خودکفایی در تولید از گران‌شدن نرخ ارز و گسترش فقر جلوگیری می‌کند/ نوسانات ارزی به ضرر سهامداران خُرد

گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو، حول محور ارز و نوسانات قیمتی آن بحث‌های فراوان و مطالب زیادی گفته شده، البته برای ما گران شدن ارز در این سال‌ها بخصوص در چهار سال دوم دولت‌ها عادی بوده است، اما قیمت صعودی نرخ ارز در این دوره و شتابی که به زندگی در حرکت به سمت فقیرتر شدن داده است آن‌چنان هشدار دهنده است که دولت آقای روحانی که به زعم نگارنده یکی از بی خیال‌ترین دولت‌ها در مساله معیشت و حل گرفتاری‌های اقتصادی مردم است را هم به صدا درآورده و رئیس جمهور از سه برابر و چند برابر شدن قیمت‌ها گله‌مند است و اصلا آقای رئیس جمهور هم این وسط در حال مطالبه است، اما از چه کسی؟ خدا عالم است و بس، ما که از ماجرای مطالبه گری دولت و شخص آقای روحانی سر در نیاوردیم! وحید ارشدی اقتصاددان و عضو هیئت علمی گروه اقتصاد پژوهشکده مطالعات اسلامی در علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد در این گفتگو برای ما توضیح می‌دهد که ارز بالای ٢٠ هزار تومانی با اقتصاد کشور چه می‌کند و چه راه حلی برای فائق آمدن بر نوسانات ارزی وجود دارد یا در دسترس‌تر است.

تغییرات و نوسانات نرخ ارز تا چه حد اقتصاد را تحت تاثیر قرار می‌دهد؟
هر کشوری که وابستگی اقتصادی داشته باشد یا به عبارتی به موضوعی، چون فروش نفت خام و درآمد‌های حاصل از فروش آن وابسته باشد، با تنش‌ها و نوسانات گوناگون دلار و متعاقب آن معیشت مردم از چند کانال تحت تاثیر قرار می‌گیرد. اثرگذاری دلار بر واردات کالا‌های مصرفی و بر کالا‌های واسطه‌ای وارداتی و نیز از طریق آثار روانی ناشی از احساس کاهش قدرت خرید مردم نیز بر زندگی و معیشت مردم به شدت تأثیر می‌گذارد. از طرف دیگر تغییرات نرخ دلار رفتار سفته بازانه مردم را تقویت کرده و مردم و سرمایه داران را از فعالیت‌های مولد فاصله می‌دهد. البته در صورت ثبات شرایط و روابط روان تجاری بین کشور‌ها انگیزه صادرکننده‌ها بسیار زیاد می‌شود، ولی به دلیل بی اعتمادی به دولت دوازدهم علاقمند به برگرداندن ارز‌های خود نیستند و عملا کشور را از منافع ارزی صادرات بی بهره کرده اند.

---

دولت و بانک مرکزی از رصد، کنترل و کاهش نرخ ارز بسیار سخن گفته اند، از راهکار‌هایی که دولت برای تحقق این موضوع اتخاذ می‌کند اگر بگذریم آیا راه‌های در دسترس تری برای کاهش نوسان قیمت ارز وجود دارد؟
با توجه به اینکه نوسانات و افزایش نرخ ارز به شدت در زندگی مردم تاثیر گذار است در مجموع چند اقدام جدی برای مشکل بازار ارز باید انجام شود که مهمترین آن تک نرخی کردن ارز و جلوگیری از سفته بازی است، همچنین جلوگیری از واردات بی رویه‌ای که کالا‌های مشابه آن در کشور قابلیت تولید دارد نیز یک رکن اساسی در کاهش تقاضای ارز به شمار می‌رود. جدا شدن از دلار و بهره گیری از ارز‌های کشور‌های دیگر نیز موضوعی است که سیاستمداران و سرداران دیپلماسی کشور باید در دیپلماسی اقتصادی مورد توجه قرار بگیرد. از سوی دیگر ایجاد انگیزه برای وارد کردن ارز حاصل از صادرات نیز موضوع مهمی است که می‌تواند به روند کاهش نرخ ارز کمک شایان توجهی کند.

دولت و بانک مرکزی در نوسانات قیمت ارز چقدر دخیل هستند؟

مدیریت نقدینگی یکی از محور‌های مهمی است که اگر به درستی اعمال و اجرا شود می‌تواند نقدینگی و سرمایه‌های کشور را به سمت بخش مولد اقتصاد حرکت دهد. تامین کسری بودجه دولت نیز موضوع مهمی است، به عبارت دیگر بودجه باید به گونه‌ای نوشته و بسته شود که کمترین کسری در آن لحاظ شده باشد. مورد مهم دیگری که متاسفانه نه در این بخش بلکه در بسیاری از بخش‌های اقتصادی کشور جدی گرفته نشده شفاف کردن ورودی‌ها و خروجی‌های ارزی مردم و صاحبان قدرت و ثروت است، اصولا نرخ ارز را با سیاستگذاری بانک مرکزی می‌شود مدیریت کرد چرا که متغیر غیر قابل کنترلی نیست، به ویژه اینکه عمده منابع ارزی در دست دولت و شرکت‌های دولتی است. البته نمی‌توان تحریم نفتی و بانکی و محدودیت‌های منابع ارزی را در تغییرات قیمت ارز نادیده گرفت. بالاخره باید قبول کنیم ما در شرایط تحریم هستیم، اما نکته اینجاست که با این همه تجربه تاریخی باید خود را از دلار جدا می‌کردیم که متاسفانه به دلیل رویکرد‌های غلط مدیریت اقتصادی کشور و حجم بالای سرگردان نقدینگی اقتصاد ایران این تجربه‌های تلخ را تکرار می‌کند.

یعنی ارتباط تجاری بیشتر با کشور‌های منطقه و فرامنطقه‌ای را هم در بحث کاهش نوسانات نرخ ارز موثر می‌دانید؟
اگر پیمان‌های دوجانبه ارزی شکل بگیرد و دیپلماسی اقتصادی به تحکیم روابط دو جانبه و چندجانبه با کشور‌های منطقه و همسایه منجر شود اقتصاد مقاومتی در بازار ارز خود را نشان می‌دهد و آثار تغییرات نرخ دلار و سایر ارز‌ها بر اقتصاد کشور توزیع شده و قدرت فشار کشور‌های سلطه گر کمتر می‌شود.

با توجه به اینکه در طی دهه‌های گذشته تغییر نرخ ارز یا گران شدن ارز موجب گسترش فقر شده، برای جلوگیری از فقیرتر شدن مردم چه باید کرد؟
متاسفانه با رویکرد این دولت هر روز جامعه فقیر و فقیرتر می‌شود و نیاز به تزریق منابع از هیچ به فقرا بیشتر می‌شود که فشار آن به دولت بعدی منتقل می‌شود. اگر در تولید نیاز‌های اساسی اقشار مختلف مردم به درجه خودکفایی برسیم فقرا کمتر از تغییرات نرخ ارز آسیب می‌بیینند و تحقق این موضوع بسته به شناخت و احیای ظرفیت‌های اقتصادی کشور و جلوگیری از رانت وارداتی که حاصل پیوند قدرت و ثروت است صورت می‌گیرد، اگر این مسیر دنبال شود می‌تواند استقلال از دلار را رقم بزند. نوسانات در نرخ ارز باعث تلاطم در بازار سرمایه می‌شود و سپرده گذاران خرد هم از این مسیر ضربه خواهند دید، لذا به نظر می‌رسد ناپایداری بازار سرمایه هم به ناپایداری منابع تزریق شده به بازار ارز منتهی می‌شود که می‌تواند بحران ساز شود.