وعده ۴ ساله‌ای که ۱۳ ساله شد! / پتروشیمی زنجان؛ پالایشگاهی دیگر که بدون اندک منفعتی رها شد

گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو- حنانه جانمحمدی؛ تجربه بیش از ۱۵ طرح متوقف شده پتروشیمی در کشور نشان می‌دهد که علت اصلی اجرایی نشدن این طرح ها در اکثر مواقع تامین پایدار آب، شرایط اقتصادی کشور، نحوه تامین و مقدار خوراک مورد نیاز، مسائل محیط زیستی و تأمین مالی عنوان شده است.  پالایشگاه‌هایی که بدون اندک منفعتی در گوشه و کنار کشور رها شده اند و هرکدام در برآورده ساختن یک یا چند عامل فوق دچار مشکل هستند. بررسی‌های کارشناسی این عوامل در ابتدای کار می‌توانست مانع از بروز مشکلات در اجرای طرح شود و در نتیجه آن هزینه‌های هنگفت ناشی از آن متحمل کشور نمی‌شد.

در این میان، پتروشیمی زنجان یکی از طرح‌هایی است که از سال ۸۵ کلنگ زنی شد و بعدها با پیشرفت ۲۶ درصدی متوقف شد. دوری این طرح از آب و خوراک پایدار و همچنین کمبود منابع مالی سبب کاهش سرعت پیشروی آن شد. آب مورد نیاز برای این پتروشیمی حدود ۲۵ درصد آب شرب مصرفی زنجان است که کمبود منابع آبی استان، آن را با مشکل مواجه خواهد کرد.

 

این طرح به عنوان تنها واحد صنعتی تولیدکننده کود اوره در شمال غرب کشور، یکی از مصوبات سفر هیأت دولت نهم به استان زنجان در اردیبهشت ۱۳۸۵ بود و قرار بود که طی ۴ سال به بهره‌برداری برسد؛ اما با گذشت بیش از ۱۳ سال تنها درصد کمی پیشرفت فیزیکی داشته است. این درحالی است که غلام‌حسین نجابت، مدیرعامل وقت شرکت ملی صنایع پتروشیمی وعده اتمام  پروژه را زودتر از چهار سال داده بود.

 

۵۰۰ میلیون دلار اعتبار لازم برای احداث پتروشیمی
میزان سرمایه‌گذاری مورد نیاز این طرح ۵۰۰ میلیون دلار تعیین شده بود و قرار بود ۸۰ درصد آن از سوی شرکت‌های داخلی استان و ۲۰ درصد باقی مانده به وسیله شرکت ملی صنایع پتروشیمی تامین شود؛ اما همان زمان به دلیل استقبال بالای مردم و بخش خصوصی از خرید سهام مجتمع‌های پتروشیمی و اوراق مشارکت، سهم شرکت ملی صنایع پتروشیمی به حدود ۱۱ درصد کاهش یافت. 

 

 

در ابتدا با امضای قرارداد ساخت پتروشیمی توسط شرکت مهندسی همپا، مدت زمان اجرای این طرح ۴۰ ماه در نظر گرفته شد، اما با وجود اعلام پیشرفت ۴۰ تا ۹۰ درصدی در بخش مهندسی پایه و تفصیلی و همچنین خرید لایسنس و سفارش ساخت تجهیزات، این پروژه پیشرفت چندانی نداشت؛ تا آن جا که در مردادماه ۱۳۸۶ مدیرعامل شرکت به دلیل عدم تامین منابع ارزی و ریالی، پایان طرح را به ۶ سال بعد، یعنی سال ۹۲ موکول کرد.

فراز و نشیب‌های طرح پتروشیمی زنجان در فرابورس
اعتبار این پروژه در آغاز کار قرار بود توسط منابع صندوق ذخیره ارزی تامین شود، اما در سال ۹۰ با تشکیل صندوق توسعه ملی به آن واگذار شد. در بهمن سال ۸۹، سهام پتروشیمی زنجان در فرابورس با اقبال خریداران مواجه نشد و بخش خصوصی روی خوشی به خرید سهام آن نشان نداد. در نهایت هم عرضه سهام این طرح در دی ماه ۱۳۹۲ و در پی افزایش قیمت سهام، متوقف شد.

موانع کوچک و بزرگ احداث پروژه پتروشیمی 
وجود موانع گسترده در روند اجرایی این پروژه باعث شد پیشرفت فیزیکی آن تا سال ۱۳۹۲ یعنی پس از گذشت ۷ سال تنها ۲۲ درصد باشد. تا آن سال اعتبار تزریق‌شده به طرح فقط ۵۰۰ میلیارد ریال از طریق اوراق مشارکت عمومی بود؛ در حالی که برای تکمیل پروژه به ۱۶ هزار میلیارد ریال اعتبار نیاز بود که مقرر شده بود از این میزان ۲۶۵ میلیون یورو (معادل ۸ هزار و ۵۰۰ میلیارد ریال) از محل صندوق توسعه ملی تامین شود.

 

با وجود اینکه رئیس جمهور در مهرماه ۱۳۹۳ در سفر به استان زنجان از برطرف شدن موانع استفاده از فاینانس ۲۶۵ میلیون یورویی پتروشیمی زنجان خبر داده بود، اما این موضوع تا سال ۱۳۹۷ محقق نشد؛ تا اینکه در آبان ماه همان سال، محمدرضا مدیری مدیرعامل این شرکت از عملیاتی شدن تامین مالی پتروشیمی زنجان خبر داد و گفت که بخش نخست تامین مالی خرید تجهیزات و خدمات مهندسی طرح در قالب گشایش یک فقره اعتبار اسنادی به مبلغ حدود ۱۵۶.۷ میلیون یورو عملیاتی شده است.

 

۸۰ درصد اعتبار اسنادی مذکور از محل اعتبارات ارزی صندوق توسعه ملی با عاملیت بانک ملی و ۲۰ درصد مابقی از محل منابع شرکت به مبلغ حدود ۳۱.۳ میلیون یورو تامین شد. طی سال‌های ۹۳ تا ۹۷، سرمایه ثبت‌شده شرکت صنایع پتروشیمی زنجان، از محل آورده سهامداران، بیش از ۶ برابر افزایش یافته بود تا شرایط بهره‌مندی از منابع صندوق توسعه ملی فراهم آید.

 

 

مکان‌یابی نادرست طرح پتروشیمی زنجان، مانع اصلی پیشرفت پروژه
یکی دیگر از مشکلات این پتروشیمی، مکان یابی اشتباه آن بود. دوری از محل تامین خوراک و آب پایدار سبب شد که این پروژه برای سرمایه‌گذاری توجیه اقتصادی نداشته باشد؛ هرچند با تبلیغات رسانه‌ای گسترده، مردم در آن سرمایه گذاری کرده اند. به عنوان مثال هزینه احداث خط لوله تامین خوراک پتروشیمی زنجان در سال ۱۳۹۴ بالغ بر ۶۰۰ میلیارد تومان اعلام شده بود.

همچنین منبع تامین آب این پتروشیمی سد گلابر عنوان شده است. مطابق بررسی‌ها، پتروشیمی زنجان سالانه ۱۶.۵ میلیون مترمکعب آب نیاز دارد و این میزان آب معادل ۲۵ درصد مصرف سالانه آب شرب شهر زنجان است. این در حالی است که پروژه فولاد ایجرود با مصرف آب سالانه ۳.۵ میلیون مترمکعب یکی دیگر از صنایعی است که از منابع آب سد گلابر استفاده می‌کند. بررسی اطلاعات سد گلابر در سامانه مدیریت منابع آب ایران نشان می‌دهد این سد با ظرفیت آب قابل تنظیم ۴۶ میلیون مترمکعبی در سال، با هدف تامین آب مورد نیاز کشاورزی برای ۸۷۰۰ هکتار سطح زیر کشت احداث شده است.

 

شهر زنجان یکی از مناطقی است که در چند سال گذشته با خطر بی‌آبی مواجه بوده و به گفته یوسف رضاپور، مدیرعامل آب منطقه‌ای زنجان در مرداد سال گذشته، وضعیت سد تهم به عنوان تنها سد تامین کننده آب شرب زنجان، مناسب نیست و تنها ۴۸ درصد مخزن آب، پر بوده که این وضعیت بسیار خطرناک است.

 

شهر زنجان سالانه نیاز به ۶۷ میلیون مترمکعب آب دارد که از این میزان حدود ۳۶ میلیون مترمکعب آن با بهره‌برداری از منابع آب زیرزمینی و حدود ۳۰ میلیون مترمکعب آن توسط آب تنظیم شده سد تهم تأمین می‌شود؛ بنابراین حتی اگر سد گلابر در کنار تامین آب کشاورزی، ظرفیت مازادی نیز داشته باشد، ضروری است که پس از تصفیه و مناسب‌سازی برای مصرف شرب شهرستان زنجان اختصاص یابد تا برداشت از منابع زیرزمینی استان کاهش یابد.

 

با وجود وعده‌های مختلف مسئولان درباره اشتغال بیش از ۴ هزار نفری این پتروشیمی و اعلام ضرر روزانه ۷۵۰ میلیون تومانی در ازای تاخیر در احداث آن، بررسی‌ها نشان می‌دهد پیشرفت فیزیکی این پتروشیمی همچنان که تا الان با موانع بسیاری همراه بوده، پس از این نیز رشد درخور توجهی نخواهد داشت.

دوری پتروشیمی زنجان به عنوان یکی از پتروشیمی‌های بدتعریف کشور از منابع تامین خوراک و آب، دلیل اصلی توقف این پروژه است. لازم است مسئولان استانی و کشوری با درنظر گرفتن ضرر‌های غیرقابل جبران این پتروشیمی، از دادن وعده‌های ناصحیح پرهیز کرده و با توقف این پروژه جلوی نابودی محیط زیست و منابع آبی استان را بگیرند.