مشروح نشست «واکاوی قیام ۱۹ دی ۱۳۵۶ مردم قم»

در ابتدای این مراسم حجت‌الاسلام معادیخواه با اشاره به درگذشت مشکوک آیت‌الله سید مصطفی خمینی فرزند امام در آبان سال 56 گفت: این اتفاق نقش مهمی در تسریع روند انقلاب اسلامی داشت و مراسم چهلم ایشان که چند روز قبل از واقعه 19 دی برگزار شد بر تحولات آن روزها بسیار اثر داشت.

وی افزود: شاید خود ما نیز تصور نمی کردیم مراسم چهلم آقا مصطفی و تحولات بعد از آن تبدیل به یک موج انقلابی شود زیرا تا قبل از این اتفاق، به خاطر تغییر ایدئولوژی سازمان مجاهدین خلق به مارکسیسم و حذف نیروهای مسلمان توسط آن‌ها، بسیاری از نیروهای انقلابی دچار سرخوردگی و انفعال شده بودند.

وی ادامه داد: خاطرم هست که در جلسه‌ای قبل از برگزاری مراسم چهلم آقا مصطفی که در آن جلسه آیت‌الله خامنه‌ای نیز حضور داشتند، تصمیم جمع بر این بود تا این مراسم به بهترین نحو ممکن برگزار شود تا به روند مبارزات علیه شاه کمک کند.

معادیخواه در بخش دیگری از سخنانش گفت: سخنران مراسم عصر روز چهلم آقا مصطفی بنده بودم. در صبح نیز افرادی نظیر آقایان ربانی املشی و حجتی کرمانی در این مراسم سخنرانی کردند که بعدا بواسطه همین موضوع، موج دوم تبعید روحانیون انقلابی به مناطق دور دست آغاز شد اما همین اتفاق باعث آگاهی بیشتری مردم همان مناطق و قوت گرفتن روند انقلاب شد.

وی در پایان با تاکید بر اینکه انقلاب اسلامی ایران «فاطمی الحدوث و حسینی البقاء» بود گفت: سخنرانی معروف امام علیه انجمن‌های ایالتی و ولایتی در سال 41 مصادف با ایام فاطمیه بود و مدتی بعد نیز ماجرای فیضیه اگرچه در ماه شوال بود اما حضرت امام(ره) با تداوم اعتراضات مردم به ماه محرم، توانستند از ظرفیت مناسبت‌های دینی برای رهبری انقلاب اسلامی نهایت بهره را ببرند، از این رو شروع نهضت را می‌توان به نوعی مصادف با ایام فاطمیه و اوج گرفتن آن را در ماه محرم دانست.

در بخش دیگری از این نشست تخصصی، دکتر جواد منصوری با اشاره به تحلیل‌های مختلف درباره قیام 19 دی گفت: زمینه‌های وقوع قیام 19 دی ریشه در نارضایتی مردم و خشم عمومی نسبت به رژیم پهلوی داشت  که از 15 خرداد سال 42 شدت گرفته بود.

این مبارز انقلابی افزود: در آن برهه امریکا و غرب درصدد بودند تا با طرح مساله حقوق بشر و فضای باز سیاسی، آینده ایران را مدیریت کرده و به نوعی «دموکراسی هدایت شده» برسند اما نتوانستند از این فضا به عنوان یک سوپاپ اطمینان بهره ببرند و روند تحولات انقلاب شکل دیگری گرفت.

وی تاکید کرد: رفتارهای ضد دینی رژیم شاه به ویژه از سال 50 به بعد نتیجه عکس داد و اتفاقاتی مانند تبعید امام خمینی، مرگ مشکوک آقا مصصطفی و کشتار بی‌رحمانه مبارزان نیز روند تحولات را به سمت انقلاب سرعت بخشید.

منصوری گفت: قیام 19 دی و به تبع آن مراسم گرامیداشت شهدای این روز در 29 بهمن در تبریز منجر به شهادت تعدادی از مردم از جمله دانشجویان شد که همین اتفاق باعث پیوند طلاب و دانشجویان شد اما این اتفاقات مهم برای شخص شاه و دستگاه پهلوی قابل تحلیل نبود.

وی افزود: از 16 آذر سال 32 تا سال 56 حرکت خاصی توسط دانشجویان انجام نشده بود اما این اتفاق تاریخی بار دیگر دانشجویان را به وسط صحنه برای مبارزه با پهلوی برگرداند و از این جهت یک نقطه عطف محسوب می‌شود.

منصوری در پایان تاکید کرد: براساس سنت‌های الهی در اوج قدرت شاه نیز مشخص بود که این رژیم قابل دوام نیست زیرا بر اساس ظلم و جور شکل گرفته و عمل می‌کرد اما هیچ وقت نمی‌شد دقیقا پیش‌بینی کرد چه زمانی این اتفاق خواهد افتاد که بدون شک یکی از اتفاقاتی که سرنگونی پهلوی را سرعت بخشید قیام 19 دی مردم قم و به تبع آن دیگر حرکت‌های مردمی علیه شاه بود.

در بخش دیگری از این جلسه، دکتر مصطفی ملکوتیان استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران با تاکید بر اینکه خودم جزو شاهدان عینی قیام مردم قم در 19 دی 56 بودم، گفت: این قیام مردمی نقطه شروعی به سمت پیروزی نهایی انقلاب اسلامی بود و از این جهت یک واقعه تاریخی بسیار مهم است.

 ملکوتیان افزود: اساسا ماهیت انقلاب اسلامی با سایر انقلاب‌ها تفاوت دارد و این تفاوت ماهیت در نظریه‌پردازی‌های درباره انقلاب اسلامی در بین اندیشمندان مختلف نیز منعکس شده است.

استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران و متخصص موضوع «انقلاب‌ها» با تاکید بر اینکه قیام 19 دی نشانه واضحی از اسلامی بودن ماهیت انقلاب اسلامی است، گفت: این به این معنا نیست که سایر عوامل در انقلاب نقش نداشتند اما بدون تردید مبنای این حرکت بزرگ، اسلام و روحانیت بوده و همین ماهیت متفاوت آن نیز باعث شد تا رژیم پهلوی و غربی‌ها نسبت به حرکت مردم و انقلاب اسلامی نتوانند پیش‌بینی‌های لازم را داشته باشند.

وی افزود: بعد از انقلاب اسلامی ایران نسل چهارم نظریه‌پردازی‌ها در حوزه انقلاب‌ها و حتی روابط بین‌الملل نیز آغاز شد که از جمله آن‌ها می‌توان به تغییر نظریه معروف خانم تدا اسکاچپل درباره انقلاب اسلامی ایران و ماهیت متفاوت آن با سایر انقلاب‌های جهان مثل روسیه، الجزایر، فرانسه و ... اشاره کرد.

در انتهای جلسه نیز حاضرین و پژوهشگران، سوالات خود را در رابطه با قیام 19 دی 1356 مطرح کرده و پاسخ‌هایی دریافت کردند.