افزایش سهم سود کشاورزان با اجرای مدل زنجیره­‌های عرضه کوتاه مواد غذایی

به گزارش گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو، یکی از عمده­ترین مشکلات کشاورزان خرده­ پا، دسترسی به بازار و فروش محصول به قیمت مناسب است. این طیف از کشاورزان به دلیل پایین بودن حجم و مقیاس تولیدی که دارند در یک موقعیت ضعیف­تری نسبت به تولیدکنندگان بزرگ و صنعتی قرار دارند و در مذاکرات فروش محصول نیز از قدرت چانه­زنی کمتری برخوردار هستند.

یکی از راه­های کمک به بالا بردن قدرت چانه ­زنی این کشاورزان و افزایش دسترسی آن‌ها به بازار، گسترش مدل­های زنجیره عرضه کوتاه مواد غذایی است. در این مدل، کشاورزان به صورت مستقیم همه یا بخشی از محصول خود را به مصرف ­کننده عرضه می­ کنند و از طریق حذف واسطه­‌ها به سود بیشتری می­رسند. از طرفی مصرف ­کنندگان نیز به محصول با کیفیت­‌تر و ارزان­تر دسترسی پیدا می­کنند و قدرت خرید آن‌ها افزایش می­ یابد.

* تمرکز سیاست مشترک کشاورزی اتحادیه اروپا بر زنجیره­‌های عرضه کوتاه

یکی از انواع گونه ­های زنجیره تامین کوتاه مواد غذایی، مدل بازار کشاورزان است. بازار کشاورزان دارای ساختاری ساده متشکل از چند غرفه است که در محیطی روباز یا سر پوشیده (سالن) شکل گرفته و در آن کشاورزان محصولات خود را اعم از میوه، سبزیجات، گوشت و گاهی اوقات غذا‌های آماده و نوشیدنی ارائه می‌کنند.

نرخ رشد بهره‌گیری از این بازار‌ها از اوایل سال ۲۰۰۰ میلادی سرعت بیشتری گرفت و تاکنون در بسیاری از کشور‌های پیشرفته سهم قابل توجهی از بازار محصولات کشاورزی را به خود اختصاص داده‌اند.

بر اساس مطالعه ­ای که توسط سرویس پژوهشی پارلمانی اروپا (EPRS) انجام شده است، در سال ۲۰۱۵، ۱۵ درصد کشاورزان اروپایی نیمی از محصولات خود را از طریق زنجیره­‌های عرضه کوتاه مواد غذایی فروخته‌اند. اهمیت این مدل برای کشور‌هایی اروپایی به اندازه ­ای بوده است که سیاست مشترک کشاورزی اتحادیه اروپا (CAP) در طی سال مالی جاری (۲۰۲۰-۲۰۱۴) تمرکز بر روی زنجیره‌های عرضه کوتاه قرار بوده است؛ چراکه به اعتقاد آن‌ها اقتصاد‌های محلی از این نوع مبادلات به واسطه افزایش امکان اشتغال سود می­برند و این امر به ویژه در مناطق روستایی و محروم حیاتی است.

* حذف قیمت زمین از زنجیره عرضه و ورود آزاد به بازار، دو ویژگی مهم بازار کشاورزان

مدل بازار کشاورزان ویژگی­‌هایی دارد که باعث محبوبیت این مدل شده است. اولین ویژگی مهم این مدل آن است که ورود به این بازار برای عموم افراد آزاد است و هر فردی می‌تواند با پرداخت مبلغ اندکی وارد بازار شود. این قاعده باعث شده است که هر تولید‌کننده‌ای حداقل بستر ممکن را برای عرضه محصولات خود داشته باشد.

دومین ویژگی مهم این مدل، حذف قیمت زمین از زنجیره عرضه مواد غذایی است. بدون شک قسمت عمده‌ای از هزینه‌های عرضه محصولات غذایی مربوط به قیمت زمین-اعم از هزینه حجره بارفروشی و غرفه‌های عرضه میوه است-که با حذف این هزینه از زنجیره، کالا‌های مصرفی مردم با قیمت مناسب‌تری به دست مصرف‌کنندگان خواهد رسید.

در این مدل مالکیت بازار به صورت عمومی در اختیار دولت است و این مساله ضمن حذف قیمت زمین از زنجیره، باعث خواهد شد که حاکمیت دولت جهت اعمال قواعد مورد نظر خود بر بازار قوی‌تر باشد. در واقع حاکمیت با ارائه رایگان زمین به بخش خصوصی بستری برای اعمال حاکمیت خود فراهم می‌آورد.

* شکل­ گیری زنجیره­های عرضه کوتاه موادغذایی در ایران

در ایران با وجود تعداد زیاد کشاورزان خرد و توان اقتصادی پایین این قشر، هنوز این مدل جای خود را پیدا نکرده است. کشاورزان با به بار نشستن محصول، به دلیل نداشتن امکان عرضه مستقیم، آن را به دلالان و واسطه‌ها می­فروشند و نصیب و بهره­ چندانی از دسترنج خود نمی­برند.

نبود زنجیره عرضه کوتاه مواد غذایی در ایران موجب شده است تا هزینه‌ای که می‌توانست به جیب تولیدکننده برود و باعث افزایش تولید در کشور شود، نصیب اجزای دیگر زنجیره می‌شود؛ مضاف بر این که در نبود زنجیره عرضه کوتاه مدت، مصرف­کنندگان باید علاوه بر قیمت محصول، سهم سود واسطه ­های مختلف و در نهایت قیمت اجاره مکان عرضه را بپردازند که این امر در شهر‌های بزرگ هزینه بیشتری را هم به مصرف کننده تحمیل می‌کند.

با این وجود همچنان می­شود امیدوار بود که در آینده نزدیک مدل­های زنجیره عرضه کوتاه مواد غذایی در ایران نیز شکل بگیرند؛ در این زمینه اخیرا کاظم خاوازی، وزیر جهاد کشاورزی، اعلام کرد: «تا دو ماه آینده روستا بازار در تهران به صورت آزمایشی راه ­اندازی می­شود تا کشاورزان بتوانند به صورت مستقیم انواع محصولات خود را در یک یا دو روز مشخص با قیمت بسیار مناسب به مردم عرضه کنند».

* قابلیت رشد و توسعه زنجیره‌های عرضه کوتاه مواد غذایی در تمامی استان‌ها

هر چند اجرای آزمایشی این مدل از تهران آغاز می ­شود؛ اما با توجه به اینکه در جهان مورد استفاده قرار گرفته و مدلی است که به صورت همزمان منافع تولیدکننده و مصرف­ کننده را تامین می‌کند، می­تواند در همه استان­ها مورد استفاده قرار بگیرد و اگر نیاز به قوانین یا ملزوماتی برای اجرا دارد نیز با استفاده از تجربیات دیگر کشور‌ها این قوانین را وضع و بستر مورد نیاز را فراهم کرد.