اردوغان در آرزوی احیای امپراتوری خیالی عثمانی!

گروه سیاسی خبرگزاری دانشجو-حسن حسنی؛ «ای آراز (ای‌ارس)» شعری از استاد یحیی شیدا (۱۳۰۳-۱۳۹۰) است. این شعر به شکوه و شکایت از جدایی مناطق قفقاز از ایران در جریان جنگ­های ۲۵ ساله ایران و روس و قرار­داد‌های گلستان و ترکمنچای می­پردازد. شخصیت استاد شیدا یک شخصیت کاملا ملی­گرا بوده است. پدر وی حسن یوزباشی چرندابی از مبارزان انقلاب مشروطه و از محلة چرنداب تبریز بود؛ و خود وی نیز در مبارزه برای ملی شدن صنعت نفت ایران، از فعال­ترین چهره‌های سیاسی آذربایجان بود و به همین دلیل نیز بعد از سقوط مصدق تحت تعقیب قرار گرفت و به همراه برخی از مبارزان به تهران و اصفهان فرار کرد و مدت‌ها با وضعی سخت و به صورت ناشناس در اصفهان زندگی کرد. (اقتصاد نیوز)

همانطور که گفته شد شعر (ای ارس) یک متن کاملا ملی گرایانه از سوی شخصیتی است که به یکپارچگی ایران اعتقاد راسخ داشت. اما در روز پنج شنبه و در روز رژه پیروزی نیرو‌های جمهوری آذربایجان در جنگ ارمنستان و بحران قره­باغ؛ رجب طیب اردوغان که به عنوان مهمان ویژه در این مراسم حضور داشت، به صورت تقطیع شده شعر (ای ارس) را مصادره به مطلوب کرد و سیگنال مثبتی برای جدایی طلبان ایرانی ارسال کرد که با واکنش طیف وسیعی از مقامات ایرانی و چهره­های فرهنگی و سیاسی رو به رو شد.

حال سوال پیش می­اید که اردوغان با چه هدفی محتوای شعر را تغییر داده است؟ آیا این عمل سهوی بوده است یا خیر؟

ابتدای بحث باید گفت مساله تنها قرائت یک شعر نیست بلکه وارونه جلوه دادن واقعیت­هایی است که می­تواند منجر به خطر افتادن امنیت ملی یک کشور شود. نکتة قابل بحث این است که مقامات ترکیه­ای سعی در فرافکنی و یا غیر عمدی جلوه دادن این مسئله را دارند. تمام رهبران دنیا هنگام ارائه هر مطلب و یا سخنرانی آن را با مشاورین خود در میان می­گذارند و یا مطالب را همان مشاورین در اختیار آنان قرار می­دهند. پس این سخنان در این سطح برگرفته از یک فکر جمعی است که هدف خاصی را دنبال می­کند. مسئلة بعدی سیاست­های منطقه­ای دولت اردوغان است که نشان می­دهد دولت وی تمایل چندانی به ایجاد آرامش در منطقه ندارد؛ که در ذیل به چند نمونه از این سیاست­ها خواهیم پرداخت:

الف- مسئلة فلسطین: در مسئلة فلسطین سیاست خارجی حزب عدالت و توسعه دارای دو وجه است. اول در قبال دولت و مردم فلسطین. دولت اردوغان از زمان روی کار آمدن سعی در تقویت وجهة خود در جهان اسلام با حمایت از آرمان فلسطین داشت؛ و اقدامات خوبی هم در قیاس با دیگر کشور‌های مسلمان عرب در موضعگیری­های خود انجام داد مانند محکومیت انتقال سفارت آمریکا به بیت المقدس و حملة شدید لفظی به شیمون پرز در جریان اجلاس داووس (۲۰۱۰) و همچنین اعزام کشتی­های کمک­های بشردوستانه به باریکة غزه. وجه دیگر سیاست حزب عدالت و توسعه در قبال اسرائیل است. ترکیه جزء اولین کشور‌های اسلامی است که اسرائیل را به رسمیت می­شناسد (۱۹۴۹)؛ و تا زمان روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه ۲۰۰۲ در ترکیه این روابط در عالی­ترین سطوح مختلف امنیتی، سیاسی و اقتصادی ادامه داشت. اما با روی کار آمدن این حزب تنش­هایی که در بالا نام برده شد در روابط طرفین به وقوع پیوست. اما این تنش­ها هیچ­گاه به کم شدن سطح روابط بین طرفین منجر نشد. از این رو ترکیه و اسرائیل علاقمندی خود را به استمرار روابط نشان می­دهند. در نتیجه می­توان گفت: دولت اردوغان در قبال فلسطین در لفظ و کمک­های مالی خوب عمل کرده است، اما در عمل و کمک به آرمان اصلی فلسطین یعنی آزادی قدس شریف، کامیابی حاصل نکرده است.

ب- بحران سوریه: از دیگر اقدامات اردوغان جهت بسط قدرت ترکیه در منطقه حمایت همه جانبه از معارضان سوری (تکفیری و غیرتکفیری) است. پس از آغاز ناآرامی­های داخلی در سوریه (ژانویة ۲۰۱۱)، ترکیه به حمایت همه جانبه از مخالفان دولت سوریه پرداخت و در دخالتی آشکار در امور داخلی این کشور گروه­هایی نظیر ارتش آزاد سوریه و جبهه النصره و گروه­های تحریر الشام را مسلح کرد. به صورت قطع می­توان گفت یکی از عوامل عمده در تبدیل اعتراضات داخلی سوریه به جنگ تمام عیار داخلی، سلاح­های اهدایی ترکیه و چندین کشور عرب منطقه به معارضان سوری بود. اردوغان حتی به این نیز اکتفا نکرد و در سال ۲۰۱۹ به شمال شرق سوریه لشکرکشی کرد و مناطق کردنشین سوریه را به اشغال خود درآورد.

ج- مسئله کرد‌ها و شمال عراق: از مسائل مزمن و آزار دهنده برای دولت ترکیه از اواخر دهه ۷۰ میلادی تا کنون مسئلة کرد‌های ترکیه است. دولت ترکیه بیش از ۴ دهه است که دست به سرکوب گروه­های جدایی طلب کرد نظیر پ ک ک می­زند. این سرکوب­ها و اقدامات نظامی علیه کرد‌ها سبب نقض حاکمیت کشور‌های سوریه و به ویژه عراق شده است و همواره مورد اعتراض دولت مرکزی عراق و دولت خودمختار کردستان عراق گردیده است. اما مانند سوریه، دولت ترکیه این بار دست به اشغال مناطق شمالی عراق زده است و تا عمق ۱۰ کیلومتری خاک عراق نفوذ کرده و به بهانة مقابله با نیرو‌های پ ک ک دست به تاسیس مقر‌های نظامی زده است. تحلیگران معتقدند این اقدامات دولت اردوغان صرفا برای مقابله با کرد‌ها نیست و جنبة اصلی این اقدامات حضور همیشگی در صحنه سیاسی عراق با اهرم فشار نظامی است.

با بررسی مختصر سیاست­های چالش برانگیز منطقه­ای دولت اردوغان می­توان به این نتیجه رسید که دولت وی از وضعیت موازنه قوا در منطقه راضی نیست و در جهت بازگشت هیمنة دوران عثمانی به ترکیه قدم بر­می­دارد. اقدامات اردوغان در قره­باغ، سوریه و عراق نیز موید همین موضوع است که وی تنها به نفوذ نرم­افزاری متکی نیست و به توسعة سرزمینی نیز فکر می­کند. وی در جهت تکمیل پازل خود استراتژی­هایی را در پیش گرفته است، از جمله می­توان به تغییر نظام پارلمانی به ریاستی در سال ۲۰۱۷ اشاره کرد. با این تغییر، قدرت به صورت متمرکز در اختیار رییس جمهور قرار می­گیرد و احتمال کودتا علیه حزب حاکم به شدت کاهش می­یابد. دومین استراتژی دولت اردوغان در این جهت ایجاد تنش­های ساختگی با غرب برای نشان دادن یک وجهه ملی و مستقل از خود است. اما به طور کلی رابطه ترکیه با غرب دچار تحول خاصی نگردیده است و وی برای انجام برنامه­های منطقه­ای به تقویت روابط با غرب می­پردازد. البته این را باید دانست که سیاست­های سینوسی حزب عدالت و توسعه در غرب سبب این شده است که آمریکا و اروپا اردوغان را به عنوان فردی مورد اعتماد نپذیرند و حتی به دلیل برخی اقدامات دولت وی، ترکیه را در لیست تحریم­های خود قرار دهند.

در عرصة سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران نیز این موضوع حائز اهمیت است که اردوغان سعی می­کند با توجه به همة تزاحم­های منطقه­ای دو کشور به ویژه در سوریه و عراق، روابط خود را با ایران وارد چالش نکند؛ و روابط دو کشور طی این دوران از ثبات نسبی برخوردار بوده است. ولی این امر نباید از دید مسئولان ایرانی دور بماند که اردوغان و دولت وی نمی­تواند مورد اعتماد کامل قرار گیرد. چه بسا همین مسئلة شعر «ای ارس» برای سنجش میزان واکنش ایران به اقدامات بعدی وی باشد که می­بایست به صورت شایسته پاسخ داده شود تا از اقدامات عملی دولت وی در آینده پیشگیری صورت گیرد.

انتهای پیام/