آیا «کوه پارک» مشهد بدون مطالعات زیست محیطی است؟ / تغییر کاربری کمربند جنوبی؛ مهم‌ترین مطالبه سمن‌ها

گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، اعظم ذوالفقاری منظری؛ * توسعه شهر‌ها رخدادی طبیعی است؛ شهر زنده است و در مسیری حرکت می‌کند. مسیر حرکت شهر را آدم‌های آن شهر تعیین می‌کنند. ساکنان هر شهر با سبک زندگی و اندیشه خود، نوع آگاهی شان درباره شهر، نوع برآورد نیازهایشان در زندگی شهری و انتظاری که از شهر دارند، مسیر حرکت شهر را تعیین می‌کنند. بزرگ شدن شهر‌ها و چگونه بزرگ شدن آنان هم به همین موضوعات مرتبط است.

 

مشهد، دومین کلان شهر کشور است؛ جمعیتی بیشتر از سه میلیون نفر دارد و آمار رسمی می‌گوید که سالانه بیش از ۲۰ میلیون زائر به این شهر سفر می‌کند. مشهد تنها شهر کشور است که نزدیک به نیمی از جمعیت آن را حاشیه نشینان تشکیل می‌دهند. این می‌تواند به معنی جذب مهاجر به شهر باشد و هم نشانه بی برنامگی برای توسعه شهری در مشهد باشد. این بی برنامگی از ناآشنایی با شهر مشهد و کارکرد آن نشأت می‌گیرد. نمونه‌های مختلفش را هم در سیاست‌های مختلف مدیران شهری و استانی در مشهد می‌توانیم ببینیم؛ از بلایی که سر بافت اطراف حرم مطهر آمده تا آنچه این روز‌ها بر سر ارتفاعات جنوبی مشهد دارد رخ می‌دهد.

آخرین تصمیمی که برای ارتفاعات جنوبی مشهد گرفته شده، تبدیل بخشی از پروژه کمربند جنوبی به «کوه پارک» بوده است. این موضوع را محمدرضا کلایی، شهردار مشهد در جلسه شورای اداری استان از پروژه نام برده و آن را یکی از پروژه‌های شاخص شهرداری مشهد دانسته است و گفته است که این پروژه در تیر امسال افتتاح می‌شود.

 

احمد نوروزی، رئیس کمیسیون شورای اسلامی شهر مشهد نیز در حاشیه بازدید از این پروژه گفته که قرار است در دو طرف کمربند جنوبی را فضای سبز دربرگیرد. به گفته نوروزی این فضا به طول ۵ و ۱ کیلومتر خواهد بود و به عنوان محلی برای گذران اوقات فراغت مردم در نظر گرفته می‌شود.

 

نوروزی گفته است که کوه پارک، بیشتر جنبه اجتماعی دارد و نگاه فرهنگی و اجتماعی در آن قالب است.

اما همچنان نگرانی‌ها و دغدغه‌های فعالان محیط زیستی درباره این پروژه ادامه دارد. به نظر می‌رسد که آنچه در ارتفاعات جنوبی مشهد در حال رخ دادن است، حتی در بهترین حالت، نمی‌تواند آینده آن را تأمین کند. اقدامات این روز‌های شهرداری مشهد، می‌تواند در آینده باعث ساخت و ساز شود و به تخریب بیشتر ارتفاعات بیانجامد.

 

فرشته تقی زاده، نماینده شبکه سمن‌های محیط زیستی خراسان رضوی در گفتگو با خبرنگار ما می‌گوید: طبق اصل ۵۰ قانون اساسی اجرای هر پروژه اقتصادی و عمرانی، حتی اگر منفعت عمومی داشته باشد، اما به قیمت تخریب منابع غیرقابل بازگشت ما باشد، ممنوع است.

 

متن اصل ۵۰ قانون اساسی این است: «در جمهوری اسلامی، حفاظت محیط زیست که نسل امروز و نسل‌های بعد باید در آن حیات اجتماعی رو به رشدی داشته باشند، وظیفه عمومی تلقی می‌شود. از این رو فعالیت‌های اقتصادی و غیر آن که با آلودگی محیط زیست یا تخریب غیرقابل جبران آن ملازمه پیدا کند، ممنوع است.»

تقی زاده با تأکید بر اینکه هر پروژه‌ای اگر قرار باشد تخریب جدیدی ایجاد کند، اشتباه است و تخلف محسوب می‌شود، می‌گوید: هر پروژه‌ای که می‌خواهد انجام شود، باید مطالعات زیست محیطی برای آن انجام شود.

 

نماینده شبکه سمن‌های محیط زیستی خراسان رضوی به پروژه کوه پارک مشهد اشاره می‌کند و می‌گوید: سوال اینجاست که آیا مطالعات درباره این پروژه انجام شده است؟ آیا آبشاری که می‌گویند در کوه پارک احداث می‌شود، باعث فرسایش سنگ‌های آن منطقه نمی‌شود؟ آیا فکری برای فروریزش سنگ‌ها کرده اند؟ حیات وحش و زیستگاه حیوانات را تخریب نمی‌کند؟

 

وی تأکید کرد: همه این موارد احتمال است و مطالعات پاسخ می‌دهد و نتیجه آن نشان می‌دهد این پروژه‌ای که قرار است در ارتفاعات جنوبی مشهد اجرا شود، برای محیط زیست ضرر و زیانی دارد یا نه؟

 

جمعه هفته گذشته، یعنی ۱۶ خرداد گروهی از اعضای سمن‌های محیط زیستی، استادان دانشگاه، اعضای پویش صیانت از ارتفاعات جنوبی مشهد و گروه‌های مختلف مردمی در ارتفاعات جنوبی مشهد گردهم آمده بودند. در این گردهمایی نصرالله پژمان فر، نماینده مردم مشهد در مجلس شورای اسلامی و مدیر پروژه کمربند جنوبی نیز حضور داشتند.

در این گردهمایی بیانیه‌ای در پنج بند قرائت شده بود. تقی زاده به خبرنگار ما می‌گوید: این بیانیه اصلی‌ترین مطالبات ما درباره کمربند جنوبی است.

 

وی با بیان اینکه اولین خواسته ما، تغییر کاربری این پروژه از ترافیکی به زیستگاهی و تفرجگاهی است، می‌گوید: زمانی نگرانی‌ها برطرف خواهد شد که این پروژه به صورت قانونی مخرب تغییر کاربری دهد. 

 

وی مطالبه دوم را اعلام اراضی ارتفاعات جنوبی را منطقه حفاظت شده ذکر کرد تا هیچ فرد یا ارگانی نتواند به این ارتفاعات ملی دست درازی کند.

 

فعالان زیست محیطی در سومین بند این بیانیه تأکید کرده اند که «انجام مطالعات زیست محیطی، فرهنگی و اجتماعی به عنوان یک الزام قبل از اجرای هر پروژه عمرانی و اقتصادی به تصویب رسد.»

 

تقی زاده درباره این بند توضیح می‌دهد: این موضوع را با پژمانفر، نماینده مردم مشهد در مجلس مطرح کردیم که پیش از اجرای هر پروژه‌ای خطرات و زیان‌های آن را بسنجند تا مشخص شود این پروژه ارزش دارد یا نه و سپس از بیت المال هزینه شود.

 

چهارمین مطالبه فعالان زیست محیطی از مسئولان درباره ارتفاعات جنوبی مشهد مربوط بر افرادی است که در تخریب این ارتفاعات نقش داشته اند. در این بند آمده است: «کلیه افرادی که در هر دوره و با هر مقامی در تخریب ارتفاعات جنوبی شهر مشهد که منجر به نابودی این ارتفاعات و کوه‌های ارزشمند جنوبی گردیده و موجبات تضییع منابع طبیعی و سرمایه‌های ملی و بیت المال را فراهم نموده طبق قانون محاکمه و مجازات شوند.»

 

آخرین مطالبه فعالان زیست محیطی توقف پروژه پارکینگ کوه پارک بوده است. در این بند آنان اعلام کرده اند که اکنون نیز مجریان اجرای پروژه به اصطلاح «پارکینگ جنوبی یا کوه پارک» بایستی به سرعت فعالیت خود را متوقف و با توسل به اطلاعات علمی اساتید و متخصصین درخصوص بررسی توان اکولوژیکی منطقه و با اولویت حفاظت از این زیستگاه ارزشمند راهکار‌هایی را بکار بندند که کمترین تخریب را برای زیستمندان و این منطقه حفاظت شده زین پس ایجاد کند و هر گونه فعالیت بدون هماهنگی و مشورت اتاق فکر دانشگاه به منزله تخلفی بزرگ بوده که بار تخلفات پیمانکار و مجریان این پروژه را دو چندان می‌کند.

تقی زاده پس از تبیین این بیانیه می‌گوید: هدف ما این است که اجازه ندهیم تنفسگاه شهر از بین برود. اگر در ارتفاعات جنوبی مشهد جاده احداث شود، خواه ناخواه توسعه شهری را به دنبال خواهد داشت.

 

وی به تجربه‌های پیشین در این زمینه اشاره می‌کند و می‌گوید: پیش از آن مسئولان گفتند که اطراف بلوار نماز را محافظت می‌کنند تا در آن ساخت و ساز صورت نگیرد. اما حالا که به این منطقه نگاه می‌کنیم، جای خالی برای ساخت و ساز در آن باقی نمانده است.

 

این فعال محیط زیستی تصریح می‌کند: احداث بزرگراه مسلما باعث افزایش قیمت اراضی اطراف آن می‌شود و افراد حقیقی و حقوقی زیادی منتظر هستند تا اراضی این منطقه را تحت تملک درآوردند.

وی توضیح می‌دهد: پروژه کمربند جنوبی می‌تواند زندگی بیش از سه میلیون نفر جمعیت مشهد به همراه زائرانی را که برای زیارت به این شهر می‌آیند، به خطر بیندازند.

 

تقی زاده ادامه می‌دهد: اگر آبخوان اصلی که در مسیر احداث این پروژه قرار دارد به سبب اجرای این بزرگراه آلوده شود، این آلودگی قابل رفع شدن نخواهد بود. از طرفی علاوه بر آلودگی تردد ماشین ها احداث این پروژه موجب مسدود شدن ورودی های باد  غالب به سطح شهر و جابه جا نشدن هوای پاک کوهستان با هوای آلوده شهر می شود. با تمرکز آلودگی در سطح شهر شیوع انواع بیماری‌های تنفسی و دیگر مشکلات محیط زیستی ناگزیر می‌شود. 

 

وی به تلاش کشور‌های دیگر برای احداث کوه برای ایجاد باد اشاره می‌کند و می‌گوید: ارتفاعات جنوبی مشهد سرمایه‌ای است که دست ما به امانت گذاشته شده و باید آن را به سلامت به دست نسل آینده برسانیم.

 

نماینده شبکه سمن‌های محیط زیستی خراسان رضوی می‌گوید: حل مشکل حمل و نقل و ترافیک شهر راهکار‌های دیگری هم دارد؛ مدیریت شهری می‌تواند کیفیت ناوگان حمل و نقل را افزایش دهد و قیمت‌های آن را کاهش دهد؛ راه‌های دوچرخه سواری را باز کند و با برنامه ریزی مردم از حالت خودرومحوری خارج شوند و مسئولان هم شهر را به صورت انسان محور و زیست محور مدیریت کنند.

 

هفته گذشته، نشست مشترکی با حضور غلامعلی صادقی، رئیس کل دادگستری خراسان رضوی با قرارگاه دانشجویی صیانت از ارتفاعات جنوبی مشهد نیز برگزار شده است. خبری از آن جلسه به بیرون نیامده، اما در این جلسه صادقی توضیحاتی درباره تعامل دادگستری با ستاد تدبیر استان و همچنین تصمیماتی که در این ستاد گرفته شده، ارائه کرده است.

 

خبرگزاری دانشجو، پرونده کمربند جنوبی مشهد را ادامه می‌دهد و امیدوار است کارشناسان محیط زیست، مسئولان سازمان حفاظت از محیط زیست و مسئولان وزارت راه و شهرسازی را در این پرونده دخیل کند.