خطر تکرار آشوب‌های آبان در ماه‌های آینده / بنزین حاشیه‌نشینی بر آتش اعتراضات

گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو - امید فعال؛ حسن رحیم‌پور ازغدی در کتاب "محمد پیامبری برای همیشه" می‌گوید که نگذارید در پشت در‌های بسته حکومت، قوی‌ها، ضعیفان را پاره پاره کنند؛ به این معناست که نگذارید دولت‌ها، تکه نان سفره‌ی فقرا را بگیرند و در شکم مترفان سیری ناپذیر بریزند.

همه می‌دانند امنیت بسیار مهم و خط قرمز تمام آحاد جامعه است، آن آشوبگری که به اموال عمومی آسیب زده را باید در دستگاه قضا مجازات کرد، اما تکلیف آن کارگری که برای ابراز نارضایتی‌اش به خیابان آمده چیست؟

همواره در صحنه‌های اعتراضات، از تجمعات کارگری تا تحصن برای بازپس‌گیری حقوق مالباخته از موسسات مالی، معاندین نظام سعی بر حاشیه کشاندن مطالبات به حق مردمی را دارند و شبکه‌های غربی عربی عبری نیز از صدای امریکا تا ایران اینترنشنال، منتظر کوچکترین جرقه برای ایجاد موج نارضایتی هستند. مسئله مهم این است که بین افراد معترض باید تفاوت قائل شد. طبقه مستضعف که صورت خود را هر روز با سیلی سرخ می‌کند اگر از آینده کشور ناامید شود و بگوید بالای سیاهی رنگی نیست باید فاتحه‌ای برای، ولی نعمتان انقلاب بخوانیم.

 

معمار انقلاب پیرامون اهمیت توجه به مستضعفین می‌فرمایند: «خدا نیاورد آن روزی را که سیاست ما و سیاست مسئولین کشور ما پشت کردن به دفاع از محرومین و رو آوردن به حمایت از سرمایه دار‌ها گردد و اغنیا و ثروتمندان از اعتبار و عنایت بیشتری برخوردار شوند. معاذ اللَّه که این با سیره و روش انبیا و امیر المؤمنین و ائمه معصومین- علیهم السلام- سازگار نیست.» (صحیفه امام، ج‏۲۰، ص: ۳۴۱)

آغاز داستان
ساعت ۲۴ پنجشنبه‏ ۲۳ آبان، شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی جرقه آتش آشوب‌های اخیر را می‌افروزد، جریان‌های فرصت‌جو از افزایش ناگهانی قیمت بنزین سواستفاده می‌کنند و دست به اعتصاب و تظاهرات در شهر‌های مختلف می‌زنند، همان ساعات اولیه در شبکه‌های اجتماعی آشوبگران فراخوانی برای اعتراض علیه تصمیم دولت منتشر می‌کنند و قصد اخلال در شبکه حمل و نقل را دارند.

در بعضی از بزرگراه‌های تهران راه‌بندان ایجاد می‌شود و گروهی از مردم با تحت تاثیر قرار گرفتن هیجانات، ماشین‌های خود را خاموش می‌کنند و شهرستان‌‏های مختلف پایتخت، شهریار، قدس رباط کریم، بهارستان، پردیس، دماوند و قرچک اعتراضاتی رخ می‌دهد؛ اما این پایان کار نبود، حجم ناآرامی‌ها افزایش می‌یابد قزوین، اصفهان، مشهد، ساری، یزد، شیراز و خوزستان نیز شلوغ می‌شود.

از همان شروع تجمعات شعار‌های مردم را به انحراف کشیدند و رویکرد براندازانه گرفتند. سلطنت‌طلبان و منافقین با حمله به بانک‌ها، به آتش کشیدن مجتمع‌های تجاری، مسدود کردن خیابان‌ها و تیراندازی به مردم سعی بر ناآرام کردن شهر‌ها دارند. حضرات آیات صافی گلپایگانی، علوی گرگانی و مکارم شیرازی ضمن انتقاد از شیوه اجرای اصلاح قیمت بنزین، تأکید کردند: مجلس با قاطعیت جلوی ایجاد التهاب معیشتی در جامعه را بگیرد. نیروی انتظامی وارد خیابان‌ها می‌شود و با اغتشاشگران برخورد می‌کند ...

ارتباط حاشیه‌نشینی با ناآرامی‌ها
کانون بحران‌های اخیر عمدتا در مناطق کم بضاعت جامعه شکل می‌گیرد. سطح پایین رفاهی ومشکلات متعدد معیشتی توانسته طبقه مستضعف را تحت فشار بی‌سابقه‌ای قرار دهد؛ مردمانی که در روز‌های پر تلاطم انقلاب همواره در صف نخست بوده‌اند.

سیاست‌های غلط اقتصادی هر روز بر جمعیت افراد حاشیه‌نشین می‌افزاید و مسئولان با عملکرد نابجا بر این گسل طبقاتی دامن می‌زنند؛ مستضعفین حلقه مفقوده تصمیمات مسئولان هستند. بی‌مهری نسبت به این طبقه کثیر جامعه می‌تواند ضرر‌های جبران ناپذیری را به حکومت وارد کند.

یادمان نرود این انقلاب به دست پابرهنگان بنا شده است و ستون‌های انقلاب آن‌ها هستند؛ در دفاع از حریم ائمه اطهار، سلاح به دست می‌گیرند و در راهپیمایی‌های حمایتی، مشت‌ها را گره می‌کنند و پای صندوق‌های رای حاضر می‌شوند.

حاشیه‌نشینی بمب در حال انفجار
چرا حاشیه نشینی رخ می‌دهد؟ چه اتفاقی می‌افتد که فرد یا خانواده‌ای حاشیه‌نشین می‌شود؟ اگر روستا‌ها و شهر‌های کوچک پاسخگوی نیاز‌های اقتصادی ساکنانش باشد چه دلیلی برای مهاجرت به کلان شهر‌ها و در نهایت حاشیه‌نشین شدن است؟
شهر‌های اقماری اطراف کلانشهر‌ها که به نام حاشیه‌نشینی شناخت می‌شود عمدتا مناطقی هستند با تراکم بالای جمعیت، انواع و اقسام بزهکاری اجتماعی، فقر، بیکاری گسترده و سطح پایین زندگی. در حقیقت مهم‌ترین عامل در به‌وجود آمدن و رشد پدیده حاشیه‌نشینی توزیع ناعادلانه ثروت و نتیجه آن فقر در جامعه است. (از جمله‌ى چیزهایى که مردم را به بهشت نزدیک میکند، بهبود معیشت مردم است؛ کادَ الفَقرُ اَن یَکُونَ کُفرا. جامعه‌اى که در آن فقر باشد، بیکارى باشد، مشکلات معیشتىِ غیر قابل حل وجود داشته باشد، اختلاف طبقاتى باشد، تبعیض باشد، شکاف طبقاتى باشد، حالت آرامش ایمانى پیدا نمی‌کند. فقر، انسان‌ها را به فساد می‌کشاند، به کفر می‌کشاند؛ فقر را باید ریشه‌کن کرد. کار اقتصادى، فعّالیّت اقتصادى باید به‌طور جدّى در برنامه‌هاى مسئولین قرار بگیرد، که خب امروز بحمداللَّه مسئولین دنبال این چیز‌ها هستند. فکر‌ها را باید منتظم کرد، راه را باید درست تشخیص داد، درست باید حرکت کرد.) "بیانات رهبر انقلاب در دیدار مردم استان ایلام در سالروز ولادت امیرالمؤمنین علیه‌السلام"

تهران و بحران حاشیه‌نشینی
به نقل از پایگاه اطلاع رسانی سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان تهران، نعمت الله ترکی "رئیس سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان تهران" با اشاره به مهاجرت ۶ میلیون نفری به شهر‌های پیرامونی تهران، اظهار کرد: استان تهران ۱۶ شهرستان دارد که تراکم جمعیتی برخی از آن‌ها مانند بهارستان در هر کیلومتر مربع، ۱۰ هزار نفر است. این در حالی است که میانگین استقرار جمعیت در هر کیلومتر مربع در کشور ۴۵ نفر است. این عدد در شهر تهران بیش از ۶ هزار نفر محاسبه شده است.

 

وی یکی از چالشی‌ترین بحث‌های استان تهران را ساخت و ساز‌های غیر مجاز دانست و تاکید کرد: وضعیت استقرار جمعیت با این وسعت سرزمینی در سال ۹۷ نشان می‌دهد، ۳۵ نقطه روستایی استان تهران در مرز بحران انفجار جمعیت و حاشیه نشینی است.

خالق حاشیه‌نشینی کیست؟ یا چیست؟
برای یافتن جواب پیرامون علل ایجاد حاشیه نشینی به سراغ مجتبی الموتی "کارشناس اقتصادی" می‌روم و سوالات زیادی پیرامون مبحث حاشیه‌نشینی وجود دارد را مطرح می‌کنم.

وی معتقد است یک جوان در یک شهر کوچک یا در روستایی تصمیم می‌گیرد که پا به کلان شهر گذاشته و ادامه زندگی خود را در آنجا سپری کند، یا یک خانواده روستانشین عزم خود را جزم می‌کند برای سکونت در کلان شهر، از خود رفتاری نشان می‌دهد که دلیل اقتصادی دارد؛ اقتصاد رفتاری می‌گوید که درآمد‌ها و ثروت‌ها در نحوه رفتار فرد مؤثر است. آن جوانی که در روستای خود شغلی ندارد و امکان ایجاد شغل هم در محل زندگی خود نمی‌بیند و برای امرار معاش خود، بی خبر از سختی‌ها و مشکلات زندگی در کلان شهر‌ها و پایتخت، پا به شهر‌های بزرگ گذاشته تا شاید بتواند آینده‌ای برای خود کسب و کاری پیدا کنند.

مجتبی الموتی، پژوهشگر اقتصادی در این باره به خبرگزاری دانشجو گفت: صدای دهل از دور خوش است و به محض ورود به کلان شهر از سختی‌ها و مشکلات به ویژه گرانی مسکن مطلع شده و خواسته یا ناخواسته حاشیه شهر را برای محل زندگی انتخاب می‌کند. به طور عام حاشیه نشین کسی است که در محدوده اقتصادی کلان شهر زندگی می‌کند، اما از منافع و مزایای اقتصادی آن بی‌بهره است. از طرف دیگر با توجه به عدم مهارت خاص و تخصص کافی، فرد مهاجر به شغل‌های غیر مفید و حتی در برخی موارد شغل‌های کاذب روی می‌آورد.

وی افزود: حال مسئول خلق حاشیه نشینی کیست؟ یا چیست؟ واضح است که یک شخص، یک مسئول یا یک نهاد به تنهایی مولد حاشیه نشینی نیست، اما قطعاً متولیان اقتصادی که در رأس آن‌ها دولت قرار است؛ بیشترین نقش را در ایجاد حاشیه نشینی دارد.

الموتی ادامه داد: اگر معاش یک خانواده در روستا یا شهر کوچکی فراهم باشد و امکانات لازم و کافی در محل زندگی آنان وجود داشته باشد دیگر شاهد مهاجرت از روستا‌ها به شهر‌ها و در نتیجه افزایش حاشیه نشینی نخواهیم بود.

وضع معیشت با روان عمومی آمیخته است
وی گفت: اگر محیط کسب و کار در روستا‌ها برای مردم آن دیار به ویژه جوانان فراهم باشد و به جای سنگ اندازی‌های بی‌مورد در ایجاد کسب و کار و تولید، حمایت‌ها و تسهیلات جهت رونق و بهبود فضای کسب و کار صورت گیرد، دیگر شاهد سیل مهاجرت از روستا‌ها به حاشیه شهر‌ها نخواهیم بود و یا حداقل با کاهش قابل توجهی مواجه خواهیم شد. اگر تحمل فشار‌های اقتصادی و معیشتی به گونه‌ای بود که در افکار، روح و روان افراد اثر نمی‌گذاشت شاید اصلاً مسئله روانشناسی هیچگاه با موضوع اقتصاد آمیخته نمی‌شد و علم اقتصاد رفتاری به وجود نمی‌آمد. اما نمی‌توان رابطه فقر و بی پولی را با رفتار و روان فرد نادیده گرفت.

این پژوهشگر اقتصادی مطرح کرد: یک جوان چه مدت از عمر خود را در انتظار باید سپری کند که بعضی از آقایان مسئول تصمیمی برای بهبود وضعیت‌اش اتخاذ کنند. لااقل اگر تصمیمی نمی‌گیرند کاری هم انجام ندهند که سبب برهم ریختن برنامه‌ریزی جوانان کشور و سرمایه‌های انسانی آینده شود. تا جوانی میاید تصمیمی بگیرد و هدف گذاری مشخصی برای خود تعریف کند، با یک شوک تصمیم گیری از جانب مسئولین روبرو می‌شود و هر آنچه را که رشته کرده بود، پنبه می‌کنند.

اجرای عدالت ضامن امنیت ملی است
الموتی با تأکید بر اینکه باید امنیت اقتصادی در کشور حاکم باشد، اضافه کرد: اگر امنیت اقتصادی وجود داشته باشد چه دلیلی دارد که خانواده‌ای برای امرار معاش خود حاشیه شهر را انتخاب کند. مطمئناً عدم امنیت اقتصادی، امنیت ملی را هم خدشه دار خواهد کرد. در همین بحث گرانی بنزین که سبب اتفاقات ناگواری هم شد و متأسفانه عده‌ای هم جان خود را به دلیل ایجاد ناامنی مقطعی در برخی نقاط کشور از دست دادند، حاشیه نشینان بیشترین آسیب را دیدند و خواهند دید.

 

وی گفت: اکثر اعتراضات و نارضایتی‌ها از جانب مردم ساکن در حاشیه شهر‌ها بود، و الا برای آن باستی هیلز‌نشین پایتخت که سه برابر و چهار برابر کردن نرخ بنزین تفاوتی ندارد و مشکل قابل توجهی را لمس نخواهد کرد. اما اکثر مردم حاشیه شهر با گوشت و پوست و استخوان خود گرانی‌ها و آشفته بازاری را حس می‌کنند و تورم و افزایش قیمت‌ها در جهت ایجاد اختلال در روند عادی زندگی یک حاشیه نشین تأثیر بسزایی دارد. حال که با بی تدبیری برخی مسئولین حاشیه‌های شهر مملو از سکنه شده است لااقل با تشدید بی‌تدبیری‌ها نمک بر زخمشان نپاشیم.

تبعیض در توزیع یارانه پنهان بنزین
مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری در گزارشی با موضوع اصلاح یارانه بنزین آورده است: در شرایط فعلی یارانه تعلق گرفته به بنزین با یک تبعیض پیوند خورده است به گونه‌ای که هر فرد در کشور بنزین بیشتری مصرف کند از یارانه بیشتری بهره خواهد برد.

با دقت در چگونگی توزیع خودرو در جامعه متوجه می‌شویم که دهک‌های پایین عموماً فاقد خودرو هستند و در نتیجه از یارانه بنزین هیچ بهره‌ای نمی‌برند در حالی که دهک‌های بالاتر گاهی بیش از یک خودرو دارند و همچنین در سبد هزینه‌های آن‌ها مسافرت نقش پررنگی نسبت به دهک‌های پایین دارد. طبق محاسبات انجام شده حدود ۲۵ درصد از کل یارانه بنزین به دهک دهم یعنی ثروتمندترین دهک جامعه می‌رسد. در حالی که سهم دهک اول حدود ۲.۵ درصد است.

 

به اذعان کارشناسان اقتصادی و اجتماعی طبقه ضعیف جامعه نیازمند رسیدگی است. افزایش قیمت بنزین و به طبع آن افزایش هزینه حمل و نقل، مواد اولیه غذایی باعث تشویش می‌شود. ادامه این روند سبب کاهش اعتماد عمومی نسبت به مسئولان و احساس عدم حضور و نظارت دولت پیرامون مسئله معیشت مردم نیز خواهد شد و به مروز زمان طبقات ضعیف جامعه به سمت این تفکر می‌روند که دولتمردان برای مشکلات آن‌ها چاره جویی نمی‌کنند.