خشک حالی تالاب صالحیه / ریزگردها برای درنوردیدن البرز منتظر بی تدبیری مسئولان هستند!

گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، اعظم ذوالفقاری منظری؛ * تالاب‌ها پدیده‌های طبیعی هستند که اکوسیستم خاص خود را دارند. کارکرد آنان برای حفظ محیط زیست و تأمین آب سفره‌های آب زیرزمینی اهمیت بسیاری دارد. اما گرمای جهانی هوا باعث خشک شدن تالاب‌ها شده و این امر بر تالاب‌های ایران اثرگذاری بیشتری هم دارد.

استان البرز فقط یک تالاب کوچک دارد؛ صالحیه. گفته می‌شود مساحت آن به ۱۰ هزار هکتار می‌رسد و عمقش هم در نوسان است. آبگیری این تالاب از طریق آب‌های سطحی در استان‌های البرز و قزوین صورت می‌گیرد. آب رودخانه‌های کردان و خرم آباد از استان البرز و رودخانه‌های زیاران و خررود از استان قزوین به این تالاب می‌ریزد.

تالاب صالحیه فصلی است؛ یعنی در پاییز و زمستان آب دارد و در تابستان و بهار بخشی از آب آن خشک شده محلی مناسب برای چرای دام می‌شود. همین تالاب کوچک ۱۰ هزار هکتاری تأثیر مهمی در جلوگیری از هجو ریزگرد‌ها و نمک به شهر‌های اطراف خود دارد. باعث افزایش پوشش گیاهی منطقه می‌شود و زیستگاهی نسبتا بزرگ برای پرندگان مهاجر و گونه‌های جانوری خاص است. اما چند سالی است که در فصل‌های گرم سال، بخش اعظمی از آن خشک می‌شود و جانوران زیادی زیستگاه خود را از دست می‌دهند.

تالاب صالحیه برای مردم البرز اهمیت دارد

پدرام جدی، فعال دانشجویی و کارشناس ارشد آموزش محیط زیست دانشگاه شهید بهشتی درباره وضعیت این تالاب به خبرنگار ما می‌گوید: همین تک بودن تالاب صالحیه است که آن را برای استانی مانند البرز ارزشمند می‌کند. بافت اجتماعی و فرهنگی خاص البرز می‌طلبد که به حفظ این تالاب و به طور کلی محیط زیست این استان، بیشتر توجه شود.

جدی با اشاره به اینکه در تالاب صالحیه عمدتا گونه‌های پرنده زیست می‌کنند، می‌گوید: عمده گونه‌های پرنده این تالاب مهاجر هستند. در سال‌های اخیر که تالاب‌های زیادی خشک شده اند یا درگیر خشکسالی هستند، تالاب صالحیه هم درگیر این موضوع بوده است.

حقابه برای صالحیه

این فعال دانشجویی به این مساله هم اشاره می‌کند که تأمین آب تالاب در زمستان و پاییز است و در بهار و تابستان که آب برای کشاورزی مصرف می‌شود، آب به تالاب نمی‌رسد. او توضیح می‌دهد: تالاب‌ها سه نُرم حقابه دارند؛ ترسالی، متوسط و خشکسالی و برای هر مقطعی سازمان حفاظت از محیط زیست حجم آبی را پیش بینی می‌کند که به تالاب‌ها اختصاص یابد و این برآورد نیاز آبی تالاب را به وزارت نیرو اعلام می‌کند. تالاب صالحیه برآوردی ندارد و یکی از مشکلات این تالاب کوچک استان البرز همین است که باید برای آن حقابه درنظر گرفته شود.

جدی می‌گوید: نام تالاب صالحیه در کنوانسیون رامسر ثبت نشده است و همین مساله باعث می‌شود پیگیری‌های حقوقی نسبت به این تالاب با کُندی و سختی صورت گیرد. پیگیری‌های مردمی و سمن‌های محیط زیستی هم درباره آن به صورت جدی دنبال نشود.

کنوانسیون رامسر

کنوانسیون رامسر مروبط به تالاب‌های مهم بین المللی است، به ویژه آن تالاب‌هایی که زیست گاه پرندگان آبزی هستند. این کنوانسیون به عنوان پیمانی بین المللی برای حفاظت از تالاب‌ها و حیوانات گیاهی وابسته به آن‌ها است که در سال ۱۳۵۰ در رامسر به امضا رسید و از سال ۱۳۵۴ اجرایی شد. براساس این کنوانسیون کشور‌های عضو را ملزم به تعیین و حفظ تالاب‌های با اهمیت بین المللی و تشویق به استفاده خردمندانه از آن‌ها می‌کند.

جدی توضیح می‌دهد: مساله مهمی است که مسئولان حفاظت از محیط زیست استان البرز برای حفظ تالاب صالحیه آن را در کنوانسیون رامسر ثبت کنند.

او معتقد است با توجه به مساحت کوچک تالاب نسبت به تالاب‌های دیگر کشور، احیا و حفاظت از آن کار چندان سختی نیست و با برنامه‌های مدیریتی می‌توانیم آن را احیا کنیم.

این کارشناس ارشد محیط زیست می‌گوید: اگر تالاب احیا و آبگیری نشود با زمین شوره زار مواجه خواهیم بود که با وزش باد نمک به سمت باغ‌های اطراف و منازل مسکونی مردم در کرج، اشتهارد و کمال شهر و حتی به سمت شهر‌های استان قزوین حرکت کند؛ بنابراین احیای تالاب صالحیه برای حفظ سلامت مردم و امنیت روانی جامعه ضرورت دارد.

احیای صالحیه با تصفیه پساب کارخانه‌های صنعتی

او به یک روش احیای تالاب اشاره می‌کند و می‌گوید: درباره این روش باید گفتگو و بحث شود و نمی‌توان به سادگی آن را تأیید کرد. کرج و قزوین هر دو استان‌های صنعتی هستند و صنایع مختلف و متنوعی در آنجا فعال هستند. همه این صنایع پساب دارند و می‌شود پساب‌ها را تصفیه کرد.

جدی ادامه می‌دهد: پساب کارخانه‌های صنعتی را نمی‌توان برای مصرف شرب استفاده کرد، چون مزیت اقتصادی ندارد. برای کشاورزی هم قابل استفاده نیست، چون آب حاوی فلزات سنگین است و زمین‌های کشاورزی را نابارور می‌کند. اما برای تالاب‌ها می‌توان از تصفیه این پساب‌ها بهره برد. البته رسیدن به این روش و اجرای آن نیاز به سازوکار و همکاری مسئولان استان‌های قزوین و البرز دارد.

او تأکید می‌کند که مباحث محیط زیستی فراتر از مرز‌های سیاسی هستند. جدی می‌گوید: تالاب‌ها از ورودی رودخانه‌ها تأمین می‌شوند و تالاب صالحیه از رودخانه‌های استان البرز و قزوین استفاده می‌کند و در منطقه‌ای بین هر دو استان قرار گرفته و برای احیای آن باید حفاظت از محیط زیست و جهاد کشاورزی هر دو استان پای کار بیایند.

این فعال دانشجویی به یک مساله مهم دیگر درباره تالاب صالحیه اشاره می‌کند. البته او معتقد است که این مشکل در همه تالاب ها، به ویژه تالاب‌های فصلی وجود دارد.

جدی توضیح می‌دهد: در ایام تابستان که تالاب خشک می‌شود، تالاب در معرض چرای دام به ویژه شتر قرار می‌گیرد. تالاب‌ها اکوسیستمی با پوشش گیاهی هستند و اگر این پوشش حذف شود، یعنی تالاب توانایی نگهداری روان آب و آب را از دست می‌دهد؛ بنابراین مساله حضور دام و چرای بی رویه در ایام خشکی تالاب باید مورد توجه جدی مسئولان قرار گیرد.