک میلیارد تومان رسیده و 2200 کارگاه برای دانشجویان برگزار شده است اما مشخص نیست این هزینه‌ها چه تاثیری داشته است؛ چرا که گفته می‌شود دانشجویان شرکت کننده بیشتر به منظور رفع تکلیف در این کارگاه‌ها شرکت می‌کنند.

دکتر محمد نریمانی روانشناس و مدرس یکی از همین کارگاه‌های مقابله با اعتیاد گفته است: در بیشتر موارد، هم دانشجو و هم مدرس و هم مجری این دوره‌ها تنها به فکر رفع تکلیف، تمام شدن کلاس و گرفتن مدرک پایان دوره هستند و به اثرگذاری آن توجهی ندارند.

محمدحسین آیتی معاون دانشجویی وزارت بهداشت هم که به مناسبت هفته خوابگاه‌ها در نشست خبری مشترک با معاون فرهنگی وزارت علوم حضور یافته بود، با ابراز نگرانی از مصرف مواد مخدر در بین دانشجویان گفت: مصرف ریتالین، سیگار و قلیان در خوابگاه‌های دانشجویان در صدر قرار دارد. وی همچنین بر ضرورت راه‌اندازی اتاق مشاوره در خوابگاه‌های بالای 200 نفر تاکید کرد و گفت: فضای سرانه دانشگاه‌های علوم پزشکی فقط 4 متر است.

آمارهایی که مسئولان را نگران نمی‌کند

بر اساس گفته‌های همین مقام وزارت بهداشت، بر اساس نمونه‌گیری از 35 دانشگاه و دانشکده در میان دانشگاه‌های پزشکی، وضعیت سوءمصرف مواد مخدر در بین دانشجویان علوم پزشکی، به نسبت کل کشور پایین‌تر بوده است. همچنین مصرف سیگار، قلیان، الکل، مواد مخدر و داروها، به تفکیک شیوع و بروز آن نیز بررسی شد و مشخص شد نوع و درصد آمارها با میانگین مصرف همین موارد در جامعه مطابقت دارد.

گرچه معاون دانشجویی وزارت بهداشت بدون اظهار نگرانی از این آمارها به اعلام آن پرداخته، اما با اطمینان باید گفت این آمارها در خوشبینانه‌ترین حالت، حاکی از یک بحران بزرگ است؛ چرا که اولا وقتی مصرف سیگار،‌ قلیان، الکل، مواد مخدر و داروهای روانگردان در دانشگاه‌های پزشکی تا این حد بالا باشد، انتظار می‌رود آمار مصرف این موارد در دیگر دانشگاه‌ها، حتی از سطح جامعه هم بالاتر باشد. ثانیا واضح است که هیچ نظارت و کنترلی بر خوابگاه‌های دانشجویی صورت نمی‌گیرد که محیط دانشگاه‌ها به نسبت بیرون از دانشگاه هیچ محدودیت و فشاری برای مصرف سیگار، قلیان، الکل و مواد مخدر ندارد.

درها را به روی پژوهشگران باز کنید

یکی از مسائلی که به مسئله اعتیاد در خوابگاه‌ها و محیط‌های دانشگاهی دامن می‌زند، عدم وجود آمارهای رسمی و درست است؛ چرا که در دسترس نبودن آمارهای دقیق و به روز، مانع از شناخت کامل مشکل و در نتیجه عدم موفقیت در حل اینگونه بحران‌ها می‌شود.

طاها طاهری قائم‌مقام دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر کشور در برنامه مناظره تلویزیونی شبکه یک سیمای جمهوری اسلامی ایران که جمعه 29 آذر 1392 برگزار شد، با اشاره به یک پژوهش که در میان دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی تهران انجام شده گفت: تجربه کردن، داشتن اوقات خوب، وقت‌گذرانی، احساس خوب، بی‌حوصلگی، ناکامی و عصبیت، عواملی است که باعث شده دانشجویان به مواد مخدر روی بیاورند.

بر اساس یک پژوهش که توسط شهره سیام و با مشارکت 800 نفر از دانشجویان پسر دانشگاه‌های مختلف دولتی، آزاد، پیام نور و جامع علمی کاربردی شهر رشت در سال 84 انجام شده است، بیش از 46 درصد افراد مورد مطالعه تجربه استفاده از حداقل یکی از مواد اعتیادآور داشته‌اند. از این میان 24 درصد تجربه مصرف سیگار، 10 درصد الکل، 7 درصد روانگردان، و نزدیک 5 درصد تجربه مصرف تریاک داشته‌اند. سابقه مصرف سیگار در دانشجویان بومی که با خانواده خود در منزل شخصی زندگی می‌کنند، 16 درصد و دانشجویان ساکن خوابگاه‌ها 26 درصد بوده است. این آمار در میان دانشجویانی که در خوابگاه استیجاری زندگی می‌کرده‌اند، نزدیک به 30 درصد بوده است.

دکتر حسین باهر درباره راه‌حل مبارزه اساسی با مشکل اعتیاد در خوابگاه‌های دانشجویی می‌گوید: به جای گذاشتن ناظر در خوابگاه‌ها، باید عواملی مانند بی‌پولی، تنهایی، افسردگی و دوری از خانواده را که باعث بروز اعتیاد می‌شوند از بین برد؛ چرا که تا زمانی که این عوامل وجود داشته باشند، اعتیاد هم وجود دارد.

اگر پیشگیری بهتر از درمان است، پیشگیری از اعتیاد هزار بار بهتر از درمان معتادان است؛ چرا که بیماران سرطانی هم حداکثر پس از چند سال درمان می‌شوند و با بیماری و درد خود خداحافظی می‌کنند، اما اعتیاد در بیشتر موارد تا انتهای عمر همراه معتادان می‌ماند.