هیچ جای دنیا شاکی، متهم، وکیل و قاضی یکی نیستند!/ طبق قوانین داخلی و بین‌المللی تراریخته نیاز به احتیاط دارد

گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو-: با روی کار آمدن دولت یازدهم و پس از آن بحث تدوین برنامه ششم توسعه به شکل ناگهانی در حوزه کشاورزی جنجالی به نام آزادسازی کشت و تولید تراریخته (محصولات دستکاری ژنتیکی شده) به عنوان غذای مردم ایران شکل گرفت. این تصمیم وزارت جهاد کشاورزی به ریاست محمود حجتی و اقدامات نامتعارف مربوط به آن، تا به امروز با منتقدان و موافقان زیادی همراه شده است. در یک سو منتقدان از جمله معصومه ابتکار ریاست سازمان حفاظت از محیط زیست و محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه قرار دارند و در سوی دیگر موافقانی که به هیچ وجه حاضر به تعویق انداختن آزاد سازی تولید محصولات دستکاری ژنتیک شده نیستند.

مدافعان آزاد سازی کشت تراریخته مدعی شده‌اند که کشت تراریخته سم و آفت‌کش کمتری نیاز دارد ولی در عوض محصول چند برابری تولید می‌کند و در این مدت منتقدان را فناوری هراس، علم‌ستیز و یا حتی تروریست و همدست آمریکا و صهیونیست نیز برشمرده‌اند!

مجلس در جریان بررسی برنامه ششم توسعه به پرونده تراریخته ورود کرد و آزاد سازی، کشت و تولید و واردات تراریخته را منوط به تأیید کیته ایمنی زیستی کشور متشکل از وزارت جهاد کشاورزی، بهداشت و محیط زیست نمود که با توجه به مخالفت جدی ابتکار به عنوان رئیس وقت سازمان حفاظت از محیط زیست، مدافعان تراریخته موفق به آزاد سازی کشت تراریخته در دولت یازدهم نشدند.

مناقشات بین موافقان و منتقدان تراریخته به عنوان غذای مردم ادامه یافت تا اینکه با تمدید دولت روحانی، معصومه ابتکار به عنوان مانعی بر سر راه کشت تراریخته‌ها از ریاست سازمان حفاظت از محیط زیست کنار گذاشته شد و عیسی کلانتری با تخصص کشاورزی که در کارنامه خود وزرات جهاد کشاورزی دو دولت مرحوم هاشمی رفسنجانی و دولت اول اصلاحات را داشت به جای او نشست!

وی از همان بدو ورود خود به سازمان حفاظت از محیط زیست ظاهرا کلیه هم و غم این سازمان را کشت آزاد تراریخته‌ها اعلام کرد و در برنامه تلویزیونی مدعی شد کسانی که مخالف تراریخته هستند استدلال و منطق علمی ندارند!

پس از آن بهزاد قره‌یاضی رئیس پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی ایران که با حکم نوبخت به ریاست امور پژوهشی و فناوری سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور منصوب شده و بودجه پژوهشی کشور را در دست دارد، با اینکه هیچ سمتی در سازمان حفاظت از محیط زیست ندارد به نمایندگی از این سازمان در مقابل حجت الاسلام کشوری دبیر شورای راهبردی الگوی ایرانی اسلامی پیشرفت و آزاد عمرانی رئیس انجمن ارگانیک ایران (به عنوان مهمان تلفنی) برنامه تیتر امشب شبکه خبر، به جای پاسخگویی علمی در حوزه تراریخته، منتقدان تراریخته را تروریست نامید و از حضور در جلسه دوم این نشست تلویزیونی سر بازد.

به فاصله کوتاهی از این رویداد رسانه‌ای و دفاع منفی و ضعیف بهزاد قره‌یاضی از تراریخته‌ها، عیسی کلانتری در نشست خبری 13 شهریور ماه با رسانه‌ها برای دفاع تمام قد از تراریخته با لحنی قلدرمآبانه و با معنی "همینه که هست" در ضمن اذعان به نداشتن تخصص در حوزه محیط زیست، از آزادسازی کشت و تولید تراریخته خبر داد.

خبرگزاری دانشجو به منظور بررسی تراریخته‌ها از منظر قانونی و علمی در حوزه‌های کشاورزی، محیط زیست و سلامت به سراغ متخصصان و صاحب نظران این حوزه رفته است تا به دور از جنجال‌های غیرمنطقی و غیر علمی خوراک مردم ایران را به زیر ذره‌بین ببرد.

دکتر علیرضا عباسی دانشیار و هیأت علمی گروه زراعت و اصلاح نباتات دانشکده کشاورزی دانشگاه تهران، یکی از متخصصان و فعالان علمی حوزه بیوتکنولوژی کشاورزی است که مدرک دکتری خود را از دانشگاه ارلانگن آلمان گرفته و تحقیقات، تألیفات، مقالات چاپ شده در نشریات داخلی و بین‌المللی و پایان‌نامه‌های متعددی در حوزه تراریخته و زراعت و اصلاح نباتات داشته و همچنین سردبیر مجله علوم گیاهان زراعی ایران است. بخش اول گفتگوی خبرگزاری دانشجو با ایشان در اختیار مخاطبان قرار می‌گیرد.

هم‌اکنون از فنون نوین بیوتکنولوژی در حوزه‌های متعدد در ایران استفاده می‌شود/ تراریخته جزئی از دریای وسیع بیوتکنولوژی است/ تراریخته اصلاح نباتات نیست

در رابطه با محصولات تراریخته قبل از ورود به مبحث تراریخته باید به بحث بیوتکنولوژی بپردازیم چرا که در بحث بیوتکنولوژی خلط مبحثی صورت گرفته است و عده‌ای کل علم بیوتکنولوژی را معادل تراریخته گرفته‌اند و به تراریخته هم اگر کسی حداقل ان قلتی وارد کند برچسب ضد علم زده می‌شود.

بیوتکنولوژی یک عرصه بسیار وسیع کاربردی دارد که از پزشکی قانونی، کشاورزی، نفت، صنعت، معدن، غذا، دارو، درمان و ... را شامل می‌شود و هم اکنون در ایران و جهان از آن استفاده می‌شود. مثلا در پزشکی قانونی و تشخیص DNA و یا در شناسایی شهدای گمنام از بیوتکنولوژی استفاده می‌کنیم یا در صنعت نفت و استخراج معادن هم اکنون داریم از علم بیوتکنولوژی استفاده می‌کنیم و کسی هم جلوی آن را نمی‌گیرد و محدودیتی هم برای این قبیل استفاده‌ها قائل نمی‌شود. اما در حوزه محصولات تراریخته که محصول غذایی تولید می‌شود و به عنوان غذا مستقیم به مصرف انسانی می‌رسد باید تامل نمود تا سلامت آن تایید شود. بنابراین اولین مورد قابل توجه این است که بیوتکنولوژی کشاورزی یکی از موارد استفاده و کاربرد علم بیوتکنولوژی است نه تمام علم بیوتکنولوژی.

اگر به سابقه کشاورزی سنتی نگاه کنیم می‌بینیم کشاورزی که خیلی هم سابقه علمی گیاهی و جانوری ندارد پس از کشت مزرعه‌اش، بذر محصولات با صفات برتری چون سنبله‌های بلندتر یا دانه‌های درشت‌تر و ... را ذخیره و در فصل بعد کشت می‌کند چرا که معتقد است بذرهایی که مثلا درشت‌ترند محصول بهتری هم تولید می‌کنند.

در طول زمان کشاورزان متوجه شدند که اگر بذر دو گیاه با صفات برتر را با هم تلاقی دهند می‌توانند محصولی داشته باشند که صفات خوب هر دو گیاه را در خود دارد بنابراین یک نسل کشاورزی با اصلاح نباتات جلو آمد.

اما بعد مدتی به این موضوع رسیدند که یکسری صفات مطلوب وجود دارد که مثلا در هیچ کدام از ارقام گندم‌ جهان وجود ندارد ولی در گیاه دیگری که هم خانواده گندم است وجود دارد ولی امکان تلاقی این دو گیاه متفاوت وجود ندارد. یا اینکه متوجه شدند صفت مطلوبی که مد نظر است در هیچ گیاهی نیست، ولی در یک باکتری یا جانور هست در اینجا هم امکان تلاقی گندم با باکتری یا جانور وجود ندارد، پس اینجا کشاورزی با یک مانع مواجه شد. در این مرحله بود که بشر به سمت علم بیوتکنولوژی رفت و در جهت گرفتن کمک برای حل این مشکلات از این علم استفاده نمود.

اما خلط مبحثی که اینجا صورت می‌گیرد این است که عده‌ای می‌گویند تراریخته همان اصلاح نباتات است در حالی که در اصلاح نباتات گیاه را با گیاه تلاقی می‌دهیم نه با موجود دیگر، ولی در عمده تراریخته‌ها ژن را از یک جای دیگری وارد گیاه یا جانور می‌کنیم.

بنابراین حل مشکل انتقال صفت مطلوب از یک گیاه به گیاه دیگر که امکان تلاقی بین آنها وجود ندارد و یا از یک غیرگیاه چون باکتری به گیاه با بیوتکنولوژی صورت می‌گیرد نه با اصلاح نباتات، چرا که در اصلاح نباتات ما دو گیاه که امکان تلاقی با هم دارند را تلاقی می‌دهیم.

مثلا چون چاودار دارای صفات مطلوبی است آن را با گندم که از یک خانواده‌اند تلاقی می‌دهند اما جنین حاصل از این تلاقی سقط می‌شود یعنی یا بذر تشکیل نمی‌شود یا بذر پوک می‌شود این مشکل را کشاورزی نسل گذشته نمی‌توانست حل کند اما امروز بیوتکنولوژی به کمک ما آمده و با تکنیک‌هایی مثل کشت سلول، بافت و یا اندام که آن هم جزئی از علم بیوتکنولوژی است این مشکل را برطرف کرده است.

بنابراین این حوزه‌های بیوتکنولوژی کشاورزی است که دارد به ما کمک می‌کند ولی هیچ مشکلی هم ندارد. بیوتکنولوژی کشاورزی هم بسیار وسیع است. علاوه بر کشت بافت، کشت سلول، کشت اندام، بخش بسیار مهم دیگر بیوتکنولوژی در حوزه کشاورزی، مارکرها یا نشانگرهای مولکولی است که استفاده‌های شایانی در جهت شناسایی و انتخاب محصولات با کیفیت برتر و تحمل و مقاومت بالاتر در برابر تنش‌های زیستی و غیرزیستی به اصلاح نباتات نموده است.

تا تایید سلامت محصولات تراریخته به عنوان غذای مردم باید تامل کنیم

پس اگر دو گیاه از یک خانواده نبودند و قابلیت تلاقی نداشتند یا ژن مطلوب در منبعی غیر از گیاه وجود داشت اینجا چه کار کنیم؟ اینجا از مهندسی ژنتیک که بخش دیگری از حوزه گسترده بیوتکنولوژی کشاورزی است استفاده می‌کنیم. مهندسی ژنتیک هم عرصه وسیعی است، گاه با مهندسی ژنتیک صفتی چون مقاومت به تنش زنده و غیر زنده منتقل می‌کنیم، گاهی صفت کیفیت و یا ماندگاری را منتقل می‌کنیم و گاه از آن برای تولید داور استفاده می‌کنیم، که در تمام این موارد ممکن است منبع ژنی گیاه یا غیر گیاه حتی باکتری باشد.

بنابراین با جنجال ایجاد کردن و گفتن اینکه مخالفان تراریخته، مخالفان علم هستند تنها دارند فرافکنی می‌کنند چرا که از حوزه‌های متعدد و وسیع بیوتکنولوژی داریم در عرصه‌های متعددی استفاده می‌کنیم و هیچ مخالفتی هم با آن قسمت‌ها وجود ندارد ولی در مورد غذا و خوراک مردم وضع فرق می‌کند و تا زمانی که تایید علمی سلامت نشوند باید تامل کنیم.

بنابراین لازم به ذکر است که ترایخته بخشی از مهندسی ژنتیک گیاهی و آن هم جزئی از بیوتکنوژی کشاورزی است که تازه خود بیوتکنوژی کشاورزی هم یک حوزه از حوزه‌های کاربردی علم بیوتکنولوژی است. و مشکل این است که عده‌‌ای کل علم بیوتکنولوژی را معادل تراریخته در نظر می‌گیرند و به کسانی که احتیاط در آزادسازی تراریخته مطرح می‌کنند برچسب فناوری هراس، علم‌ستیز و ... می‌زنند. اگر این گونه است چرا با عرصه‌های دیگر بیوتکنولوژی کشاورزی و همچنین حوزه های دیگر بیوتکنولوژی مثل بیوتکنولوژی پزشکی، صنعت و معدن و نفت و ... که در حال استفاده است مخالفت نمی‌شود؟ جواب این است که چون آنجا ضرری متوجه سلامت مردم و محیط زیست نمی‌شود.

آقای کلانتری در نشست خبری 13 شهریورماه عنوان کرده‌اند که پس از نزدیک به 4 سال بررسی دانشگاه علوم پزشکی یزد، از طرف وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی سلامت برنج تراریخته را اعلام کرده است، که باید اسناد و نتایج این بررسی 4 ساله در اختیار منتقدان و متخصصان قرار گیرد. در ثانی پاسخ دهند چرا امروز پرده از این بررسی‌ها بر می‌دارند و تا کنون رسانه‌ای نشده است و چرا صرفا معطوف به دانشگاه علوم پزشکی یزد بوده است؟ از طرفی با توجه به بودجه‌ای که طبق قوانین بین‌المللی برای تایید سلامت و ایمنی زیستی محصولات تراریخته تا مرحله آزاد سازی در نظر گرفته شده است و در ادامه بحث بیشتر به آن می‌پردازیم تحقیقات مربوط به این حوزه حداقل 10 سال طول می‌کشد، لذا اینکه چگونه در عرض 4 سال و بی‌سر و صدا به چنین نتیجه‌ای رسیده‌اند از نظر منطق علمی پذیرفته نیست.

اگر مخالف علم بودیم مانع دیگر بخش‌های بیوتکنولوژی هم می‌شدیم/ طبق قوانین داخلی و بین‌المللی تراریخته نیاز به احتیاط دارد

ما معتقدیم به فرموده حضرت علی علیه‌السلام و تاکیدات مکرر مقام معظم رهبری که فرمودند علم قدرت است و هر کس به آن دست یابد پیشرفت می‌کند و تحت سلطه قرار نمی‌گیرد و هر کس به آن دست نیابد بر آن مسلط می‌شوند. بنابراین نه تنها هراسی از علم نداریم بلکه اعتقاد داریم کسب علم و دانش و رسیدن به آن برای ما یک فریضه است و باید به سمت کسب آن برویم.

برای روشن‌تر شدن موضوع مثالی می‌زنم در بحث تکنولوژی هسته‌ای هم ما اعتقاد داریم به همه علم و تکنیک‌های مرتبط با دانش هسته‌ای باید دست پیدا کنیم اما بمب اتم نخواسته‌ایم و نخواهیم ساخت و همچنین در این موضوع فتوای شرعی هم از ولی ‌امر مسلمین جهان داریم. فلذا اعتقادمان بر این است که با وجود کسب تمام علوم و دانش مرتبط با فن‌آوری هسته‌ای و استفاده از تمامی کاربردهای آن، ولی به سمت تولید بمب اتم نمی‌رویم چون حرث و نسل را نابود می‌کند، آیا می‌توانیم بگوییم رهبر ما که با بمب اتم مخالف است ضد علم است؟

در بحث بیوتکنولوژی و تراریخته هم همین موضوع است ما می‌توانیم تحقیق و مطالعه کنیم همه فنون و علوم مربوط به آن را به چنگ بیاوریم اما فعلا چون به محصولات تراریخته اطمینان نداریم، تامل کنیم تا بحث سلامت آن به نتیجه برسد. بنابراین ما مخالف بیوتکنولوژی و مهندسی ژنتیک و تراریخته نیستیم اما می‌گوییم با تراریخته‌ای که می‌شود مصرف غذایی مستقیم مردم، باید احتیاط کرد.

اگر تراریخته احتیاط نمی‌خواهد چرا در پروتکل‌های بین‌المللی ایمنی زیستی خواسته شده که در مورد تراریخته‌ها با احتیاط عمل شود؟ اگر احتیاط نمی‌خواهد چرا در پروتکل‌های بین‌المللی خواسته شده که مراجع چندگانه‌ای باید آن را تایید کنند؟ اگر احتیاط نمی‌خواهد تایید وزارت بهداشت، محیط زیست و کشاورزی برای چه چیزی در قانون مصوب مجلس خواسته شده است؟ در همین پروتکل بحث قرنطینه تراریخته، احتیاط در عبور و مرور دادن تراریخته برای چیست؟ اگر اصلا تراریخته احتیاط نمی‌خواهد و خطر ندارد چرا برای جز به جز آن قانون گذاشته‌اند؟

اگر جستجوی ساده‌ای در اینترنت بکنید می‌بینید که در داخل کشور خودمان ایران در زمینه ایمنی زیستی تراریخته‌ها چقدر ماده قانونی و بند و تبصره در مجلس و در دولت تصویب شده است که مجموع این قوانین می‌گویند که در مورد تراریخته چگونه عمل شود و چگونه عمل نشود. اگر تراریخته مشکلی ندارد این بند و تبصره‌ها برای چیست؟ بنابراین چون احتمال خطر وجود دارد برای تراریخته این همه قانون می‌نویسند و ضرورت ایجاد می‌کنند. مطالبه ما هم در مورد تراریخته‌ها انجام همان قوانین و ماده‌ها و تبصره‌ها بدون اعمال نظر طرفدارانه و با رعایت نهایت بی‌طرفی است.

هیچ جای دنیا شاکی، متهم، وکیل و قاضی یکی نیستند

در اینجا لازم است که تاکید شود در قانون ذکر شده است که محصولات تراریخته باید توسط مراجع سه گانه وزارت بهداشت، سازمان محیط زیست و وزارت جهاد کشاورزی مورد تایید قرار بگیرد ولی مشکل اینجاست که الآن دولت سعی کرده در هر 3 مرجع کسانی را بر سر کار بیاورد که با تراریخته مشکلی ندارند. باید بگویم هیچ وقت در هیچ جای دنیا شاکی، متهم، وکیل و قاضی یکی نیستند که دولت دوازدهم می‌خواهد در مورد تراریخته‌ها همه را یکی کند. اینکه آن مسئول سازمان حفاظت از محیط زیست، که مخالف آزادسازی تراریخته پیش از تایید سلامت آن است را برداریم و کسی را بگذاریم که مشکلی با تراریخته ندارد، مسئله را حل نمی‌کند بلکه صورت مسئله را پاک می‌کند.

باید مسئله تراریخته برای مردم حل شود و اگر کسی دغدغه مسائل تخصصی و سلامت مردم را دارد باید به صورت قانونی و علمی پاسخ سوالات و دغدغه آن‌ها را بدهد. نمی‌شود با سلطه به دیگران در بعضی مراکز تصمیم‌گیر و تاثیرگذار مالی مشکلات را حل کرد بلکه باید دیگران را قانع کرد که مثلا فلان مشکلات تراریخته را کار علمی کرده‌ایم و برطرف نموده‌ایم، اما این کار را دولت انجام نداده است و یک راست رفته سراغ اینکه مسئولانی را در سه مرجع بر سر کار بیاورد که قائلین به تراریخته هستند.

مشکل محصولات تراریخته در کشور ما وقتی حل می‌شود که هر کسی جای خودش باشد، و جامعه علمی کشور بپذیرند که مراجع چندگانه بدون دخالت و اعمال نظرهای افراد خاص موضوع را بررسی و اعمال نظر نموده‌اند ولی در حال حاضر چنین اعتقادی وجود ندارد و با وضع پیش آمده در دولت دوازدهم بدتر هم شده است.