لوزان ـ چای یا فتح الفتوح؟

گروه سیاسی «خبرگزاری دانشجو» در سالی که به واسطه فرصت‌ها و چالش‌های پیش رو به نام «دولت و ملت، همدلی و همزبانی» نام گرفت، اولین میدان آزمون برای تحقق این شعار فراهم آمده است.

مذاکرات نفسگیر لوزان و صدور بیانیه مطبوعاتی در پایان آن، نه فقط افکار عمومی طرف های درگیر این مذاکرات را که به نوعی افکار عمومی اکثر قریب به اتفاق دنیا را درگیر خود کرد، که توجه به بازتاب رسانه ای آن گویای این مسأله است.

اظهار نظرها و واکنش های داخلی به این رویداد مهم بقدری سریع بود که حتی پیش از انتشار رسمی بیانیه و اعلام مواضع طرف های درگیر موضوع، دو جریان صفر و صدی شکل گرفت.

عده ای این توافق، جمع بندی یا چارچوب مفهومی را لوزان ـ چای نامیدند و به بیان نقاط ضعف آن مشغول شدند و عده ای هم آن را فتح الفتوح قلمداد کردند و به تعریف و تمجید مطلق از آن و تیم مذاکره کننده روی آوردند؛ در حالی که به نظر می رسد نه این و نه آن، هیچ کدام گام در جاده اعتدال و انصاف نگذاشته اند.

در اینجا چند نکته مهم وجود دارد که لازم است مورد توجه همگان قرار گیرد.

نکته اول: واقعیت این است که صورت مسأله یعنی آنچه در لوزان اتفاق افتاد، که سه جنبه فنی، حقوقی و سیاسی دارد هنوز شفاف نیست و لایه هایی از ابهام اطراف آن را فراگرفته است، زیرا اولا «مذاکرات محرمانه بود و تقریبا تاکنون هیچ گزارش موثقی از متن مذاکرات منتشر نشده است.

ثانیا خود بیانیه منتشر شده به دلیل انتشار متن های متفاوت مورد تشکیک قرار گرفت و آنچه می توانست بخشی از ابهامات را برطرف کند خود به یک موضوع سؤال برانگیز تبدیل شد.

ثالثا این که همزمان با انتشار حداقل دو متن به عنوان بیانیه پایانی، یکی از سوی وزیر امور خارجه ایران و یکی از سوی کاخ سفید (fact sheet) اظهارنظرهای متفاوت و بعضا متناقضی بخصوص از سوی رئیس جمهور و وزیر امور خارجه آمریکا از یک سو و جناب دکتر ظریف از سوی دیگر مطرح شد که آمیختگی زیادی با عملیات روانی دارد و تفکیک واقعیت از جنگ روانی نیازمند زمان است بنابراین مادامی که صورت مسأله شفاف نشود هر اظهارنظری له یا علیه بیانیه یا مذاکرات لوزان نمی تواند چندان مورد اتکا باشد.

نکته دوم: در عین حال بر اساس همه آنچه دو طرف گفته اند می توان با قاطعیت اظهار نظر کرد که آنچه اتفاق افتاده نه تمام خواسته ها و اراده طرف ایرانی را محقق کرده و نه طرف مقابل را. معنی این عبارت کلی و ظاهرا نه چندان مهم زمانی اهمیت پیدا می کند که جمهوری اسلامی ایران را به عنوان یک کشور، در برابر همه کشورهایی ببینیم که خودشان و بسیاری آنها را به عنوان قدرت های مسلط جهان قبول دارند و گرفتن امتیاز از آنها معنی و مفهوم دیگری دارد.

بنابراین بحث ها و مناظره ها باید به این سمت برود که وزن هر یک از امتیازهای داده یا گرفته شده چقدر است و آیا توازنی برقرار است یا نه، آن هم با دادن ضریب به امتیازاتی که دریافت کرده ایم. حفظ فناوری هسته ای، حفظ چرخه سوخت و بخصوص غنی سازی و تأسیسات مربوط به آن، ادامه تحقیق و توسعه و حفظ آب سنگین اراک از جمله دستاوردهای مثبت و ارزشمند مذاکرات انجام شده است.

از طرف دیگر اعمال محدودیت های جدی برای تعداد سانتریفیوژها و میزان ذخیره مواد، خارج کردن فردو از چرخه غنی سازی، اعمال محدودیت ها برای آب سنگین اراک، اعمال محدودیت ها برای برنامه توسعه هسته ای کشور، غیرعادی کردن موضوع ایران برای مدت طولانی و اجازه دسترسی های گسترده پروتکلی و حتی فراپروتکلی از جمله امتیازات داده شده است.

نکته سوم: آنچه در لوزان گذشت نه همه ماجراست و نه پایان آن. بنابر آنچه گفته شده، بیانیه لوزان یک چارچوب مفهومی است که تا دهم تیرماه جاری باید متن توافق جامع بر اساس آن نگارش شود و کلیات و جزئیات الزام آور برای طرفین به طور دقیق مشخص شود.

صرف نظر از این که این کار دشوار چگونه شدنی خواهد بود در حالی که حدود 18 ماه طول کشید تا سرانجام فقط یک بیانیه مطبوعاتی غیرالزام آور صادر شد، همه باید تلاش کنیم تا در این ماراتن دشوار بتوانیم منافع حداکثری را برای نظام تأمین کنیم و این به دست نخواهد آمد مگر با همدلی و همزبانی دولت و ملت.

تبدیل صحنه دو قطبی ایران و دشمنانش به دو قطبی داخلی همان خواست دشمن است که موضع تیم مذاکره کننده را در برابر دشمن تضعیف خواهد کرد.

از سوی دیگر رضایت دادن به آنچه در لوزان گذشته و بسنده کردن به تعریف و تمجید از دستاوردها و تیم مذاکره کننده، دشمن را در زیاده خواهی خود گستاخ تر می کند بنابراین راه صواب آن است که ضمن تجلیل از زحمات و تلاش های تیم مذاکره کننده و قدردانی از دستاوردهای ارزشمندی که نتیجه مقاومت ملت ایران، تدابیر دولتمردان و مذاکره کنندگان در ادوار مختلف و هوش و استعداد و تلاش جهادی دانشمندان هسته ای کشورمان است، بر بقیه مطالبات بحق ملت ایران تاکید کنیم و از تیم مذاکره کننده بخواهیم در ادامه راه بیش از گذشته این مطالبات را پیگیری کند.

نکته چهارم: در همین مرحله موارد مبهمی وجود دارد که لازم است مذاکره کنندگان کشورمان آنها را برای افکار عمومی روشن کنند، از جمله؛

١) چرا همچون گذشته تعهدات کشور ما به طور شفاف مطرح شده اما تعهدات طرف مقابل با ابهاماتی روبه روست؟ به طور مثال، تکلیف لغو تحریم ها که از مهم ترین نشانه های توافق خوب است چندان روشن نیست و در همین ساعات گذشته مقامات غربی اظهاراتی را مطرح کردند که بر این ابهام افزوده است.

٢) بلافاصله پس از بیانیه ای که تیم مذاکره کننده کشورمان در اختیار رسانه ها قرار داد، کاخ سفید متنی (fact sheet) را منتشر کرد که تفاوت های قابل ملاحظه ای با بیانیه ایرانی داشت، بدیهی است که ملت ایران مسئولان خود را امین می دانند و فریب و مکر را از ویژگی های ذاتی جبهه باطل، بنابراین لازم است موضع صریحی در این زمینه اتخاذ شود و طبیعتا ملت ایران بر اساس همین گفته شما تا آخر از شما مطالبه خواهد کرد و صداقت شما را خواهد آزمود.

٣) اظهارات و متن منتشر شده غربی ها این تصور را تقویت کرده که توافق پایانی دو مرحله ای خواهد بود و تعهدات طرف مقابل پس از انجام تعهدات از سوی ایران اجرایی خواهد شد. به عبارت دیگر یک بار دیگر نقد ما در برابر نسیه آنها! چرا چنین توافقی صورت گرفته است؟

٤) ضمانت تعهدات ایران اولا نقد بودن آنهاست و ثانیا موکول به قضاوت آژانس بین المللی انرژی اتمی است که بی طرف نبودن آن محرز است. برای تعهدات طرف مقابل چه تضمینی وجود دارد و کدام داور می خواهد بر انجام آن نظارت کند؟

٥) جمهوری اسلامی ایران از ابتدا مهم ترین تعهد خود را شفاف سازی تعریف کرده است تا فضاسازی عامدانه دشمن مبنی بر غیرصلح آمیز بودن فعالیت های کشورمان و همچنین دامن زدن به ایران هراسی را خنثی کند اما کاملا روشن است که این شفاف سازی نمی تواند نامحدود باشد و به دشمن نباید اجازه داد به بهانه شفاف سازی فعالیت های هسته ای به هر کجا خواست سرک بکشد.

از دولتی که برای شناسایی متمکنین از نیازمندان حاضر نیست حساب های شخصی افراد را کنترل کند و آن را سرک کشیدن به حریم خصوصی آنها می داند پذیرفته نیست به دشمن اجازه دهد امنیت ملی کشور را به بهانه های واهی به مخاطره بیندازد. از این رو توقع جدی از مسئولان ذی ربط این است که در این باره زیر بار تعهدات اضافی نروند و حد و حدود مشخصی را برای این منظور تعیین کنند.

نکته پنجم و پایانی: تمام تلاش دولت معطوف به این است که امکان پیشرفت کشور و رفاه مردم را فراهم آورد و گره از مشکلات مردم از جمله مشکلات معیشتی بگشاید؛ تلاش ارزشمندی که همه وظیفه دارند دولت را در آن یاری دهند. تلاشی که در 1.5 سال گذشته ثمره چندانی نداشته و مردم پیشرفت محسوسی را در این زمینه مشاهده نکرده اند. ظاهرا دولت محترم همه راه حل این مسأله و گره گشایی را در آن سوی مرزها و از طریق حل و فصل موضوع هسته ای دنبال می کند،مسیری که بیش از 1.5 سال از دوره چهار ساله دولت را به خود اختصاص داده و هنوز از این جهت دستاورد قابل ملاحظه ای حاصل نشده است. انتظار از دولت و شخص رئیس جمهور این است که فرصت باقیمانده را مغتنم شمرده و در سال همدلی و همزمانی، به توانمندی های کارفرمای خود یعنی ملت اعتماد کند و راه برون رفت از مشکلات را در درون کشور جستجو کند.