حمایت تمام قد از زنان خانه‌دار در کشورهای صنعتی

به گزارش گروه اجتماعی «خبرگزاری دانشجو»، در دهه‌های اخیر حضور زنان در مشاغل بسیار پررنگ‌تر از گذشته شده است و تغییراتی در سبک زندگی آن‌ها رخ داده که یکی از نتایج آن کاهش تمایل زنان به فرزندآوری می‌باشد. این مساله به همراه تجربه چندین دهه‌ای دولت‌ها از کار زنان و تغییر نگرش‌ها به سوی اهمیت نقش زنان در خانه و خانواده سبب شده تا برخی کشور‌ها به فکر وضع قوانینی برای حمایت از زنان خانه‌دار و همچنین پررنگ‌تر کردن نقش زنان شاغل در خانواده بیفتند.

قبل از انقلاب صنعتی در غالب جوامع، زنان در فعالیت‌هایی مانند کشاورزی و دامپروری مشارکت داشتند اما وظیفه اصلی آن‌ها خانه‌داری و نگهداری از کودکان بود و نقش اصلی آن‌ها در جامعه در غالب همسر و مادر یک خانواده تعریف می‌شد. پس از انقلاب صنعتی و با توجه به نیاز مبرم صنعت به نیروی کار، صاحبان صنایع با اشتیاق زیاد به استخدام زنان روی آوردند، زیرا زنان نسبت به مردان نیروی کار ارزان‌تری بودند.

از سوی دیگر، برخلاف مردان که روحیه سرکشی بیشتری داشتند و به همین دلیل در محیط کار ایجاد مشکل می‌کردند زنان به دلیل روحیه ذاتی خود سازگاری بیشتری داشتند و صاحبان مشاغل می‌توانستند با مزد کمتر، کار بیشتری از آن‌ها مطالبه کنند که در تاریخ انقلاب صنعتی نمونه‌های فراوانی از ظلم به زنان در این عرصه دیده می‌شود.

تعدد نقش‌های زنان و تغییر در سبک زندگی

با شکل‌گیری مدرنیته و اهمیت یافتن بیش از پیش قانون، قوانینی برای حمایت از حقوق کارگران و کارفرمایان وضع شد و صاحبان حرف و مشاغل و کارفرمایان ملزم به رعایت حقوق کارگران و کارمندان خود شدند. در این میان، زنان نیز بی‌نصیب نماندند و قوانین حمایتی مشمول کار آنان نیز شد. اما مساله‌ای که در خصوص زنان وجود داشت این بود که هنوز مانند گذشته نقش زنان در خانه و خانواده بسیار پررنگ‌تر از مردان بود و به دلیل ویژگی‌های ذاتی زن و نقش او در به دنیا آوردن و بزرگ کردن فرزندان، نیاز بود که قانون حمایت بیشتری از زنان شاغل به عمل آورد.

در این راستا، در غالب کشورهای جهان تسهیلاتی مانند: مرخصی‌ زایمان، کم کردن ساعت کار زنان و... اندیشیده شد اما این تسهیلات در غالب موارد یا به درستی اجرا نشدند یا برای حمایت از زنان کافی نبودند.

در دهه‌های اخیر حضور زنان در مشاغل بسیار پررنگ‌تر از گذشته شده و در غالب جوامع درصد زیادی از زنان به کار خارج از منزل اشتغال دارند اما تعدد نقش‌های زنان در داخل و خارج از منزل منجر به تغییر سبک زندگی آن‌ها شد که این تغییر بیشتر به نفع کار خارج از منزل بود و نقش‌های خانگی زنان کمرنگ‌تر شد که یکی از نتایج آن تمایل بسیار کمتر زنان به فرزندآوری و در نتیجه کاهش جمعیت بود.

خانه داری؛ شغلی بدون دستمزد

این مساله به همراه تجربه چندین دهه‌ای دولت‌ها از کار زنان و تغییر نگرش‌ها به سوی اهمیت نقش زنان در خانه و خانواده سبب شد برخی کشور‌ها به فکر وضع قوانینی برای حمایت از زنان خانه‌دار و همچنین پررنگ‌تر کردن نقش زنان شاغل در خانواده بیفتند به طوری که در برخی کشور‌ها مانند تعدادی از کشورهای اروپایی خانه‌داری یک شغل محسوب می‌شود و زنان خانه‌دار از تسهیلات مربوط به یک شغل برخوردار می‌شوند. با این وجود در این کشور‌ها نیز کار خانگی بدون دستمزد است و تسهیلاتی مانند ساعت کاری مشخص، مرخصی و... مشمول آن نمی‌شود اما امکاناتی برای زنان خانه‌دار فراهم شده که باعث می‌شود آن‌ها از حداقل‌هایی برخوردار باشند و به صورت مطلق از نظر اقتصادی به مردان وابسته نباشند. مثلا: در بسیاری از کشورهای اروپایی، زنانی که از کودکان خردسال خود مراقبت می‌کنند برای مدتی از دولت حقوق می‌گیرند. همچنین، برای آن‌ها خدمات بیمه درمانی و تأمین اجتماعی وجود دارد. از سوی دیگر، زنان خانه‌دار در حق بیمه بازنشستگی همسران خود سهیم هستند و اگر از یکدیگر جدا شوند بیمه بازنشستگی ایامی که با هم زندگی کرده‌اند برای آن‌ها منظور می‌شود.

ایده کار – خانواده در کشورهای صنعتی

مدیریت کار در کشورهای صنعتی ایده کار – خانواده را در برنامه کاری خود قرار داده که طی آن تعریفی برای نقش‌های اجتماعی مادر – شاغل یا همسر – شاغل صورت می‌گیرد و بر این اساس، برنامه‌ریزی‌هایی مانند نوع قرارداد، تعیین ساعات کار مشخص و... انجام می‌گیرد.

برای مثال: در کشور ایتالیا شرایط حضور زنان در محیط‌های کاری به صورت پاره‌وقت با قرارداد محدود یا قرارداد بر مبنای به پایان رساندن یک پروژه خاص مهیا شده است. همچنین، ساعات کاری خاصی خارج از ساعات عرف کار برای زنان در نظر گرفته شده است تا زنان هم بتوانند شغل خود را داشته باشند و هم به وظایف خانگی خود برسند. البته، ایتالیا در عملی کردن ایده کار – خانواده جزو کشورهای پیشرو نیست اما میزان اشتغال به کارهای پاره وقت در میان زنان ۳۴ تا ۴۴ ساله ایتالیایی آمار قابل قبولی دارد.

در کشور آلمان، طبق قوانین اجتماعی، خانه‌داری از سال ۱۹۷۰ شغل محسوب می‌شود اما هنوز در بین ۶ هزار شغلی که در پایگاه اطلاعاتی اداره کار آلمان موجود است به عنوان شغل ثبت نشده است زیرا دستمزدی به آن تعلق نمی‌گیرد.

تمایل زنان چینی به استعفا از مشاغل خود و روی آوردن به خانه داری

در کشور چین که هم اکنون یکی از قدرت‌های اقتصادی بزرگ دنیاست طبق گزارش مجله اکونومیست در سال ۲۰۱۱ حدود ۷۰ درصد از زنان چینی شاغل هستند و چین در این زمینه مقام اول را در جهان داراست. با این وجود، زنان چینی به خصوص زنان تحصیل‌کرده این کشور در سال‌های اخیر تمایل زیادی برای استعفا از مشاغل خود و روی آوردن به خانه‌داری نشان داده‌اند به طوری که طبق آخرین نظرسنجی که در میان ۲۰ هزار زن چینی انجام شده ۴۰ درصد آن‌ها تمایل داشتند استعفا دهند و به خانه‌داری مشغول شوند.

در کشور چین زنان پس از زایمان خود مرخصی سه تا شش ماهه دارند، اما سن ورود بچه‌ها به مهدهای کودک هجده ماه است. بنابراین، اگر یک زن چینی کسی را نداشته باشد تا از فرزندش نگهداری کند یا توانایی مالی استخدام یک مربی را نداشته باشد مجبور می‌شود از کار خود استعفا دهد و در نتیجه خانه‌دار شود.

در ژاپن زنان خانه‌دار می‌توانند بدون پرداخت هزینه بیمه از بیمه اجتماعی بهره‌مند شوند. آن‌ها حتی اگر یک روز هم در خارج از خانه کار نکرده باشند، در ۶۵ سالگی می‌توانند یارانه سالانه ملی را دریافت کنند. به عبارت دیگر، زنانی که شغل داشته و کار می‌کنند باید به دولت مالیات پرداخت کنند، اما زنان خانه‌دار بدون پرداخت مالیات یارانه را از دولت دریافت می‌کنند.

در مالزی و هند مردان باید به زنان خود دستمزد بدهند

در کشورهایی مانند مالزی و هند، شوهران باید به زنان خود دستمزد پرداخت کنند. دولت مالزی در سال ۲۰۰۵ مردان مالزیایی را به باز کردن یک حساب بانکی برای تامین زندگی همسران خود تشویق کرد تا ارزش خانه‌داری زنان بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد. دولت هند نیز در حال تدوین طرحی مبنی بر دریافت دستمزد زنان خانه‌دار از درآمد شوهرشان است.

بر اساس یک بررسی انجام شده در کشوری نظیر فرانسه با تولد اولین فرزند، بازگشت زن به خانه آغاز می‌گردد و با دومین فرزند مقاومت زن در بازار کار کاهش می‌یابد، به طوری که با تولد سومین فرزند در گروه‌های شغلی نظیر کارمندان فقط ۱۵ درصد زنان شاغل به چشم می‌خورند. در حالی که قبل از تولد فرزندان ۷۸ درصد شاغلین در بین گروه‌های کارگر، ۷۲ درصد در بین گروه‌های کاسب و ۶۸ درصد در بین کارمندان را زنان تشکیل می‌دادند که این مساله نشان می‌دهد فرزندآوری تاثیر مستقیمی روی اشتغال زنان دارد.

تاثیر تغییرات اجتماعی روی اشتغال زنان در ایران

در کشور ما به دلیل پیشینه فرهنگی و سنتی خاصی که در آن وجود دارد زنان تا همین سال‌های اخیر بیشتر به خانه‌داری اشتغال داشتند و درصد کمی از آنان خارج از منزل کار می‌کردند، اما طی دو دهه گذشته به دلیل تغییر گسترده‌ای که در شرایط اجتماعی و اقتصادی اتفاق افتاد ورود زنان به بازار کار نسبت به گذشته به طرز چشمگیری افزایش یافت. هرچند ورود زنان به بازار کار، متأثر از تغییرات اجتماعی بود اما خود این مساله نیز تأثیرات قابل توجهی روی فرهنگ جامعه به جای گذاشت که یکی از این تأثیرات کم علاقگی زنان به فرزندآوری است.

قانون بیمه زنان خانه‌دار در بلاتکلیفی اجرا

طی سال‌های گذشته دولت و مجلس به این فکر افتادند که برای کمک به پایداری خانواده‌ها قوانینی وضع کنند. یکی از قوانینی که در این خصوص به تصویب رسید قانون بیمه زنان خانه‌دار بود که باعث می‌شد زنان اطمینان خاطر بیشتری نسبت به آینده خود داشته باشند.

قانون بیمه زنان خانه‌دار در سال ۱۳۸۱ به تصویب رسید اما هنوز که هنوز است بعد از ۱۲ سال در پیچ و خم‌های اداری دولت و مجلس گیر کرده و راه به جایی نبرده است. قرار بود تا پایان سال ۹۲، دویست هزار زن سرپرست خانوار در مناطق محروم و تا پایان برنامه پنجم توسعه نیز یک میلیون زن خانه‌دار در کل کشور تحت پوشش بیمه زنان خانه‌دار قرار گیرند. مجلس نیز در لایحه بودجه سال ۹۲ برای بیمه زنان خانه‌دار ۱۰۰ میلیارد تومان اعتبار در نظر گرفت تا به این وسیله ۲۰۰ هزار نفر از زنان خانه‌دار تحت پوشش بیمه قرار گیرند. البته همان‌طور که واضح است این اتفاق تاکنون که سال ۹۳ رو به پایان می‌رود، نیفتاده است.

در دولت یازدهم نیز تأمین بودجه بیمه زنان خانه‌دار یکی از چالش‌های پیش روی دولت و مجلس بود. در لایحه بودجه سال ۹۳ که توسط دولت تقدیم مجلس شد ۱۵ میلیارد تومان برای بودجه بیمه زنان خانه‌دار در نظر گرفته شده بود که این رقم کاهش ۸۵ درصدی نسبت به سال قبل را نشان می‌داد. اما شورای نگهبان با این استدلال که منابع مالی این طرح مشخص نیست آن را رد کرد و پیشنهاد داد قانونی دائمی برای آن در نظر گرفته شود. با این وجود در لایحه بودجه سال ۹۴ نیز رقمی دقیقا مطابق با سال گذشته یعنی ۱۵ میلیارد تومان به این امر اختصاص داده شد که بعید به نظر می‌رسد در سال پیش رو نیز اتفاق مبارکی در این زمینه رخ دهد.

طرح «بیمه زنان خانه‌دار به جای بخشی از مهریه»

طرح دیگری که سال جاری از سوی شهیندخت مولاوردی معاون رییس جمهور در امور زنان و خانواده برای حمایت از زنان خانه‌دار مطرح شد طرح «بیمه زنان خانه‌دار به جای بخشی از مهریه» بود. این طرح نیز با اما و اگرهای حقوقی و قانونی همراه است و هنوز به نتیجه مشخصی نرسیده است. به گفته شهلا می‌رگلو بیات عضو فراکسیون زنان و خانواده مجلس شورای اسلامی اگر قرار باشد روی این طرح کار مطالعاتی صورت گیرد تا مخالف شرع و قانون نباشد ممکن است این مطالعات چند سالی طول بکشد و بعید است در سال ۹۴ اتفاق خاصی برای این طرح بیفتد و به مرحله اجرا درآید.

ارزش افزوده کار یک زن خانه‌دار در ایران ۷۰۰ هزار تومان است

طبق نظر گیدنز، خانه‌داری زنان دارای ارزش افزوده است و اگر یک ماه هزینه کارهایی که خانم خانه انجام می‌دهد را محاسبه کنیم خواهیم دید خانه‌داری از لحاظ اقتصادی نیز به نفع اقتصاد خانواده و جامعه است. به طوری که طبق برآورد‌ها کار منزل بین ۲۵ تا ۴۰ درصد ثروت ایجاد شده در کشورهای صنعتی را دربرمی گیرد. در ایران نیز بر اساس محاسبات انجام شده حدود ۷۰۰ هزار تومان ارزش افزوده‌ای است که حضور یک زن خانه‌دار در خانه برای خانواده بر جای می‌گذارد. به این ترتیب، مشخص می‌شود خانه‌داری زنان علاوه بر جنبه‌های اجتماعی و فرهنگی می‌تواند روی اقتصاد خانواده و جامعه نیز موثر باشد. از این رو، لازم است تسهیلاتی برای زنان خانه‌دار اندیشیده شود تا آنان نگرانی چندانی بابت تامین هزینه‌های جاری زندگی نداشته باشند و اطمینان خاطری نیز نسبت به آینده برایشان ایجاد گردد.

 منبع: هفته نامه امانت استان آذربایجان غربی