شوک سقوط بورس

به گزارش گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو، روزنامه جهان صنعت نوشته است: بازار سرمایه روز گذشته با ریزش ۷۰۳۵ واحدی قرمزپوش شد و فعالان بازار را شگفت‌زده کرد.

در واقع بازار بورس که در چند هفته اخیر تحت تاثیر تجدید ارزیابی دارایی‌ها و همچنین تبلیغات گسترده شرکت‌های کوچک روند رو به رشدی را آغاز کرده بود و با عرضه سهام پتروشیمی نوری در ابتدای هفته و رکوردزنی فروش این شرکت به نظر می‌رسید به روند صعودی خود ادامه دهد.

روز گذشته در حالی با سقوط چشمگیر همراه بود که برخی از کارشناسان اساسا دلیل منطقی برای افت شاخص متصور نبوده و معتقدند اگرچه نوسانات ارزی تاثیر طولانی‌مدت و چشمگیری بر بازار سرمایه نداشته است، اما در شرایط کنونی به نظر می‌رسد حرکت نزولی دلار به همراه چرخش اروپایی‌ها در برجام و احتمال آغاز نقل و انتقلات مالی از کانال اینستکس مهم‌ترین دلیل این سقوط را تشکیل داده‌اند.

البته دیگر فعالان بازار سرمایه معتقدند پایان یافتن فصل مجامع و کاهش میزان تقسیم سود سهام باعث خروج سهامداران از این شرکت‌ها شده.

از سوی دیگر شرکت‌های کوچکی که با اتکا بر روش‌های مختلف توانسته بودند در رکود بازار‌های زودبازده طلا و ارز نسبت به جذب سهامداران اقدام کنند با از دست دادن جذابیت‌شان به عاملی دیگر برای سقوط شاخص مبدل شده‌اند اگر چه به اعتقاد کارشناسان این سقوط چندان پایدار نبوده و در کوتاه‌مدت بازار سرمایه به روال گذشته باز خواهد گشت.

بازار تحت تاثیر بازار متشکل ارزی

شاخص بورس دیروز در پایان معاملات با ریزش ۷۰۳۵ واحدی در نهایت در ایستگاه ۲۶۸/۲۴۶ واحدی متوقف شد. همزمان شاخص هم‌وزن نیز امروز ۱۸۶۶ پله سقوط کرد. این کاهش شاخص بورس در ساعت اولیه معاملات موجب سردرگمی سهامداران جزء شد. هرچند حقوقی‌های بازار تمایل چندانی به معامله در شرایط منفی نداشتند، اما کند شدن روند معاملات هم نشان داد که بازار تحت تاثیر دو عامل قرار گرفته است؛ نرخ دلار و نزدیک شدن به زمان انتشار صورت‌های مالی شرکت‌ها.

احتمال کاهش سودآوری شرکت‌ها در سه ماهه نخست سال از چندی پیش به تدریج اثر خود را در بازار گذاشته است. رکود تورمی ناشی از تحریم‌ها و کاهش میزان مبادلات تجاری سبب کاهش سود بسیاری از شرکت‌های بورسی شده است. البته رشد شارپی بازار که طی دو هفته اخیر اتفاق افتاد، پیش‌بینی اصلاح و بازگشت را از نظر تکنیکالیست‌ها محتمل کرده است. اگرچه در این میان رشد برخی شرکت‌های کوچک از نظر برخی تحلیلگران حکایت از حبابی بودن بازار دارد که باید انتظار ریزش بعد از رشد شارپی را داشت، اما عامل مهمی مثل نرخ دلار در ریزش امروز سهام بی‌تاثیر نبود.

بی‌تردید سیاست‌های بانک مرکزی برای نزدیک کردن نرخ نیمایی و آزاد ارز درماه‌های گذشته عامل اصلی صعود بورس بوده است. شتاب کاهش نرخ دلار طی دیروز و امروز که سبب عقب‌نشینی تقاضای سرمایه‌ای دلار شد و همین عامل بر شاخص بورس تاثیر منفی گذاشت.

در این میان برخی تحلیلگران فاندمنتال معتقدند که چرخش مثبت اروپایی‌ها مبنی بر تایید خواسته‌های ایران مطابق با برجام ممکن است بخش نقل‌وانتقالات مالی اینستکس وارد کانال اجرا کند و لذا این موضوع روند کاهشی قیمت دلار را هم تشدید کرده است.

با این حال بانک مرکزی اعتقاد دارد، تشکیل زمزمه‌های بازار متشکل ارزی یکی از عوامل کاهش قیمت ارز بوده است. برخی تحلیلگران معتقدند شاخص بورس وارد روند صعودی بلندمدت شده و هر روند صعودی، پایین و بالا و نوسان دارد، به همین دلیل بازار منفی امروز بعد از رشد شارپ ۶۳ درصد اخیر، طبیعی بوده است.

امروز بیشترین تاثیر منفی را نماد‌های فارس، فولاد، شبندر، رمپنا و شتران بر شاخص داشتند. بیشترین تاثیر مثبت بر بازار سرمایه، را نیز نماد‌های نوری، وملی، سیمرغ، بسویچ و سدشت به خود اختصاص دادند. مجموع ارزش معاملات در پایان معاملات امروز ۱۹۳۰ میلیارد تومان بود و ارزش معاملات بورس و فرابورس، در مجموع بیشتر از ۱۷۰۰ میلیارد به ثبت رسید.

فروکش کردن هیجانات

در این رابطه علیرضا قدرتی مدیرعامل کارگزاری آوا نوین درخصوص قرمزپوش شدن بازار پس از ریزش نرخ دلار و تعادلی که بر بورس پس از چند روز حکمفرما بود، به بورس‌نیوز می‌گوید: این هیجانات به زودی کاهش پیدا می‌کند چراکه صف‌های فروش امروز منطقی و عقلانی نبود، سهامدارانی که با صبر و تحلیل و حوصله به خرید و فروش سهم خود می‌پردازند، اسیر این هیجانات نیستند.

وی افزود: پایان فصل مجامع یکی از عوامل ایجاد این ریزش بوده چراکه با بسته شدن پرونده مالی بسیاری از شرکت‌های بزرگ و کاهش میزان تقسیم سود این شرکت‌ها در سال جاری سهامداران خرد علاقه‌ای به حضور دراین مجامع ندارند.

این کارشناس بازار سرمایه به اثرات کاهش قیمت دلار اشاره کرد و گفت: تاثیرگذاری منفی دلار بر بازار سرمایه جزو ترس‌هایی است که همواره بر بورس سایه می‌اندازد، اما افزایش قیمت دلار نیز فروش شرکت‌هایی که با نرخ نیما فعالیت کرده‌اند را تغییری نداده است بنابراین نمی‌توان انتظار داشت که افت دلار تاثیر اینچنینی بر بازار سرمایه داشته باشد. وی افزود: به نظر می‌رسد کاهش قیمت دلار و افزایش نرخ نیما در میان‌مدت سرآغار حرکتی مثبت به نفع شرکت‌ها، در راستای افزایش میزان فروش خواهد بود.

فرصتی برای اصلاح سرمایه‌گذاری

همچنین محمد کفاش پنجه‌شاهی مدیرعامل کارگزاری خبرگان سهام نیز ریزش بازار را منطقی ندانسته و معتقد است در چند هفته اخیر برخی سهم‌های بازار که از وضعیت مناسبی هم برخوردار نبودند، بدون دلیل بنیادی و منطقی رشد کردند و اینک با منفی شدن این سهم‌ها، جو کلی بازار تحت تاثیر قرار گرفته و منفی شده است. روند دیروز بازار سرمایه را عمدتا هیجانی ارزیابی می‌کنم و دلیلی برای فشار عرضه در سهم‌های مناسبی که نسبت‌های P/E پایینی دارند، وجود ندارد.

البته مسیح زرگر کارشناس بازار سرمایه در این راستا می‌گوید: افت نرخ دلار و فروکش کردن عطش بازار‌های ارز و سکه و… احتمالا مهم‌ترین دلیل ریزش بازار سرمایه بوده است.

وی افزود: قاعدتا در صورت کاهش نرخ ارز، بازار سرمایه هم تحت تاثیر قرار گرفته و بعضی سهم‌هایی که با افزایش نرخ ارز رشد کرده بودند، اصلاح قیمتی در پیش خواهند داشت. البته این موضوع نباید کل سهم‌ها را تحت تاثیر قرار دهد و شاید این زمان، فرصتی برای اصلاح سبد سرمایه‌گذاری‌ها باشد.

زرگر اضافه کرد: برخی سهم‌های بازار پایه در این مدت رشد زیادی داشته و اصلاح قیمت این گروه از سهم‌ها منطقی است. در مقابل به نظر می‌رسد سهم صنایعی که در شرایط رکود بهتر عمل می‌کنند، پتانسیل رشد خواهد داشت. سهم صنایع تقویت‌کننده تقاضای مصرفی مانند لیزینگ‌ها و بانک‌ها، گزینه مناسب‌تری برای سرمایه‌گذاری خواهد بود. همچنین سهم صنایعی که هنوز افزایش نرخ چندانی نداشته‌اند، مانند صنعت نیروگاهی نیز گزینه‌های مناسبی به نظر می‌رسد.

- سردرگمی فعالان اقتصادی از نوسانات نرخ ارز

جهان صنعت درباره قیمت ارز گزارش داده است: با فرض پذیرش این موضوع که بانک مرکزی در تعیین نرخ ارز دخالت نمی‌کند و مجموعه اقدامات بانک مرکزی در راستای کاهش نرخ ارز موثر واقع شده، می‌توان عقب‌نشینی قیمت‌ها در بازار ارز و بازگشت آن به شرایط قیمتی بهمن ماه سال گذشته را مثبت قلمداد کرد. با این حال قبل از آنکه بخواهیم بر مجموعه اقدامات بانک مرکزی مهر تایید بزنیم، باید بپرسیم که سلسله سیاست‌های بانک مرکزی به منظور کاهش قیمت ارز مبتنی بر مهار قیمت‌ها بوده یا فشار بر کاهش دستوری آن؟

مقایسه اجمالی بین قیمت ارز ماه‌های پایانی سال گذشته تا امروز حاکی از نوسانات بسیاری است که بعضا دامنه این نوسانات به بیش از چند هزار تومان نیز می‌رسد. مشخصه اصلی این نوسانات را می‌توان در پرش قیمتی چهار هزار تومانی از بهمن‌ماه سال گذشته تا اردیبهشت ماه سال‌جاری مشاهده کرد که توانست دلار ۱۱ هزار تومانی را به ۱۵ هزار تومان برساند.

پرش قیمت ارز

با این حال قیمت ۱۵ هزار تومانی دلار در اردیبهشت‌ماه سال‌جاری به تدریج رو به کاهش گذاشت و توانست طی روز‌های گذشته وارد کانال ۱۱ هزار تومانی شود؛ بنابراین پیش از پرداختن به روند کاهشی قیمت ارز طی هفته‌های گذشته لازم است از افزایش قیمتی سخن بگوییم که پیشتر زیر سایه سیاست‌های بانک مرکزی اتفاق افتاد، مجموعه اقداماتی که بنا بر اظهارات رییس کل بانک مرکزی توانسته روند بازار ارز را رو به ثبات ببرد.

اما کاهش بیش از چهار هزار تومانی قیمت ارز طی هفته‌های گذشته نسبت به اردیبهشت ماه سال جاری، موجب شده مردم نسبت به فروش ارز‌های خانگی خود اقدام کنند. این موضوع با افزایش عرضه بازار نسبت به تقاضای آن به کاهش بیشتر قیمت ارز منجر شده است. فعالان بازار ارز می‌گویند مردم زیادی طی چند روز گذشته برای فروش دلار به بازار آمده‌اند و قصد فروش سریع دلار‌های خود را دارند. صراف‌ها نیز از این فرصت استفاده کرده و فقط خریدار دلار‌های ارزان هستند؛ بنابراین اگر مجموعه اقدامات بانک مرکزی قادر به ایجاد ثبات ارزی در بازار شده باشد، می‌توان استدلال کرد که این اقدامات پیش از این عامل اصلی افزایش قیمت‌ها بوده است. از این منظر می‌توان سیاست مبتنی بر فشار برای مهار قیمت‌ها طی هفته‌های گذشته را محتمل دانست. از این منظر باید پذیرفت که بانک مرکزی تنها وانمود می‌کند که سیاست‌هایش مثمر ثمر واقع شده و توانسته فضای ارزی بازار را به نحو مطلوبی تغییر دهد. با این حال رییس کل بانک مرکزی معتقد است که بانک مرکزی در تعیین نرخ ارز دخالتی نمی‌کند و شاخص‌های اقتصادی و بازار، نرخ ذاتی ارز را تعیین خواهند کرد.

دخالت بانک مرکزی

عدم دخالت سیاستگذار در نرخ ارز زمانی قابل قبول خواهد بود که نقش مولفه‌های اقتصادی در کاهش قیمت ارز پررنگ باشد. بسیاری از فعالان بازار ارز معتقدند که آنچه موجب مهار قیمت‌ها در بازار ارز شده، محدود شدن تراکنش روزانه ریالی از طریق دستگاه‌های پوز خارج از کشور بوده است. اتخاذ این سیاست در کنار اقدامات دیگر وی که درنهایت به سرکوب قیمت‌ها می‌انجامد می‌تواند ادعای بانک مرکزی مبنی بر عدم دخالت در تعیین قیمت ارز را رد کند. عمده کارشناسان و صاحب‌نظران بر این عقیده‌اند که سیاستگذار با سرکوب قیمت ارز در بازار آزاد و افزایش قیمت ارز در بازار نیمایی تلاش می‌کند فاصله نرخ‌های نیمایی و آزاد را به حداقل میزان خود برساند و بستر لازم برای راه‌اندازی بازار متشکل ارزی را فراهم کند.

رییس کل بانک مرکزی اخیرا گفته است که با اصلاحات انجام شده، عرضه ارز حاصل از صادرات در سامانه رسمی نیما روان‌تر شده و افزایش یافته است. به گفته وی در سال گذشته ۴٢ میلیارد دلار و در سه ماه و نیم گذشته ١٢ میلیارد دلار تامین ارز برای واردات صورت گرفته است و بخش مهمی از آن را صادرکنندگان تامین کرده‌اند که با همت صادرکنندگان وابستگی‌هایمان به ارز نفتی کم شده است.

در این شرایط نه‌تن‌ها نمی‌توان سیاست مبتنی بر مهار قیمت ارز بانک مرکزی را به تنهایی پذیرفت که باید گفت: سیاستگذار مجموعه سیاست‌های مبتنی بر فشار و سیاست‌های مبتنی بر مهار قیمت‌ها را به کار گرفته تا ارز را به نرخ دلخواه خود نزدیک سازد.

به نظر می‌رسد مجموعه اقدامات بانک مرکزی تا جایی ادامه خواهد داشت که شرایط لازم برای راه‌اندازی بازار متشکل ارزی فراهم شود و آثار عوامل روانی بر بازار ارز را بزداید. در این حالت نه تنها نمی‌توان روند باثباتی را در قیمت ارز متصور بود که ممکن است دیگر عوامل دخیل در بازار ارز همچون انحصار در قیمت‌گذاری بازار ارز، شرایط را به گونه‌ای دیگر تغییر دهد.

شکاف قیمتی

از این منظر می‌توان گفت که احتمال افزایش دوباره قیمت ارز ذیل سیاستگذاری بانک مرکزی وجود دارد. پویا ناظران، اقتصاددان معتقد است که در سال‌های اخیر، نقدینگی ریال حدودا ۲۵ درصد سریع‌تر از بخش واقعی اقتصاد ایران رشد کرده است. در شش سال گذشته، این موضوع به شکاف ۴/۳ برابری منجر شده است به طوری که نرخ دلار ۳۳۰۰ تومانی شش سال گذشته را اگر در شکاف ۴/۳ برابری ضرب کنیم، به نرخ ۱۱ هزار و ۲۰۰ تومانی دست می‌یابیم که قدری کمتر از نرخ کنونی است؛ بنابراین اگرچه ثبات اخیر در بازار ارز امر مثبتی است، اما لازمه حفظ این ثبات، پذیرش شیب حدودا ۲۲ درصدی در سال است که عدم پذیرش چنین شیبی می‌تواند به جهش چندبرابری قیمت ارز در سال‌های آینده منجر شود.

اما مجموعه اقدامات اخیر بانک مرکزی اگرچه طی هفته‌های گذشته به مذاق سیاستگذار خوش آمده و روند بازار را به نفع سیاست‌های وی تغییر داده است، با این حال نوساناتی که طی هفته‌های گذشته در بازار ارز اتفاق افتاده است، به سردرگمی فعال اقتصادی انجامیده و وی را از مدیریت فعالیت‌ها و برنامه‌ریزی‌های اقتصادی‌اش ناتوان گذاشته است؛ بنابراین اگرچه سیاستگذار نوسانات اخیر بازار ارز را طبیعی می‌داند و معتقد است که نیرو‌های عرضه و تقاضای بازار در حال قیمت‌گذاری هستند، اما نوسانات ارزی بازار، توانایی تصمیم‌گیری را از فعالان اقتصادی سلب کرده و آنان را با زیان‌های بسیاری مواجه کرده است.

زیان فعالان اقتصادی

با این حال رییس کل بانک مرکزی می‌گوید «تمام تلاش بانک مرکزی، کنترل نقدینگی است، ضمن آنکه به دلیل افزایش نرخ ارز، واحد‌های تولیدی دچار کمبود نقدینگی شده‌اند. بر این اساس بانک مرکزی با درک این شرایط گام‌های مهمی در این مسیر برداشته است. سال جاری نیز کنترل نقدینگی از اهداف اصلی بانک مرکزی است و با این سیاست امیدواریم شاهد آثار تورمی و نوسان نرخ ارز نباشیم. همچنین از روش‌های مختلف درصدد تامین مالی واحد‌های تولیدی هستیم و اولویت اصلی بانک مرکزی کنترل نقدینگی و همچنین تامین ارز برای تامین کالا‌های اساسی است.».

اما با وجود اظهارات مسوولان دولتی مبنی بر موثر واقع شدن سیاست‌های بانک مرکزی در مهار قیمت ارز، نوساناتی که گاهی به چشم می‌خورد مانع از تمایل فعالان اقتصادی برای انجام کار اقتصادی شده است. این موضوع ریشه در زیان‌های نهفته‌ای دارد که کار اقتصادی آنان و برنامه‌ریزی‌های آنان را تهدید می‌کند. با این وجود همتی معتقد است که شوک ارزی تخلیه شده و شاخص‌های اقتصادی رو به اصلاح است؛ موضوعی که تنها در آمار‌های غیرواقعی و کاغذی دولت مشاهده می‌شود.

اما با وجود رصد گسترده بانک مرکزی بر فعالیت صرافان و دلالان ارزی بازار به منظور مهار قیمت‌ها، آنچه در شرایط کنونی ضرورت بیشتری پیدا می‌کند، حفظ ثبات ارزی بازار و کنترل نوسانات گاه به گاه آن است تا شاهد خروج بیشتر فعالان اقتصادی از صحنه اقتصادی کشور نباشیم، چه آنکه در چنین شرایطی افزایش دوباره نرخ ارز محتمل خواهد بود.