بروکراسی بین دولت‌ها مانع مبادلات تجاری می‌شود / راه حل گسترش تجارت ایران و سوریه چیست؟ + فیلم

گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو- مهران شفاعتی؛ یکی از ملزومات اصلی جهش تولید، توجه ویژه به تجارت خارجی به ویژه صادرات به عنوان موتور محرک تولید است.

ایران، کشوری که در منطقه استراتژیک خاورمیانه از شمال و جنوب به دریا ختم می‌شود و پتانسیل بزرگی برای صادرات اقلام خود به کشور‌های مختلف دنیا دارد، اما در سال‌های اخیر ضعف دیپلماسی اقتصادی دولت باعث شده تا حجم صادرات غیر نفتی ما قابل توجه نباشد و در نتیجه تولید هم رشدی نکند و دردی را از مردم دوا نشود.

به عنوان مثال طبق گزارش گمرک ایران، کل صادرات کشور به سوریه در سال جاری ۷۴ میلیون و ۷۰۲ هزار دلار بوده که نسبت به سال ۱۳۹۸، با کاهش حدودا ۱۶ درصدی مواجه شده است.
این در حالی است که ایران و سوریه رابطه سیاسی بسیار خوبی داشته اند، اما دولت و تجار همچنان از ظرفیت بسیار مناسب اقتصادی موجود در سوریه بهره نمی‌برند.

با توجه به مسائل مطرح شده در نشست خبری تحلیلی با همکاری ستاد چالش صادرات در محل خبرگزاری دانشجو، مهدی گل محمدی؛ عضو ستاد توسعه اقتصادی ایران با عراق و سوریه، عبدالله ناری مقدم؛ مدیر عامل شرکت مدیریت صادرات توسعه فناوری آسیا و ابراهیم متقی؛ استاد تمام روابط بین الملل دانشگاه تهران پیرامون چالش‌های فناوری جهش صادرات ایران با محوریت سوریه به گفتگو پرداختند که در ادامه تقدیم می‌شود.

 

در ابتدای این نشست مهدی گل محمدی؛عضو ستاد توسعه اقتصادی ایران با عراق و سوریه با اشاره به صادرات ایران به سوریه و تبیین رویکرد‌های مختلف گفت: اگر بخواهیم در مورد حوزه صادرات با سوریه صحبت کنیم، ابتدا باید متوجه شویم که ما در دهه‌های گذشته چه رویکردی داشتیم و حلقه‌های مفقوده آن چه بوده است. در طول ۴ دهه گذشته و حتی قبل از انقلاب، تمام مناسبات ما با سوریه، دولتی بود. علی رغم اینکه که ما سطح مناسبات سیاسی بالایی با سوریه داریم، اما در حال حاضر یکی از چالش‌های مطرح این است که مناسبات اقتصادی مورد انتظار را نداریم.

اصالت به بخش خصوصی
وی ادامه می‌دهد: یکی از مهم‌ترین دلایل این مسئله آن است که پیشینه مناسبات اقتصادی ما، دولت به دولت بود، به طوری که یک حلقه مفقوده‌ای در توسعه تجارت و صادرات در دنیا وجود دارد که بر اساس آن باید به بخش خصوصی اصالت داد، یعنی وقتی ما بتوانیم بخش‌های خصوصی دو کشور را فعال کنیم، به صورت ناخودآگاه این بخش‌های خصوصی یکدیگر را پیدا می‌کنند، مناسبات را گسترش می‌دهند و حتی دولت‌ها را مجبور می‌کنند تا تمهیدات لازم را در جهت فراهم کردن بستر‌های موجود در صادرات بیندیشند.

 

گل محمدی با اشاره به حلقه مفقوده در توسعه صادرات ایران به سوریه می‌افزاید: این مسئله از ۲ سال گذشته در دستور کار جدی ستاد توسعه روابط اقتصادی وجود داشته که یک دستگاه حاکمیتی در دولت است تا بتواند این توسعه صادرات را انجام دهد. ما یک تجربه موفقی با کشور عراق داریم که یک چهارم صادرات غیر نفتی ما به این کشور سوق داده می‌شود و همین الگوی موفق نیز در دستور کار سوریه قرار گرفته تا بتوانیم از این مناسبات سطح بالای سیاسی با این کشور، در حوزه اقتصادی هم بهره ببریم. آن حلقه مفقوده‌ای که در عراق شناسایی و فعال شد، به صورت خودکار تجارت شکل گرفت، همان اصالت دادن به بخش خصوصی بود.

 

او ادامه داد: برای محقق کردن اصالت به بخش خصوصی در ایران و عراق، نیاز به یک سری زیر ساخت‌هایی بود. یکی از این زیر ساخت‌ها این بود که ما بتوانیم در دو کشور، اتاق‌های بازرگانی مشترک را شکل بدهیم و در حال حاضر در چند ماه آینده به سالگرد تاسیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و سوریه خواهیم رسید و اینکه اتاق بازرگانی ایران متقاعد می‌شود برای اولین بار یک ساختمانی در قلب دمشق خریداری کند تا اصالت به بخش خصوصی در سوریه محقق شود.

بروکراسی دولت‌ها مانع همیشگی تجارت
عضو ستاد توسعه اقتصادی ایران با عراق و سوریه ادامه داد: ما معتقدیم ارتباط تجاری دولت‌ها کمک کننده نیست چرا که همیشه درگیر بروکراسی‌هایی هستند که وقتی مشمول زمان شوند، خیلی از تجارت‌ها در حوزه بین الملل، تحت الشعاع این بروکراسی‌ها قرار می‌گیرد. اتاق بازرگانی مشترک ایران و سوریه اسفند ماه سال گذشته مجمع عمومی آن برگزار شد و به صورت رسمی در ایران شکل گرفت که یک استقرار خیلی خوبی در منطقه آزاد دمشق داشت که این استقرار به این معناست، یک شرکتی با عنوان مرکز تجارت ایرانیان در دمشق ثبت شد و با تاسیس این شرکت، بستری برای شرکت‌های خصوصی فراهم شد که شرکت‌ها بتوانند از یک میز تا یک اتاق را در اختیار خود قرار دهند و با برند خود به فعالیت تجاری بپردازند تا از فرایند پیچیده بروکراسی در سوریه رها شوند و در حال حاضر حدود ۳۰ شرکت در ساختمان مرکز تجاری ایرانیان مستقر شده اند.

وی با اشاره به اینکه ایران و سوریه تحت تحریم‌های شدید قرار دارند می‌افزاید: یکی از راهکار‌هایی باعث تسهیل تجارت بین ۲ کشور می‌شود، برقراری یک تبادل مالی مشترک بین بانک‌های مرکزی ایران و سوریه با نام سپام است. موضوع مهم دیگر در این رابطه، تاسیس بانک مشترک است که بر همین اساس چند بانک عامل ایرانی شناسایی شده اند و مذاکرات مربوط انجام شده است و اگر بانک مشترک تاسیس شود، بسیاری از مناسبات ارتباطات پولی و موضوع ضمانت نامه‌ها توسط شعب این بانک‌ها انجام خواهد شد.

گل محمدی افزود: موضوع دیگر در این رابطه، مسئله ترانزیت است و در حال حاضر تنها راه صادرات ما به سوریه از طریق ترانزیت دریایی صورت می‌گیرد و با توجه به این که حجم کم صادرات ما به سوریه، کشتی‌ها مجبورند زمانی را معطل بمانند تا پر شوند. از لحاظ تجاری نیز سازمان کشتیرانی شکایت دارد که این موضوعات به لحاظ اقتصادی به صرفه نیست.

عضو ستاد توسعه اقتصادی ایران با عراق و سوریه در ادامه گفت: موضوعی که می‌تواند سرعت نقل و انتقال را افزایش دهد، ترانزیت زمینی است که با مشکلاتی مواجه هستیم. افتتاح گذرگاه بوکمال_قائم نقش بسیار استراتژیکی در نقل و انتقال کالا دارد که به صورت سه جانبه با کشور عراق است.

گل محمدی با اشاره به عدم عضویت عراق در هیچ یک از معاهده‌های ترانزیتی افزود: به تبع این مساله نمی‌توانیم این گذرگاه را تجاری کنیم. البته طی ماه‌های گذشته پارلمان عراق مصوبه‌ای داشت تا بر اساس آن زمینه را برای پیوستن عراق به یک معاهده ترانزیتی فراهم کند، در حال حاضر نیز نقل و انتقالات صورت می‌گیرد، اما به صورت تجاری و رسمی نیست و در نظر داریم تا کمیته مشترک حمل و نقل ۳ کشور ایران، عراق و سوریه را در تهران برگزار کنیم تا موضوع ترانزیت هم به زودی حل شود و به زودی شاهد بازگشایی این گذرگاه خواهیم بود که به کمک آن ظرف مدت ۴۸ ساعت می‌توانیم به سوریه صادرات داشته باشیم.

در ادامه این نشست عبدالله ناری مقدم؛ مدیر عامل شرکت مدیریت صادرات توسعه فناوری آسیا با اشاره به حوزه‌های فعالیت خود گفت: به طور کلی ما در حوزه ict فعالیت میکنیم و اولویت ما در این حوزه، صنایع دانش بنیان است. ما حدود ۶۰۰۰ شرکت دانش بنیان در ایران داریم که بخش بزرگ ۳۰ درصدی آن، شرکت‌های فناوری اطلاعات هستند.

قوانین متغیر دولت سوریه سد راه تجار ایرانی
او با تبیین فعالیت‌های شرکت مدیریت توسعه فناوری آسیا در سوریه ادامه داد: ما حدود ۳ سال می‌شود که در سوریه فعالیت می‌کنیم و یک سری کار‌های میدانی انجام شده، اما به دلیل بعضی شرایط بد این کشور همچون تغییرات زیاد قوانین، با مشکلاتی مواجه شدیم.

ناری مقدم گفت: یک زمانی شما می‌توانستید به عنوان یک شرکت ایرانی_سوری یا ایرانی، در بانک مرکزی سوریه درخواستی با عنوان دفع الکترونیکی یا خدمات پرداخت الکترونیکی داشته باشید که بسیاری از شرکت‌ها بر اساس همین قانون جلو رفتند، اما ناگهان قانون عوض شد که طبق آن شرکت‌هایی که مایل به حضور در حوزه psp هستند، باید مالک شرکت فقط تابعیت سوریه را داشته باشد که بر طبق آن شرکت‌های ایرانی حذف شدند!

 

وی ادامه داد: مدتی پیش در رسانه‌ها بحثی مطرح شد با عنوان منطقه آزاد ایرانی در سوریه که ابتدا منطقه حسکه انتخاب شده بود، اما امکان ندارد حتی یک دیوار ۴ متری را در آنجا ساخت چرا که امکان تخریب آن به علت ناامنی بسیار بالا بود، البته بعد‌ها منطقه آزاد مورد نظر به بندر حمیدیه در استان طرطوس سوق داده شد، به جهت ایجاد یک منطقه آزادی که ما از آن به عنوان هاب صادارتی از آن استفاده کنیم.

ناری مقدم با اشاره تکنیک‌های صادراتی افزود: ما باید بتوانیم با توجه به قوانین کشور‌های عربی، یک سری از صنایع خود را در سوریه مستقر کنیم که از این روش هم به بازار سوریه کالا تزریق کنیم و همچنین از ورود کالا‌های کشور‌های دیگر جلوگیری کنیم و علاوه بر آن نیز از سوریه به کشور‌های عربی و کشور‌هایی که ما به عنوان یک شرکت ایرانی، هیچ روابط اقتصادی با آن‌ها نداریم، صادرات انجام دهیم همچون اردنی‌ها و مصری ها. همجواری ما با لبنان و تجار لبنانی می‌تواند باعث ورود محصولات ما در قاره آفریقا شود، اما سوال اینجاست چرا ایجاد این منطقه آزاد در سوریه برای ایران عملی نشده است؟

 

وی ادامه داد: یکی از موضوعاتی دیگری که ما در حوزه کاری خودمان پیگیرش هستیم، مسئله صنعت پرداخت است که در حال حاضر هم در سوریه این مسئله بسیار داغ است تا هرچه سریع‌تر این اتفاق بیفتد.

نبود هماهنگی بین شرکت‌های ایرانی
وی با اشاره به عدم هماهنگی شرکت‌های ایرانی در سوریه گفت: یک سری شرکت‌ها تا حدودی هم پیش رفتند و خودشان مستقیما و بدون هماهنگی بایکدیگر در بازار ورود کردند. به طور کلی وقتی یک مناقصه در ایران انجام می‌شود، قبل از آن چند شرکت همسو یک برنامه‌ای با نام دامپینگ می‌ریزند و بعد پیش می‌روند، اما ما در بازار خارجی متاسفانه این هماهنگی را نداریم یعنی دو شرکت ایرانی باهم در سوریه رقابت می‌کنند که در نهایت یک شرکت روسی قرار داد می‌بندد و از این رقابت به نفع خود استفاده می‌کند.

ناری مقدم ادامه داد: در حال حاضر در حوزه قرارداد ATM بانک‌های سوریه، یک شرکت روسی وارد عقد قرارداد با سوری‌ها شده است و این حوزه هم یکی از حوزه‌های کلیدی است، چرا که اگر ما بخواهیم ورودی به بازار تجارت الکترونیک سوریه داشته باشیم، یک بازوی اصلی ما حوزه صنعت پرداخت الکترونیکی است که در حال حاضر بانک مرکزی سوریه ادعا می‌کند ۵ کشور مجوز psp گرفته اند، اما متاسفانه وضعیت بانک مرکزی سوریه آشفته است، یعنی هیچ مبنای اصلی را نبسته اند و فقط قانون طراحی می‌کنند.

مدیر عامل شرکت مدیریت صادرات توسعه فناوری آسیا افزود: ما باید در حوزه فنی و مهندسی و خارج از حوزه IT، در حوزه مشاوره‌ای به این کشور کمک کنیم چرا که سوری‌ها از لحاظ تکنولوژی از ما عقب ترند، همچنین آن‌هایی که در حال حاضر در راس امور هستند، قبل از جنگ یا در اروپا تحصیل کردند و یا توافقات تجاری با اروپایی‌ها داشته اند و مناقصاتی را که طراحی می‌کنند بر مبنای استاندارد‌های اروپایی است و ما رسما از مناقصه حذف می‌شویم.

ناری مقدم در پایان سخنان خود گفت: به طور کلی هزینه حوزه خدمات فنی و مهندسی ما در منطقه از همه کشور‌ها ارزان‌تر است. باید یک برنامه ریزی در جهت آموزش افراد تاثیر گذاز دولتی نسبت به توانمدی هایمان داشته باشیم.

روابط ۴۷ ساله پایدار با سوریه
ابراهیم متقی؛ استاد تمام روابط بین الملل دانشگاه تهران نیز در رابطه با چالش‌های صادرات به سوریه گفت: به طور کلی علاوه بر امنیت سوریه، اقتصادش هم یک امر تاکتیکی و میدانی است و در تمامی کتاب‌هایی که در مورد خاور میانه نوشته شده، روابط ایران و سوریه یک رابطه ویژه‌ای است.

 

او ادامه داد: در خاور میانه، ائتلاف‌ها و همکاری‌ها ناپایدار است، اما روابط ایران و سوریه ۴۷ سال می‌شود که پایدار است و از سال ۱۹۷۳ که جنگ اعراب و اسرائیل شکل گرفت، درواقع ایران حامی اسرائیل نبود چرا که بیمارستان‌های نظامی ارتش، مجروحین سوری را مداوا می‌کردند.

استاد دانشگاه تهران افزود: روابط شاه با سوریه به ۳ دلیل یک رابطه همکاری جویانه‌ای بود. اول اینکه ایران و سوریه سکولار بودند. دوم، ایران و سوریه از گروه‌های مذهبی هراس داشتند، سوم، ایران و سوریه، اسرائیل را بازیگر گریز از مرکز می‌دانستند.

 

ابراهیم متقی با اشاره به اینکه ایران هیچگاه سفارت خانه‌ای به اسرائیل نداد ادامه داد: پس نگاه ما به نگاه سوریه باید طولانی مدت باشد. در دوره جمهوری اسلامی نوسان زیادی در روابط بین ایران با کشور‌های عربی ایجاد شد و ایران در تمام کشور‌های عربی به غیر از سوریه و لبنان بیگانه است.

وی افزود: ایرانی‌ها به اندازه سوری‌ها ناسیونالیت هستند، ناسیونالیم سوری با ناسیونالیم عربی و ناسیونالیم عراقی متفاوت است. سوری‌ها یک زمانی مرکز جهان عرب بودند، اما نکته بعدی این است که فضای ژئوپولیتیک سوریه با ایران به ویژه در حمل و نقل دریایی سازگاری دارد و نباید حمل و نقل زمینی را جایگزین حمل و نقل دریایی کرد.

او با اشاره به حضور روس‌ها در سوریه ادامه داد: روس‌ها در حوزه طرطوس جایگاه دارند و جایی که روس‌ها جایگاه داشته باشند، ایرانی هم می‌توانند حضور داشته باشند و روند‌هایی که در آینده شکل خواهد گرفت بسیار مهم است. ممکن است روی عوامل شتاب زا بودن در حوزه اقتصادی تاکید شود، ولی ما بر روی روند‌های نسبتا طولانی مدت باید کار کنیم.

استاد تمام دانشگاه تهران در پایان سخنان خود گفت: نگاه ما به سوریه به این شکل نبوده که ما در آن کشور کار اقتصادی صادرات محور داشته باشیم، ما با سوریه تازه شروع کردیم، اما مشکل ما این است که اخلاق اقتصادی به ویژه در بخش خصوصی نداریم. به طور کلی نه روح سرمایه داری قوی داریم و نه اخلاق دینی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادیمان قوی است و ما دوست داریم به سود کوتاه مدت دست پیدا کنیم.