ذاکران اهل بیت به گنجینه اصیل سروده‌های فاخر آیینی تکیه کنند/ تاملی بر ترکیب‌بند‌های عاشورایی در «سرگذشت»

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری دانشجو- سپیده شریعت رضوی، «باز این چه شورش است که در خلق عالم است باز این چه نوحه و چه عزا و چه ماتم است» اولین بیت از ترکیب‌بند معروف محتشم کاشانی است که همه ما بار‌ها در ماه عزای امام حسین (ع) آن را شنیده و یا در مجالس دیده‌ایم، اما این ترکیب‌بند تنها ترکیب‌بند سروده شده برای عزای سیدالشهدا نیست و اشعار دیگری در وصف قیام عاشورا وجود دارند که متاسفانه مخاطبان با آن آشنا نیستند.

فصل دوم برنامه «سرگذشت» به تهیه‌کنندگی امیر قمیشی که از اول ماه محرم روی آنتن رفته است به شرح شفاهی ترکیب‌بند‌های نفیس عاشورایی به روایت شاعر و ادیب ساعد باقری می‌پردازد تا مخاطب با دیگر ترکیب‌بند‌ها نیز آشنا بشود. ساعد باقری در ۱۲ شب تامل و مروری به ظرایف ادبی و ابیات انتخابی برخی از شاهکار‌های حوزه ادبیات عاشورایی دارد.

در این برنامه ابیات منتخب هر ترکیب‌بند توسط محمدحسین پویانفر زمزمه می‌شود و در ۲ نوبت مخاطبان «سرگذشت» این ابیات عاشورایی را از نظر خواهند گذراند. ناگفته نماند که فصل اول «سرگذشت» به شرحی بر گنجینه الاسرار عمان سامانی اختصاص داشت که در سال‌های ۹۸ و ۹۹ از شبکه چهار سیما روی آنتن رفت. به همین بهانه گفتگویی با امیر قمیشی تهیه‌کننده «سرگذشت» داشته‌ایم که در ادامه می‌خوانید؛

امیر قمیشی تهیه‌کننده «سرگذشت» با اشاره به اینکه ایده شکل‌گیری این برنامه به کمی قبل از تولد «سرگذشت» باز می‌گردد، بیان کرد: در دوره‌ای که برنامه «سحوری» ویژه سحر‌های ماه رمضان روی آنتن تلویزیون رفت به پیشنهاد مسعود معینی‌پور مدیر شبکه چهار ۵ دقیقه مانده به اذان صبح هر برنامه به زیارت امام حسین (ع) اختصاص یافت و همچنین ساعد باقری شاعر مروری بر تاریخ طبری داشت.

وی ادامه داد: باتوجه به فضا و پخش زنده برنامه، تعداد زیادی از مخاطبان در ساعات منتهی به سحر شبکه چهار را تماشا می‌کردند حتی اگر در ساعات دیگر مخاطب شبکه ۴ نبودند. جالب است بدانید که حتی شبکه‌های اجتماعی از ۵ دقیقه‌هایی که مردم با دوربین موبایل از تلویزیون گرفته و پخش کرده بودند، پُر شده بود.

تهیه‌کننده «سرگذشت» مطرح کرد: این موضوع باعث شد مسعود معینی‌پور مدیر شبکه چهار پیشنهاد دهد که ساعد باقری علاوه بر ماه رمضان در ماه محرم نیز برنامه داشته باشد. پیشنهاد ساعد باقری در فصل اول «سرگذشت» مروری بر کتاب گنجینه الاسرار عمان سامانی بود که مورد قبول واقع شد.

قمیشی با بیان اینکه پژوهشگران و ادیبان صاحب‌نامی شرح و توصیفاتی بر این گنجینه به صورت مکتوب داشته‌اند، گفت: برای اولین بار در برنامه «سرگذشت» اتفاق افتاد که شاعر و پژوهشگر صاحب‌نامی در قواره ساعد باقری شرحی تلویزیونی بر کتاب گنجینه الاسرار عمان سامانی داشته باشد. این کتاب از فخیم‌ترین منظومه بلند عرفانی‌ست که متعلق به دوره قاجار است و نگاهش به حماسه کربلا برخلاف ترکیب‌بند محتشم کاشانی، بیش از نگاهی حماسی، عارفانه است.

وی افزود: برای فصل دوم «سرگذشت» ساعد باقری پیشنهادی نداشت و می‌گفت من حرف تازه‌ای ندارم و باید حرفی برای گفتن داشته باشم همچنین من شرحی بر گنجینه الاسرار ننوشته بودم که آن را هم به صورت شفاهی در فصل اول «سرگذشت» بیان کردم. در نهایت مدیر شبکه چهار به ساعد باقری پیشنهاد داد که می‌تواند تاملی بر ترکیب‌بند‌های عاشورایی داشته باشد که این پیشنهاد موضوع فصل دوم «سرگذشت» شد.

به گفته تهیه‌کننده «سرگذشت»، عمده مخاطبان آثار آیینی زمانی که صحبت از ترکیب‌بند عاشورایی به میان می‌آید بلافاصله ترکیب‌بند معروف محتشم کاشانی در ذهن‌شان نقش می‌بندد، اما بزرگان دیگری از جمله وحشی بافقی، نیر تبریزی و... که قله‌های شعر آیینی در زمان خود بوده و شخصیت حقیقی محکم داشته‌اند از این قالب استفاده کرده و با تسلط بر آرایه‌های ادبی توانسته‌اند فخیم‌ترین آثار آیینی را در حوزه عاشورا به ثبت برسانند و ترکیب‌بند‌هایی را ارایه دهند.

قمیشی با اشاره به اینکه تحقیقات «سرگذشت» برعهده ساعد باقری بوده است، تصریح کرد: این برنامه کاملا مبتنی بر تحقیق و پژوهش و زمان تحقیق بسیار بیشتر از آن بوده که مخاطب عرضه شده‌اش را می‌بیند. در بحث تحقیقات از سایر پژوهشگران نامی این حوزه برای رسیدن به برخی از نُسَخ که غیرقابل دسترسی بوده‌اند، کمک گرفته شده است به عنوان مثال به نسخه کُتُب نیر تبریزی حتی آن‌هایی که در چاپخانه‌های تبریز به چاپ رسیده کم‌توجهی‌های ادبی شده بود. محققان این برنامه تلاش کردند ترکیب‌بند‌ها را از معتبرترین نسخ انتخاب کنند و تاملی بر ظرایف ادبی و محتوایی داشته باشند.

وی با بیان به اینکه ساعد باقری تلاش کرده است در طول برنامه اولویت‌ها را لحاظ کنند، عنوان کرد: «سرگذشت» برنامه‌ای جامع است که اول با سراینده آثار آشنا و بعد با ویژگی‌های زبان شناسی و ادبی آشنا می‌شویم البته ساعد باقری به نگاه خاص شاعران نیز توجه می‌کند. بخش عمده برنامه مرور ترکیب‌بندهاست که مناسب برای عموم مخاطبان است و در بخش‌های دیگر برنامه نیز ساعد باقری تلاش می‌کند مخاطب عام را با چیزی که می‌شنود، آشناتر کند.

تهیه‌کننده «سرگذشت» درباره انتخاب محمدحسین پویانفر برای زمزمه ابیات منتخب هر ترکیب‌بند در این برنامه توضیح داد: محمدحسین پویانفر در اتاق فکر برنامه که سیداحمد موسوی صمدی مدیرگروه اجتماعی شبکه چهار و مسعود معینی‌پور مدیر شبکه چهار عضو آن بودند، انتخاب و تلاش شد علاوه بر جذب علاقه‌مندان جدی و پیگیر حوزه ادبیات به این برنامه مخاطبان دیگر نیز با زمزمه ابیات توسط چهره‌ای که در طول یک تا ۲ سال اخیر تبدیل به چهره سرشناس شده است، برنامه را تماشا کنند.

قمیشی ادامه داد: شاید بخشی از مخاطبان صحبت‌های ساعد باقری صرفا افرادی باشند که در حوزه ادبیات تحصیلات تکمیلی دارند، اما مخاطبان محمدحسین پویانفر دامنه گسترده‌تری را تشکیل می‌دهند از طرفی این زمزمه نوعی یادآوری به ذاکران اهل بیت است که همانگونه که رهبر فرزانه انقلاب بار‌ها تاکید کرده‌اند، بهتر است این ذاکران به گنجینه اصیل سروده‌های فاخر آیینی با ساختار‌های ادبی قوی تکیه کنند.

وی درباره هدف خود از تولید این برنامه بیان کرد: اولین هدف برای همه ما تبیین شعاعر و عرض ارادت به ساحت مقدس سیدااشهداست، اما از زاویه نگاهی که کمتر بدان پرداخته شده است.

تهیه‌کننده «سرگذشت» درباره همکاری با ساعد باقری گفت: تنها به ذکر این نکته اکتفا می‌کنم که فردی مانند ساعد باقری همانند سیدحسن حسینی و قیصر امین پور غیرقابل تکرار است.

قمیشی در پایان درباره تولید این برنامه در شبکه چهار خاطرنشان کرد: ذکر این نکته خالی از لطف نیست که ورود به این حوزه شجاعت و جسارت‌هایی را می‌خواهد که مدیران ارشد شبکه‌ها باید داشته باشند و مسعود معینی‌پور مدیر شبکه چهار این شجاعت را داشت. ایشان و مدیران گروه‌های برنامه‌ساز در رده بعدی نهایت تعامل را با این تیم داشتند و در حقیقت همین موضوع باعث شد حضور ساعد باقری بعد از «سحوری» در شبکه چهار مستدام شود. باید بگویم هم ماموریت شبکه می‌طلبد که ما در این شبکه فعالیت داشته باشیم و هم مدیران شرایط را به گونه‌ای فراهم می‌کنند که فعالیت ما در این شبکه راحت است.

فصل دوم «سرگذشت» هرشب در ایام محرم ساعت ۲۲ روی آنتن می‌رود و بازپخش این برنامه نیز در ۲ نوبت ساعت ۱۲ ظهر و ۴ بامداد پخش می‌شود.