روایت «تیرانا» و «مهر و آتش» از شاهنامه فردوسی

کتاب «مهر و آتش»، از آخرین آثارى است که از زنده یاد مهرداد اوستا به جا مانده و چنان که از نام کتاب برمى‏‌آید، در بردارنده مطالب‏ و نکاتى پیرامون شاهنامه فردوسى است.

محور اصلى ١٢ فصل کتاب، پژوهش‌هایى درباره شاهنامه است در کنار آن مطالبى نیز درباره‏ اساطیر هند و چین و موضوعات فرعى دیگر دیده مى‏شود که پیوسته‏ و وابسته به موضوع اصلى کتاب است.

در این نوشته‏‌ها کمبودها و نارسایى‏‌هایى به چشم مى‏خورد که گمان مى‏رود استاد اوستا به‏ بازخوانى و بازبینى آن‌ها مجال نیافته است. دنباله بعضى از مقالات از جمله «حماسه باشکوه» «یوى بزرگ» گسسته شده است و گردآورنده کوشیده تا این گسیختگى‏‌ها را با مراجعه به منابع مربوط پیوند دهد و تکمیل کند.

زنده یاد مهرداد اوستا در کتاب «مهر و آتش» (رویارویی اسطوره‌های آیین مهر و مزدیسنا در شاهنامه) می‌نویسد:«فردوسی، ستاینده زندگی، زیبایی و کرامت‌های انسانی است که در چشم او، زندگی و زیبایی هر دو به یک معنی همانا کرامت انسانی است و این هر سه را مفهومی دیگرست که همان ایمان باشد. و او همچنان  که گفته آمد، هنرمندی است که زیبایی را در همه مفاهیمش می‌ستاید. حماسه بزرگ او، جدال میان زندگی و مرگ است. قهرمانان شریف او در عرصه‌های گوناگون خود، در جلوه اشرافیتی باشکوه، خود، تمثیل زندگی و زیبایی هستند و آزادی‌ای که انسان، جدا از او نمی‌تواند مصداق شریف و گرامی انسان را داشته باشد. از این روی در حماسه جدال رستم با اسفندیار است که رستم، پهلوانِ محبوب فردوسی، در این سرگذشت، مدافع آیین مقدس آزادی است و اسفندیار، شاهزاده مغرور و جوانی است که می‌خواهد به این حریم تجاوز کند و به پاسخ این جوان فریفته جوانی و رویین‌تنی، می‌خواهد وی را، که آگاهی به این حقیقت ندارد، بیدار و آگاه سازد.

دومین کتاب ایشان با عنوان «تیرانا»، نثر شاعرانه‌ای است که به شعرِ منثور پهلو می‌زند. نام و نثر این کتاب، بی‌آنکه قصد مقایسه‌ای در بین باشد، از جهتی یادآور رکسانای احمد شاملوست و گویا اوستا با نوشتن آن می‌خواسته تسلط خود را بر نثر شاعرانه و شعر منثور به رخ مدعیان بکشد!

این اثر محصول توفان‌های ذهنی نویسنده‌ای است با تخیلی شگفت! مولف بی آن که آداب و ترتیبی جسته باشد، اندیشه‌ها و احساسات خود را در زمینه‌های مختلف، از فلسفه و ادبیات گرفته تا مسائل اجتماعی و... بر کاغذ آورده است. نثر تیرانا غالبا تحت تاثیر متون کهن فارسی به ویژه تاریخ بیهقی است.

تیرانا به یک معنی، حسبِ حال مهرداد اوستا و شرح اندیشه‌ها، دغدغه‌ها و دل مشغولی‌های اوست. بخش‌هایی از کتاب که به شرح سوانح زندگانی مولف می‌پردازد، بسیار خواندنی است. در لابه لای این صفحات می‌بینیم که فقر و تنگدستی در کنار عشق و شوری بی پایان به دانستن و بیشتر دانستن، چگونه کودکی به نام «محمدرضا رحمانی» را از کوران حوادثی عجیب و خواندنی می‌گذراند، جان او را صیقل می‌دهد و او را سرانجام به «مهرداد اوستا» تبدیل می‌کند.