ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز نظاره‌گر قاچاق/ سامانه‌های ستاد درخت بدون میوه هستند

گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو، مرصاد قربان نژاد؛ تیر ماه سال ۹۸ بود که رحمانی فضلی، وزیر کشور از راه اندازی ۴۰ سامانه و زیرسامانه‌ تا پایان سال به منظور تسهیل در مبارزه با قاچاق کالا و ارز خبر داده بود، اما با گذشت ۸ ماه از سال ۹۹ هنوز این سامانه‌ها به بهره برداری نرسیده اند.

نکته جالب در این خصوص این است که علی مویدی، رییس ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز در شهریور ماه سال جاری از پیشرفت ۸۰ درصدی در تکمیل این سامانه‌ها خبر داده بود.
مویدی در بخش از صحبت‌های خود در شهریور ۹۹ اعلام داشت: ایجاد و راه‌اندازی بخش اعظم سامانه‌های الکترونیکی و هوشمند برای نظارت شفاف بر بازار، اجرای طرح‌های رجیستری، رهگیری سیگار، شناسنامه‌دار کردن کالاها، استقرار پلیس امنیت اقتصادی در گمرکات کشور، نصب و بهره‌مندی از دستگاه‌های ایکس‌ری در مبادی ورودی و خروجی و بسیاری موارد دیگر از مهم‌ترین دغدغه‌های ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز بوده است که در این دولت پیشرفت بی‌نظیر و قابل توجهی داشت که به زبان اعداد می‌توان پیشرفت ۸۰ درصد در این حوزه را اعلام نمود.
عجیب اینجاست که با پیشرفت ۸۰ درصدی در این سامانه شاهد قاچاق فزاینده سیگار به کشور و قاچاق احشام از کشور به سوی کشور‌های همسایه هستم. سوال اصلی اینجاست که سامانه‌هایی که ۸۰ درصد آن تکمیل شده چه بازخوردی داشته که روند قاچاق از مرز‌های رسمی و غیر رسمی افزایش چشمگیری داشته است.
برای بررسی عملکرد سامانه‌های ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز لازم است صحبت‌های علی مویدی مورد واکاوری قرار گیرد.
واکاوی صحبت‌های مویدی نشان دهنده‌ی این امر است که ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز فقط نظاره گر قاچاق بوده و کماکان کارایی لازم را ندارد.
برای نمونه، مویدی در بخشی از صبحت‌های خود به شناسنامه‌دار کردن کالا‌ها اشاره کرده است، طرحی که در شهریور سال ۱۳۹۵ در دولت مصوب و از سال ۱۳۹۶ به ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز ابلاغ شد، اما در عمل اتفاق مثبتی در خصوص کالای قاچاق مشاهده نشده است.
بنا بر اظهارات سخنگوی ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز در کلیه محصولات داخلی از ۱۵ دی ۱۳۹۸ و کالا‌های وارداتی از ۱۵ بهمن ۱۳۹۸ فاقد شناسه کالا به عنوان کالای قاچاق محسوب می‌شوند. اما در عمل این صحبت حرف بی پایه و اساسی بود. در ادامه علی مویدی از برخورد و جمع آوری کالای فاقد شناسه کالا از ۲۸ اردیبهشت خبر داد و این زمان نیز وعده‌ی پوچی بیش نبود. مویدی بار دیگر ۳۱ خرداد را زمان رسمی جمع آوری کالا‌های بدون شناسه معرفی کرد. حدود ۵ ماه از آخرین زمان اعلامی ستاد می‌گذرد، اما در عمل چیزی مشاهده نشده است. براستی آواز دهل (شناسه رهگیری کالا) از دور خوش است.
نکته عجیب ماجرا اینجاست که مسئولین ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز هر از چند گاهی تاریخ جدیدی از آغاز رهگیری کالا را ارائه می‌دهند. در اخرین اظهار نظر امیر محمد پرهام فر، مدیرکل دفتر پیشگیری ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز شهریور ماه را آغاز این زمان معرفی نمود.
پرهام فر در این خصوص گفت: موضوع شناسایی و رهگیری کالا را بر اساس ماده ۱۳ قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز از شهریور امسال با ایجاد شفافیت آمار تولید و مصرف و جلوگیری بخشی از قاچاق شروع کردیم.
البته به زودی تاریخ جدید از مسئلولین ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز در خصوص شناسنامه دار کردن کالا و ارز معرفی خواهد شد و این چرخه‌ی باطل زمان بندی ادامه خواهد داشت.
مورد بعدی که در خصوص صحبت‌های مویدی باید به آن اشاره شود بحث قاچاق سیگار است.

مطابق با صحبت‌های مدیرکل دفتر پیشگیری ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز در ۷ ماه ساری جاری ۲۲۲ میلیون نخ سیگار توسط نیروی انتظامی کشف شده که نسبت به زمان بندی مشابه در سال گذشت حدود ۹۰ میلیون نخ کاهش پیدا کرده است. این در حالی است که با وجود سامانه رهگیری باید میزان کشفیات افزایش پیدا می‌کرد، ولی در عمل چنین اتفاقی رخ نداده است.
نکته‌ای که در این خصوص باید به آن توجه کرد بحث قاچاق سازمان یافته بوده که در غفلت ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز به شکل فزاینده‌ای رشد پیدا کرده است.
محمدرضا تاجدار رئیس انجمن تولیدکنندگان، واردکنندگان و صادرکنندگان دخانیات در این خصوص گفت: نحوه مبارزه با قاچاق به هیچ عنوان زیبنده و بازدارنده نیست و نمی‌تواند بازار دخانیات را سر و سامان دهد. سیگار‌هایی که حتی یک نخ واردات رسمی ندارد به وفور در بازار مولوی عرضه می‌شود.
همچنین حسن آذری پور عضو کمیته سیاست گذاری کنترل دخانیات نیز در این باره اعلام کرد: اگر فرض کنیم ۲۰ میلیارد نخ سیگار قاچاق رقم صحیحی باشد، ورود این حجم به بازار کشور را نمی‌توان به حساب قاچاقچی‌های خرد گذاشت.
البته افزایش قاچاق سیگار دور از ذهن نخواهد بود، زیرا مسئولین ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز هم اکنون به این نتیجه رسیده اند که قاچاق دخانیت باید علت یابی شود!
زمانی که اصلی‌ترین ارگان مبارزه با قاچاق این چنین در غفلت است چگونه می‌توان قاچاق را در کشور ریشه کن نمود؟
مبحث بعدی که مویدی به آن اشاره نمود، بهره برداری از تجهیزات ایکس ری در مرز‌های ورودی و خروجی به کشور بوده است. مطابق با اطلاعات موجود فقط ۱۵ دستگاه ایکس ری در گمرکات کشور فعال است. این درحالی است که تعداد ۱۵۷ گمرک در حال فعالیت هستند. با این اوصاف نباید انتظار شناسایی کالای قاچاق را در کشور داشت؟
محمدحسن آصفری، نایب رئیس دوم کمیسیون امور داخلی کشور در شورا‌ها در این خصوص گفت: بیش از ۵۰ درصد قاچاق کالا از گمرک‌ها و مبادی ورودی و رسمی کشورمان صورت می‌گیرد. وقتی گمرک‌های کشور مجهز به تجهیزات پیشرفته برای شناسایی کالای قاچاق نباشد، نمی‌توانیم با این پدیده مقابله کنیم.
در انتهای باید به سامانه‌های ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز اشاره کرد. با یک بررسی در تارنمای ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز مشاهده می‌شود ۵ سامانه در بخش انتهایی این تارنما وجود داد.

۱- سامانه کنترل و نظارت بر پیشرفت وظایف دستگاه‌ها
۲- سامانه جامع تجارت
۳- سامانه شناسه کالا
۴- سامانه جامع انبار‌ها و مراکز نگهداری کالا
۵- سامانه مجوز‌ها
سامانه کنترل و نظارت یا mp46.epe.ir موجود در تارنما از دسترس خارج بوده و هیچ فعالیتی ندارد.
چهار سامانه دیگر در یک سامانه با نام ntsw.ir خلاصه شده اند. مطابق با اطلاعات این تارنما، ۱۳ زیرسامانه اجزای ntsw.ir هستند.
۱-سامانه تجارت خارجی ۲- سامانه تجارت داخلی ۳-سامانه نیمایی ۴- سامانه شناسایی کالا ۵-گواهی امضا الکترونیکی ۶- سامانه انبار‌ها ۷-سامانه مجوز‌ها ۸- سامانه شناسه رهگیری ۹-سامانه همتا ۱۰- سامانه ضوابط تجاری ۱۱- گذرگاه سرویس‌های سامانه جامع تجارت ۱۲- سامانه یکپارچه اعتبار سنجی و رتبه بندی اعتبار ۱۳- سامانه تخصیص تایر
نکته‌ای که در خصوص مزایای این سامانه و زیر سامانه‌ها وجود دارد این است که اجرای این سامانه‌ها موجب کنترل بازار، جلوگیری از احتکار، افزایش خطر پذیری قاچاق، برقراری ارتباط میان دستگاه‌های مرتبط و... دارد.
اما در عمل احتکار شدید برخی محصولات، ریسک کم قاچاق، عدم همکاری دستگاه‌ها با یکدیگر و از هم گسختگی بازار مشاهده شده است.
در انتها در خصوص عملکرد ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز باید به گزارش تحقیق و تفحص مجلس اشاره کرد. جایی که این ستاد نمره ضعیف ۱۰ را کسب کرده بود.
در بخشی از گزارش هیئت تحقیق و تفحص مجلس درباره عملکرد ستاد مبارزه با قاچاق کالا بیان شده بود: «ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز براساس یافته‌ها و ارزیابی هیأت تلاش‌های خوبی را انجام داده است، اما لیکن ایرادات و نواقص ساختاری متعددی وجود دارد که نقش‌آفرینی آن را متأثر می‌سازد. برخی از این ایرادات و نواقص عبارتند از: دقیق و صحیح نبودن آمار‌ها و برآوردها، عدم وجود اعتبار حقوقی لازم برای تصمیمات ستاد و ضعف ساختاری و بودجه‌ای ستاد
مروری بر وظایف ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز نشان دهنده این امر است که، این ستاد وظایفی از قبیل آسیب‌شناسی کلیه فرآیند‌ها مربوط به قاچاق، ارائه راهکار‌ها و سیاست‌ها و برنامه‌ها حوزه قاچاق را دارد. در عین حال مهمترین وظایف مربوط به پیشگیری و مبارزه با قاچاق به ستاد واگذار شده است.
با توجه به نامگذاری سال ۹۹ از سوی مقام معظم رهبری به سال جهش تولید و این که در اقتصاد روابط به صورت زنجیر به یکدیگر متصل هستند و بخشی از جهاد و مبارزه اقتصادی به جلوگیری از قاچاق کالا مربوط می‌شود، لازم است مسئولان مربوطه جهت تحقق جهش تولید به قاچاق به شکل ویژه‌ای بپردازند زیر در صورت تداوم آن تحقق اهداف تولید دور از دسترس خواهد بود.