بررسی یک راهکار برای رهایی از مصرف بی‌رویه و افسارگسیخته انرژی در کشور

گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، علی دهقانی؛ * دبیر انجمن اسلامی دانشجویان مستقل دانشکده فنی دانشگاه تهران  در یادداشتی نوشت: «همواره وقتی از مصرف انرژی در کشور و مقایسه این میزان با کشور‌های دیگر و میانگین جهانی سخن به میان آمده است، جایگاه نامطلوب ایران از جهت میزان مصرف یا به عبارت بهتر اتلاف انرژی مطرح بوده است. اتلاف انرژی در همه بخش‌ها ازجمله آب و برق و سوخت که نگرانی جدی درزمینهٔ انرژی برای سال‌های آتی به وجود آورده است که به روش‌های کارشناسی شده این روند باید مهار گردد»

اوضاع نامساعد کشور ازلحاظ بالا بودن میزان مصرف به یک نوع خاص انرژی محدود نمی‌شود بلکه از مصارف خانگی مثل برق و آب و گاز شهری گرفته تا سوخت خودرو را شامل می‌شود. مطابق آمار‌های سال ۹۵ مصرف سرانه آب در کشور دو برابر، مصرف سرانه گاز و برق سه برابر و مصرف بنزین شش برابر میانگین مصرف سرانه در جهان است.

اگر بخواهیم راهکار‌های توقف و مهار این روند در بخش انرژی را بررسی کنیم به راهکارهایی، چون اصلاح شیوه قیمت‌گذاری، فرهنگ‌سازی صحیح مصرف، روش‌های بهینه مصرف انرژی و استفاده از ابزار بهینه، (مثل لوازم برقی کم‌مصرف یا آبیاری قطره‌ای در کشاورزی) خواهیم رسید. هرکدام از این روش‌ها در جای خود می‌تواند تأثیر به سزایی در اصلاح الگوی مصرف داشته باشد، اما تعرفه گذاری صحیح و حساب‌شده و عادلانه در بخش انرژی به دلیل اینکه راهکار‌های دیگر را هم می‌تواند به دنبال خود داشته باشد و در کشور‌های دیگر تجارب موفقی نیز داشته است از اهمیت بیشتری برخوردار است. همچنین این روش قانونمندتر و باقابلیت کنترل و نظارت بهتر و جدیت بیشتر نسبت به روش‌های دیگر می‌باشد که این امر اثربخشی آن را افزایش می‌دهد.

در اصلاح قیمت‌ها یا به عبارت بهتر تعرفه گذاری انرژِی اهدافی، چون جبران یارانه اختصاص داده‌شده، عادلانه بودن قیمت‌ها، اصلاح الگوی مصرف و به عبارتی کاهش شدت مصرف انرژِی باید در نظر گرفته شود. به‌عنوان‌مثال درزمینهٔ برق هم‌اکنون اگر هزینه تولید هر کیلووات ساعت را حدود صد تومان در نظر بگیریم، هزینه پرداختی مصرف‌کننده برای هر واحد حدود ۶۰ تومان می‌باشد یعنی ۴۰ تومان آن به‌صورت یارانه پرداخت می‌شود. درنتیجه هر چه مصرف‌کننده برق بیشتری مصرف کند به همان میزان یارانه بیشتری از جیب دولت برای او پرداخت می‌شود. درحالی‌که کم‌مصرف‌ها از یارانه کمتری برخوردارند؛ بنابراین مشترک پرمصرف که یارانه بیشتری هم درمجموع می‌گیرد نیازی به اصلاح الگوی مصرف و کاهش مصرف انرژِی ندارد.

آن‌طور که شنیده در مورد برق و نیز بنزین دولت صرفاً برای جبران کمبود‌های خود دست به افزایش قیمت‌ها میزند، اما به‌طور یکسان برای همه. به‌طور مثال در بودجه ۹۷ صحبت از افزایش قیمت بنزین به ۱۵۰۰ تومان بود یعنی دولت به اهداف تعرفه گذاری صحیح من‌جمله کاهش مصرف و عدالت محور بودن آن توجهی نداشته است.

روشی که در برخی کشور‌ها تجربه موفقی داشته و در ایران نیز توسط کارشناسان پیشنهادشده است روش تعرفه گذاری پلکانی افزایشی (IBT) است. در این روش میزان مصرف انرژِی متوسط جامعه یا به عبارتی انرژِی که اکثریت به آن میزان نیازمندند به‌عنوان الگو برای میزان مصرف در نظر گرفته می‌شود. درصورتی‌که مصرف‌کننده از این الگو کمتر مصرف کند مشمول یارانه بیشتری می‌شود و هر چه مقدار مصرف بیشتر باشد یارانه اختصاصی کمتر خواهد بود، اما وقتی‌که میزان مصرف از مقدار الگو بیشتر شود به‌صورت ناگهانی قیمت افزایش‌یافته و یارانه به صفر میرسد و از مشترک قیمت تمام‌شده دریافت می‌شود. اگر مشترک از مقدار تعیین‌شده نیز مصرفش بالاتر برود تعرفه حتی از قیمت تمام‌شده نیز بیشتر خواهد شد و عملاً یارانه منفی برای این مشترکین اختصاص خواهد یافت البته این مصرف‌کنندگان تعداد کمتری را نسبت به مصرف‌کنندگانی که از مقدار الگو مصرفشان کمتر است را شامل می‌شوند. دولت از این طریق مبلغ بیشتری از هزینه تمام‌شده انرژی، از مشترک پرمصرف‌تر دریافت کرده و عملاً کسب درآمد نیز از این قشر خواهد کرد؛ که این درآمد را در جبران یارانه‌ای که به اقشار کم‌مصرف داده می‌شود می‌تواند استفاده کند.

 

 

 

بدین ترتیب هم دولت به بخشی از مصرف‌کنندگان یارانه نخواهد داد و از این طریق از هزینه‌هایش خواهد کاست. از طرف دیگر از بخشی از مشترکین نیز عملاً کسب درآمد خواهد کرد.

 

علاوه بر این عایدی برای دولت، مصرف‌کنندگان پرمصرف نیز به دلیل فشار مالی سعی در کاهش مصرف خواهند داشت و تلاششان بر این خواهد بود که با کاهش مصرف به میزان الگو نزدیک‌تر شده و از هزینه‌های زیاد مصرف خود بکاهند و از یارانه منفی به سمت قیمت تمام‌شده و یارانه مثبت حرکت کنند. بدین ترتیب هم‌شدت مصرف انرژی رو به کاهش خواهد نهاد یعنی به سمت اصلاح الگوی مصرف حرکت خواهیم کرد و هم برای اکثریت هزینه‌های کمتر و برای اقلیت پرمصرف هزینه‌های بیشتر در پیش خواهد بود و دیگر مشترک پرمصرف یارانه مجموعاً بیشتری نسبت به مشترک کم‌مصرف دریافت نخواهد کرد و این‌ها به نزدیک‌تر شدن به عدالت نیز در این زمینه کمک خواهند کرد.

 

به‌علاوه به دلیل تلاش برای کاهش مصرف انرژی خودبه‌خود مصرف‌کننده به سمت روش‌های بهینه مصرف نیز خواهد رفت و فرهنگ‌سازی مصرف درست و فرهنگ صرفه‌جویی نیز در پی این اقدام زمینه‌اش ایجاد خواهد شد.

با دلایل ذکرشده انتظار می‌رود دولت درزمینهٔ‌های مختلف انرژِی (البته در برخی زمینه‌ها در بازه‌هایی اقدام مشابه صورت گرفته) از افزایش یکسان قیمت و بدون الگوی مشخص پرهیزکرده و به روش‌هایی کارشناسی‌تر مثل IBT روی بیاورد.


علی دهقانی - دبیر انجمن اسلامی دانشجویان مستقل دانشکده فنی دانشگاه تهران

انتشار یادداشت‌های دانشجویی به معنای تأیید تمامی محتوای آن توسط «خبرگزاری دانشجو» نیست و صرفاً منعکس کننده نظرات گروه‌ها و فعالین دانشجویی است.