آیا اجرای «طرح ترافیک» کمکی به کاهش ترافیک و رفع آلودگی «تهران» داشته است/ داستان اجرای 20 مرحله طرح ترافیک در تهران

گروه اقتصادی «خبرگزاری دانشجو»؛ سالهاست آلودگی هوا و پیشروی آن تا مرز هشدار و برخی اوقات فراتر از هشدار در کلان شهرهای کشور، بویژه تهران به معضلی تبدیل شده است تا نفس پایتخت‌نشینان را تنگ کند؛ این در حالی است که هر از چند گاهی، کارشناسان برای رفع یا حداقل، کاهش آن، باید و نبایدهایی را مطرح کرده و می‌کنند.

تاریخچه طرح ترافیک در تهران

«طرح ترافیک» یکی از همین باید و نبایدها بود که با تاریخچه‌ای طولانی از اوایل استقرار نظام جمهوری اسلامی یعنی شهریور ماه سال 1358 و به منظور رفع تراکم تردد وسایل نقلیه در 19 مرحله به اجرا گذاشته شد تا خیابان‌های شلوغ و پردود تهران را از گزند تردد بیش از حد خودروها در امان نگه دارد و مردم بتوانند نفسی تازه کنند.

مرحله اول، از ابتدای شهریور 1358، با ایجاد مسیر ویژه اتوبوس‌های شرکت واحد در مرکز شهر بوسیله ایجاد مسیری به طول 30280 متر آغاز شد.

مرحله دوم با ممنوعیت تردد اتومبیل‌های تک‌سرنشین با هدف بهبود نسبی ترافیک و با ایجاد محدوده‌ای در مرکز شهر، از اول آبان ماه 1358 به مرحله اجرا درآمد. در این مرحله ورود اتومبیل‌های تک سرنشین به مرکز شهر بین ساعت 6:30 تا 10 صبح ممنوع شد.

طی مرحله سوم با تصویب شورای انقلاب در تاریخ 17/3/59 محدوده‌ای در مرکز شهر تهران تعیین شد تا از ورود تمام وسایل نقلیه به استثنای وسایل نقلیه مجاز از قبیل وسایل نقلیه عمومی، اتومبیل‌های اورژانس و کادر پزشکی و سرویس‌های دولتی از ساعت 6:30 تا 10 صبح در تمام ایام هفته جز در دو روز آخر هفته و ایام تعطیل جلوگیری بعمل آید.

در مرحله چهارم زمان محدودیت تردد در مرکز شهر از ابتدای سال 1361 تا ساعت 12 افزایش یافته و در مقابل تصمیم گرفته شد که صرفاً افراد و مؤسسات خاصی که ناگزیر از ورود به داخل محدوده هستند با تعیین اولویت بتوانند مجوز تردد دریافت نمایند. این گروه‌های عبارت بودند از پزشکان، معلولین و برخی از بیماران، مؤسسات اتومبیل کرایه و برخی از شرکت‌های خصوصی.

در مرحله پنجم نیز محدودیت تردد در مرکز شهر از فروردین 1362 با 3 ساعت افزایش تا ساعت 15 تعیین شد.

مرحله ششم، از پاییز 1364 همزمان با انجام اقداماتی چون بهینه‌سازی سیستم شبکه معابر یک طرفه در خیابانهای داخل محدوده ، افزایش ناوگان تاکسیرانی، احداث پارکینگ وسایل نقلیه و... ساعت محدودیت تردد با 5/1 ساعت کاهش از ساعت 6:30 تا 13:30 تعیین شد. در این مرحله برای نخستین بار از آرم‌های یکساله وانت‌بار، کارت شناور و آرم یکساله جهت اتومبیل‌های شخصی استفاده شد.

در مرحله هفتم، محدودیت تردد برای اولین بار شامل وانت بار نیز شد. به گونه‌ای که تنها وانت‌بارهای دارای مجوز سالیانه تردد مجاز به ورود به محدوده طرح ترافیک شهر تهران شدند. (پاییز 1367)

مرحله هشتم طرح، از اردیبهشت 1369 آغاز شد. طبق مصوبات شوایعالی ترافیک تردد کلیه وسایل نقلیه سنگین طی ساعات 6 صبح تا 21 در محدوده مشخص شده ممنوع شد. در این مرحله علاوه بر مجوز‌های سال قبل ، کارت ویژه جانبازان و بیماران دائمی و مجوز تردد وسایل نقلیه سنگین نیز صادر شد.

طبق مرحله نهم بدون در نظر گرفتن سابقه محدودیت، به هر تعداد وسایل نقلیه با پلاک دولتی  (51، 52 و پلاک بنفش) معرفی شده از جانب ادارات دولتی، مجوز صادر شد. (شهریور 1370)

در مرحله دهم تغییراتی در محدوده جغرافیایی طرح ترافیک و نیز ساعات تردد بوجود آمد. در این مرحله که از آذر ماه 1371 شروع شد، ساعت محدودیت تردد تا ساعت 17 تعیین شد.

با اجرای مرحله یازدهم از مهرماه 1373 عوارض تردد در محدوده ترافیک افزایش یافت و در عوض تعداد مجوز تا سقف 66000 مورد کاهش یافت.

در مرحله دوازدهم، از ابتدای آذر 1373 آرم‌های موقت روزانه جهت ورود وسایل نقلیه به داخل محدوده توزیع شد.

مرحله سیزدهم که از تابستان 1375 اجرا شد، صدور مجوز طرح ترافیک با نظارت شورایعالی هماهنگی ترافیک شهرهای کشور با حوزه ستادی و عملکردی سازمان حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران صورت گرفت.

در مرحله چهاردهم از اواخر سال 1379 براساس مصوبه شورای عالی هماهنگی ترافیک محدوده طرح ترافیک گسترش یافت.

با اجرای مرحله پانزدهم، به منظور پاسخ به نیاز جانبازان، بیماران خاص، پزشکان و معلولان، آژانس‌های تاکسی تلفنی، تاکسی‌بارها و ارگان‌ها و نهادهای دولتی با افزایش سقف مصوب، موافقت شد.

در مرحله شانزدهم، به منظور پاسخ به نیاز دستگاه‌های مختلف متقاضی دریافت مجوز ورود به محدوده ممنوعه طرح ترافیک شهر تهران با افزایش تعداد پنج هزار فقره برچسب،  با اولویت واگذاری به دفتر رهبری و ریاست جمهوری، قوه قضاییه، وزارت اطلاعات، جانبازان و معلولان و بیماران خاص، سازمان نظام پزشکی، مطبوعات، اتحادیه آژانس‌های تاکسی و وانت بار و سایر نهادهای دولتی و عمومی موافقت شد.

طی مرحله هفدهم از اواسط آذر ماه سال 1384، به دلیل آلودگی شدید هوای تهران مبادرت به اجرای طرح تردد نوبتی خودروها یا طرح زوج و فرد شد. ساعات اجرای این طرح از 30 / 6 صبح الی  30 / 19 بعدازظهر و پنج شنبه‌ها از 30 / 6 صبح الی 13 بعدازظهر می‌باشد.

در مرحله هجدهم، طرح زوج و فرد در روزهای پنج شنبه از تاریخ 11/12/84 لغو شد.

مرحله نوزدهم با اجرای مجدد طرح زوج و فرد در روزهای پنجشنبه از تاریخ 14/1/85  شروع شد.

در اوایل همه چیز خوب بود و از آنجایی که بیشتر فعالیت‌های اداری و تجاری و تقریبا 90 درصد وزارتخانه‌ها، دادگاه‌ها و شرکت‌های دولتی و نیمه دولتی در این محدوده قرار داشتند، به میزان قابل توجهی از تردد وسایل نقلیه در این مناطق کاست و به موجب آن با کاهش آلودگی هوا نویدبخش روزهای خوب و سالمی برای مرکزنشین‌ها و به ویژه مرکز شهرنشین‌ها شد.

اما رفته رفته مسئولان بنابر تفکراتی که داشتند تغییراتی بر روی این مصوبه شهرداری تهران به وجود آورند. فروش مجوزهای ورود به محدوده طرح ترافیک یکی از همین تفکرات بود که در هر زمانی توسط شهردار وقت تهران به گونه‌ای در معرض اجرا قرار می‌گرفت.

سالها پیش مجوزهای هزار تومانی برای ورود برخی افراد به محدوده طرح ترافیک صادر شد و روزانه در حدود 2 هزار طرح توسط شهرداری به فروش می‌رسید اما در حال حاضر شورای اسلامی شهر تهران و شهرداری فروش 20 هزار مجور روزانه ورود به طرح ترافیک را به تصویب رسانده‌اند.

اوایل تنها صحبت از اختصاص پیدا کردن مجوز این طرح به برخی از ارگان‌های دولتی، خبرگزاری‌ها، پزشکان، افرادی با شغل‌های خاص که نیاز به تردد در این محدوده‌ها داشتند و همچنین کسانی که در این محدوده‌ها زندگی می‌کردند، بود اما بعدها اعلام شد مردم عادی نیز که خواستار حضور در محدوده طرح ترافیک هستند، می‌توانند درخواست طرح با قیمت آزاد بدهند که ممکن است پذیرفته بشود یا نشود.

چرا جریمه؟!

اما کار به همینجا ختم نشد. به واسطه قیمت بالای طرح‌های سالانه، ناگهان آرم‌های طرح ترافیک روزانه و هفتگی نیز به میدان آمدند. روشی که به نوعی منبع درآمدی برای شهرداری محسوب می‌شد به گونه‌ای که در حال حاضر بر سر تمامی معابر ورودی محدوده اجرای طرح ترافیک و طرح زوج و فرد، چادرهای شهرداری مشاهده می‌شود که با جملاتی همچون «چرا جریمه؟!» اقدام به فروش طرح‌های ترافیک روزانه می کنند.

براساس آمارهای اعلام شده از سوی سازمان حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران هر ساله حدود 90 هزار مجوز طرح ترافیک توسط این سازمان به فروش می‌رسد که درآمدی بین 15 تا 20 میلیون تومان را به همراه دارد.

بازار سوداگری داغ شد

اما تفاوت فاحش قیمت بین نرخ دولتی و بازار آزاد مجوز طرح ترافیک، زمینه سودجویی و دلالی را برای برخی افراد به وجود آورد تا با خرید و فروش این مجوزها درآمد هنگفتی نصیب خود کنند. به عنوان مثال نرخ دولتی مجوز طرح ترافیک آژانس‌های مسافری بین شهری که حدود 100 هزار تومان است که در بازار آزاد تا حدود یک میلیون تومان می‌رسد.

همچنین به موجب افزایش محدوده طرح ترافیک و گرانی مجوز تردد در این مناطق، عده‌ای از شهرواندان تهرانی که به دلایلی حاضر نبودند برای خرید این مجوزها دست در جیب کنند، با خرید تاکسی راهی برای ورود به محدوده طرح ترافیک پیدا کردند تا شهر پر شود از تاکسی‌هایی بدون هیچ کمکی به چرخه حمل و نقل عمومی، مرکز شهر را قرق کرده بودند.

حال باید از مسئولان شورای اسلامی شهر تهران پرسید آیا اجرای طرح ترافیک در شهر تهران، کمکی به کاهش ترافیک و همچنین رفع آلودگی این کلان‌شهر داشته است؟