«بمب هیدروژنی»! چشم‌بادامی‌ها بلوف زدند؟

گروه بین الملل خبرگزاری دانشجو _ محمد آزادی، ساعت یک و سی دقیقه بامداد، پیونگی‌ری؛ زلزله ای تمام آن حوالی را لرزاند. ساعاتی بعد کره شمالی ادعا کرد نخستین سلاح هیدروژنی خود را آزمایش کرده است. آزمایشی که بمب خبری هفته گذشته بود، آنها روز چهارشنبه بمبی را منفجر کرده بودند که ادعا می‌شد یک سلاح اتمی از نوع هیدروژنی است. یک آزمایش پر سر و صدا که خیلی زود به سرخط اخبار خبرگزاری‌ها تبدیل شد. از همان نخستین ساعات انفجار، فضاسازی سنگین رسانه ای برای افزایش فشارها به چشم بادامی‌ها آغاز شد. قدرت‌نمایی تازه‌ی پیونگ یانگ خیلی‌ها را شوکه کرد. اما بمب هیدروژنی چیست؟ چگونه کار می‌کند؟ و اصلاً آیا آن‌طور که ادعا شده زمین لرزه‌ی روز چهارشنبه در شمال این کشور، حاصل انفجار یک بمب هیدروژنی است؟

کُره شمالی قمپز در کرد؟

«به اندازه هیروشیما بود، نه یک بمب هیدروژنی» این‌ها را بروس بِنت تحلیل‌گر ارشد مؤسسه رند (Rand) به بی بی سی گفته بود. از همان ابتدا، کارشناسان بسیاری به توانایی کره شمالی در دستیابی به تکنولوژی ساخت سلاح‌های هیدروژنی به دیده‌ی تردید نگاه کرده و اصل و اساس ماجرا را زیر سؤال بردند. خیلی‌ها می‌گفتند چشم بادامی‌ها قمپز در کردند و شدت انفجار به اندازه‌ی یک بمب هیدروژنی نبوده است. برای اثبات این مدعا به رکورد سیسموگرافی زمین لرزه‌های مربوط به آزمایشات پیشین آنها استناد می‌کردند. آزمایش روز چهارشنبه، چهارمین آزمایش هسته ای این کشور بود. آنها پیشتر هم در سال‌های ۲۰۰۶، ۲۰۰۹ و ۲۰۱۳ هم آزمایشات اتمی مشابهی را ترتیب داده بودند. بررسی داده‌های لرزه نگاری نشان می‌دهد شدت و دامنه‌ی امواج حاصل از انفجارهای قبلی، بسیار به آزمایش روز چهارشنبه شبیه بوده است؛ انفجارهای قبلی هم باعث به وجود آمدن زلزله‌هایی به شدت ۴.۱(۲۰۰۶)، ۴.۵(۲۰۰۹) و پنج و یک دهم ریشتر در سال ۲۰۱۳ شده بود.

مقایسه‌ی این آمار و ارقام با زلزله‌ی پنج و یک دهم ریشتری روز چهارشنبه، سناریوی قمپز در کردن پیونگ یانگ را بیشتر از همیشه تقویت می‌کند. در داده نمایی زیر جزییات آزمایشات هسته ای صورت گرفته از بعد از سال ۱۹۴۵ را تماشا کنید:

در همین رابطه وُن یونگ-کیم یکی از پژوهشگران دانشگاه کلمبیا معتقد است زمین لرزه ی روز چهارشنبه حاصل یک انفجار ۳.۴ تا هفت کیلوتُنی است. (هر کیلوتُن انفجار معادل انفجار ۱۰۰۰تُن تی.ان.تی است.) وی معتقد است این انفجار اگرچه از آزمایش قبلی آنها در سال ۲۰۱۳ که برابر حداکثر ۴ کیلوتُن بود، بیشتر است؛ اما هم‌چنان با زمین لرزه ای مشابه آنچه یک بمب هیدروژنی ایجاد می‌کند، بسیار فاصله دارد. به عنوان نمونه نخستین آزمایش بمب هیدروژنی ایالات متحده در سال ۱۹۵۲، انفجاری بالغ بر ۱۰میلیون تُن تی.ان.تی ایجاد کرد، که دست‌کم از سلاحی که هفت سال پیشترش روی سر مردم بی‌گناه ناگازاکی هوار شده بود، ۵۰۰ بار قوی تر است. به این ترتیب در حالی پیونگ یانگ مشغول نواختن مارش پیروزی و شاخ و شانه کشیدن برای رقبا است، که هم‌چنان تردیدهای جدی در خصوص صحت و سقم مدعای آنان پا بر جا است. در داده‌نمایی زیر قدرت ویرانگری تسلیحات اتمی فعلی عملیاتی ایالات متحده را با روسیه در قیاس با سال ۱۹۴۸ تماشا کنید:

بمب هیدروژنی دیگر چیست؟

آن دو بمب اتمی که یانکی‌ها روی سر مردم بی‌گناه هیروشیما و ناگازاکی رها کردند، آتش انفجارش را از واکنش شکافت هسته ای تأمین می‌کرد. به این ترتیب که با شلیک یک نوترون کُند به قلب اورانیوم و یا پلوتونیم غنی شده در بمب، اتم‌ها ناپایدار شده و شکافته می‌شدند. انرژی حاصل از این شکافت آنقدر زیاد بود که تا کیلومترها آن طرف‌تر، هرچه را که بود، پودر کند.

با این همه هفت سال بعد از پایان جنگ بین الملل، یانیکی‌ها در نخستین روز ماه نوامبر سال ۱۹۵۲، در صحرای انی‌ویتاک سلاحی را آزمایش کردند که توانست تعریف بشریت را از یک سلاح «مرگ‌بار» عوض کند. این سلاح که «مایک» نام داشت، نخستین بمب هیدروژنی جهان بود، یعنی بمبی که انرژی انفجارش را به جای شکافت، از فرایند هم‌جوشی هسته ای تأمین می‌کرد. در این روش داغ کردن اتم‌های دوتریوم (یکی از ایزوتوپ‌های هیدروژن) باعث پیوستن آنان به هم و تشکیل هلیوم می‌شود. انرژی آزادشده حاصل از فرایند هم‌جوشی صدها بار بیشتر از شکافت هسته ای است. با این همه الصاق دوتریوم‌ها به هم نیازمند درجه حرارت بسیار زیادی است که عملاً روی زمین وجود ندارد، به همین خاطر امریکایی‌ها این دما را با استفاده از یک شکافت هسته ای در کنار دوتریوم‌ها تأمین کردند. طرح نخستین سلاح هیدروژنی به نام دانشمندان طراح آن، «تالر-اولام» نام گرفت، در این فلسفه‌ی طراحی ابتدا با وقوع یک شکافت هسته ای دمای مورد نیاز آغاز فرایند هم‌جوشی هیدروژن‌ها تأمین می‌شد. به همین خاطر به این نوع تسلیحات، «گرماهسته ای» هم گفته می‌شود.

شوروی‌ها هم بی‌کار نماندند، آن‌ها نیز نخستین بمب هیدروژنی خود را یک سال بعد از ایالات متحده آزمایش کردند. ضمن اینکه گفته می‌شود بزرگترین انفجار اتمی تاریخ مربوط به آزمایش بمب هیدروژنی «تزار» آن‌ها در ۱۹۶۱ بوده است، بمبی که در آخرین روز ماه اکتبر در مجمع‌الجزایر نوایا زملیا تست شد، معادل انفجار 50000000 تُن تی.ان.تی آتش‌بازی به راه انداخت!

به هر ترتیب به نظر نمی‌رسد زمین لرزه‌ی روز چهارشنبه‌ در پیونگی‌ری حاصل از انفجار یک سلاح گرماهسته ای بوده باشد، اگرچه باید اذعان کرد پیونگ یانگ در چهارمین آزمایش هسته ای خود توانست قوی‌ترین سلاحش را به نمایش بگذارد.