۱۰ راهکار دانشگاه ایلام برای حل چالش‌های رسوب سد استان اعلام شد

به گزارش  خبرنگار گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، بمنظور بررسی وضعیت رسوب سد ایلام یک نشست تخصصی در دانشگاه ایلام با حضور اساتید دانشگاه، کارشناسان دستگاه‌های اجرایی و دانشجویان برگزار شد و در پایان این نشست بیانیه پایانی شامل بررسی و تحلیل و ارائه پیشنهادات اعلام شد.

مهمترین رودخانه‌هایی که به سد ایلام می‌ریزند شامل چاویز، اما و رودخانه چم‌گردلان (گل گل) می‌باشند. مهمترین اهداف احداث سد ایلام شامل: تامین آب شرب شهر ایلام، مهار سیلاب‌های حوضه سد و جلوگیری از خسارت‌های سیل، تامین آب کشاورزی اراضی پایین دست در شهرستان مهران و اخیرا تامین آب بخشی از آب شرب شهر ملکشاهی می‌باشد.

ارتفاع متوسط حوضه ۱۵۰۸ متر از سطح دریا و شیب متوسط حوضه آبریز سد ایلام حدود ۳۷ درصد می­باشد. متوسط بارش سالانه حوضه آبریز سد ایلام ۶۴۰ میلیمتر است.

از نظر زمین شناسی بیش از نیمی از حوضه آبریز سد ایلام از سازند‌های فرسایش پذیر مانند پابده گورپی، رسوبات کواترنر و ایلام تشکیل گردیده است که بار رسوبی بالایی را تولید می­نمایند. پدیده زمین لغزش یکی از پدیده‌های تشدید کننده میزان بار رسوبی به سد ایلام است.

بمنظور بررسی میزان رسوب وارد شده از حوضه آبریز به داخل سد ایلام، شرکت آب منطقه‌ای ایلام در سال ۱۳۸۹ اقدام به انجام مطالعات نقشه برداری و هیدروگرافی سد ایلام نموده است. سد ایلام که از سال ۱۳۸۰ بهره برداری از آن آغاز گردیده، میزان رسوب وارد شده به آن در طی نه سال بهره برداری با این عملیات مشخص گردیده است.

بررسی منحنی‌ها نشان می‌دهد که در طی ۹ سال بهره برداری در تراز نرمال، اختلاف حجم آب موجود در سد از زمان احداث تا سال ۱۳۸۹ (نه سال) حدود ۹ میلیون متر مکعب است. بعبارت دیگر در طی این مدت بهره برداری، ۹ میلیون متر مکعب رسوب وارد سد شده است؛ بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که بطور متوسط سالانه یک میلیون متر مکعب رسوب وارد مخزن سد ایلام شده است. چنانچه میزان چگالی رسوبات ورودی به دریاچه سد را حدود ۲ تن بر متر مکعب در نظر بگیریم، سالانه حدود دو میلیون تن رسوب وارد سد ایلام شده است.

بطور متوسط سالانه حدود دو میلیون تن رسوب از سطح ۴۸۰۰۰ هکتار حوضه سد تولید می‌شود و به سد وارد شده است که نشانگر تولید رسوب سالانه به میزان ۴۱ تن در هکتار در سال از سطح حوضه می­باشد. این میزان تولید رسوب بسیار زیاد بوده و نگرانی بالا بودن میزان فرسایش حوضه را نشان می­دهد.

در مطالعات سد ایلام برآورد شده بود که میزان بار رسوبی به سد ایلام در یک دوره ۵۰ ساله حدود ۱۰ میلیون متر مکعب باشد (مهندسین مشاور مهاب قدس، ۱۳۷۸). اما اندازه گیری‌های هیدروگرافی و نقشه برداری‌ها نشان می­دهد که در طول ۹ سال اول بهره برداری از سد ایلام، حدود ۹ میلیون متر مکعب رسوب وارد آن گردیده است که بسیار نگران کننده است.

 

نکته حائز اهمیت آنست که دوره ۹ ساله بهره برداری اولیه سد، مقارن با خشکسالی‌های طولانی مدتی بوده است که باعث گردیده حجم سیلاب‌های ورودی به مخزن سد ایلام کاهش یافته و رسوب زیادی وارد سد نشود؛ زیرا عمده رسوب وارده به سد توسط سیلاب‌ها صورت می­گیرد. از طرف دیگر، در طی سال‌های اخیر بویژه در سال ۹۴ سیلاب‌های مخرب و بزرگی اتفاق افتاده که انتظار می‌رود حجم بسیار زیادی را به مخزن سد وارد نموده باشند.

 

از آنجا که این سد تامین کننده حدود نیمی از آب شرب شهر ایلام و ملکشاهی می‌باشد، اهمیت نگهداری ظرفیت مخزن این سد برای تامین آب این مناطق و جلوگیری از پر شدن آن توسط رسوبات صد چندان می­باشد؛ لذا برای دست یافتن به این مهم، لازم است اقدامات زیر در دستور کار دستگاه‌های اجرایی مربوطه قرار گیرند:

 

۱-انجام مطاالعات نقشه برداری و هیدروگرافی سد هر ۵ سال یکبار بمنظور تدقیق و تعیین میزان رسوب وارده به مخزن سد در دوره‌های مختلف.

۲-بررسی رابطه بین بار معلق و بار بستر در حوضه آبخیز سد

۳-پهنه بندی تولید رسوب از زیر حوضه­ها و اولویت بندی اقدامات متناسب جهت کنترل رسوب

۴-مطالعه روش‌های جلوگیری از فرسایش مواد ریزدانه و بار معلق

۵-ایجاد سد‌های تاخیری در سرشاخه‌های سد با توجه به اهمیت و حساسیت سد ایلام بمنظور ته نشینی بار معلق سیلاب‌ها و جلوگیری از ورود آن‌ها به سد

۶-اصلاح روش‌های بهره برداری از اراضی کشاورزی و مرتعی حوضه سد

۷-راه و راهسازی در حوضه سد با دقت بیشتر انجام پذیرد و تثبیت و پایدار سازی ترانشه‌ها و مواد جابجا شده در عملیات‌های راهسازی صورت پذیرد.

۸-عملیات کشاورزی با حداقل خاک ورزی جهت جلوگیری از فرسایش خاک اراضی کشاورزی.

۹-اصلاح نحوه شخم زدن زمین‌های زراعی (شخم زدن عمود بر جهت شیب دامنه ها).

۱۰-اجرای طرح جامع مدیریت حوضه آبخیز در سد ایلام جهت هماهنگی کلیه بهره برداران.