تاخیر شعب در شروع رای‌گیری به علت عدم آشنایی ناظران یا فراموشی رمز عبور بود/ تنها 20 دقیقه ارتباط دستگاه‌های الکترونیکی احراز هویت قطع شد/ اعضای شعب کارمند ما نیستند، توقع انضباط از آنها نداشته باشید!

گروه سیاسی خبرگزاری دانشجو؛ قرار بود به علت وجود کرونا، انتخابات خرداد 1400 اولین تجربه انتخابات الکترونیک در سطوح جدید باشد و رای‌دهندگان تجربه‌ی نوینی در افزایش سرعت رای‌گیری را تجربه کنند؛ حتی پیش از برگزاری انتخابات نیز اظهارات متعددی از سوی مسئولین وزارت کشور مبنی بر امکان انتخابات تمام الکترونیک مطرح می‌شد اما در روز برگزاری انتخابات تجربه‌های رای‌دهندگان کندیِ فرایند رای‌گیری و شلوغیِ شعب را نشان می‌داد؛ اتفاقی که نتوانست مهمترین هدف انتخابات الکترونیک یعنی تسریع فرایند انتخابات را محقق کند.

در همین باره به سراغ امیر شجاعان، رئیس مرکز توسعه دولت الکترونیک، فناوری اطلاعات و آمار وزارت کشور رفتیم و با او به گفتگو نشستیم.

خبرگزاری دانشجو: زمان بررسی موضوع انتخاباتِ الکترونیک و گفتگو در این باره با برخی از متخصصان این حوزه این نکته یادآوری می‌شد که اساسِ انتخابات الکترونیک، تسریع فرایند رای‌گیری است؛ انتخابات، الکترونیک برگزار می­شود تا فرایند رای‌گیری کوتاه­تر شود و هر چه فرایند رای‌گیری کوتاه­تر باشد، انگیزه رای‌دهنده بیشتر می­شود و این برای شرایط کرونایی اقدامی مثبت به شمار می­رود اما در خرداد 1400 شاهد تسریع روند رای‌گیری نبودیم، حتی برای اولین بار در این دوره شاهد ازدحام و صف‌های طولانی به علت اِشکال دستگاه­های احراز هویت بودیم؛ در حالی که معمولا در دوره‌های پیشین ساعت­های اولیه رای­گیری، زمان خلوت به شمار می­آمد؛ این چالش در  این دوره چرا و چگونه رخ داد؟  

شجاعان: در انتخابات الکترونیک، تسریع در شمارش آرا، دقت، شفافیت، سلامت انتخابات موارد مهمی است؛ در ارتباط با اجرا و فرایند احراز هویت بار اول نیست که داریم این کار را انجام می‌دهیم و چندین دوره است که احراز هویت انجام می‌شود، لذا موضوع جدیدی نیست. در انتخابات مجلس یازدهم هم دقیقا همین فرایند را داشتیم، اجرا شد و مسئله‌ای هم در این حوزه نداشتیم.

رای‌گیری را یک ساعت زودتر آغاز کردیم

آن چیزی که دراین دوره اتفاق افتاد این بود که رای‌گیری را یک ساعت زودتر آغاز کردیم؛ یعنی تصمیم ستاد انتخابات بود که انتخابات را ساعت هفت آغاز کند؛ برای این کار بایستی عوامل اجرایی شعب ساعت‌ها زودتر در محل شعبه حاضر می‌شدند و امکانات را فراهم و دستگاه‌ها را روشن می‌کردند و رای‌گیری با احراز هویت آغاز می‌شد.

از ساعت 9:17 دقیقه تا 9:37 حدود 20 دقیقه قطعی ارتباط در دستگاه های الکترونیکی انتخابات ریاست جمهوری داشتیم

ما در تمامی دستورالعمل‌ها داریم که اگر دستگاه احراز هویت به هر دلیلی در شعبه دچار مشکل و توقف شود، حداکثر نیم ساعت اجازه‌ی این را دارند که کار رای‌گیری را متوقف کنند و بعد باید کارشان را آغاز کنند. پس هیچگاه در احراز هویت مانعی برای رای‌گیری نداشتیم؛ علاوه بر آن بحثی مطرح شد که ارتباط دستگاه‌ها با مرکز داده وزارت کشور دچار مشکل بوده اما ما ابتدای صبح مشکلی در این ارتباط نداشتیم؛ اما ساعت 9:17 دقیقه تا 9:37 حدود 20 دقیقه قطعی ارتباط داشتیم و این قطعی ارتباط را بسیاری از شعب ما اصلا متوجه نشدند؛ چراکه دستگاه‌های احراز هویت وابستگی کامل به شبکه ندارد و اگر شبکه هم ارتباطش قطع شود از 5 ماموریتی که برای دستگاه تعبیه شده 4 ماموریت را می‌تواند انجام دهد. ما با توجه به اینکه پایگاه ثبت احوال را به صورت رمز شده روی تمامی دستگاهها نصب می‌کنیم وقتی که مراجعه کننده به شعبه برای رای دادن مراجعه میکند 4 کنترل را بدون نیاز به شبکه دستگاه می‌تواند انجام دهد.

اولین کنترل این است که آیا مدارک هویتی، درست است؟ دومین کنترل این است که آیا فرد در محدوده سنی رای دادن (بالای 18 سال) است که این هم نیاز به شبکه ندارد و از همان پایگاه داده که یک نسخه آفلاین روی دستگاه نصب شده استفاده می‌شود. سومین کنترل این است که آیا فرد فوت کرده یا خیر و چهارمین کنترل این است که آیا از صبح تاکنون به این شعبه که اکنون مراجعه نموده مراجعه ای داشته یا خیر؟

این 4 کنترل هیچ نیازی به شبکه ندارد؛ پس این فرض که در صورت قطعی ارتباط با مرکز داده‌ی وزارت کشور، رای‌گیری مختل می‌شود، درست نیست.

در این دوره از انتخابات 99 درصد از رای دهندگان را احراز هویت کردیم

یک موضوع دیگر می‌ماند که در آن به شبکه و ارتباط نیاز داریم و آن کنترل این است که آیا فرد در شعبه دیگری رای داده یا خیر. برای این کار باید شماره ملی فرد به پایگاه داده وزارت کشور ارسال شود و ما در پایگاه داده وزارت کشور پاسخ می‌دهیم که این فرد جای دیگری رای داده یا خیر.

ما در این دوره از انتخابات 99 درصد از رای دهندگان را احراز هویت کردیم؛ می‌دانیم در کدام شعب رای دادند، می‌دانیم رای‌شان صحیح بوده (به این مفهوم که حائز شرایط برای رای دادن بوده‌اند) و در چه ساعتی به کدام شعبه مراجعه کردند.

این نشان دهنده این است که فرایند احراز هویت و دستگاه‌های ما به خوبی کارشان را انجام داده‌اند اما سوالی که بنظرم شما دارید و ابهامی که ایجاد شده این است که ابتدای صبح ممکن است مراجعه‌کنندهای اول صبح به شعب مراجعه کرده و شعبه آماده به کار نبوده باشد؛ برای پاسخ به این سوال حتما مستحضرید که عوامل زیادی در آمادگی شعب مهم است؛ این که اعضای شعب به صورت کامل آمده باشند، اینکه ناظر محترم شورای نگهبان حاضر باشد، مجریان ما کامل حاضر باشند، تیم امنیتی مستقر باشد، دستگاه آماده باشد، صندوق رای آماده باشد؛ اگر همه این موارد آماده باشد شعبه می‌تواند رای‌گیری را آغاز کند. پس تعدادی از شعب می‌تواند به دلیل هر یک از موارد فوق ابتدای صبح و در راس ساعت مقرر آمادگی لازم را برای آغاز رای گیری نداشته باشند.

خبرگزاری دانشجو: آماری از شعبی که آماده نبودند، موجود هست؟

شجاعان: ما اطلاعات شروع به کار شعب را داریم،  تعدادی از شعب راس ساعت 7 آماده‌ی رای‌گیری نبودند ولی این به معنای اختلال در شبکه و ارتباط نبود.

اعضای شعب کارمند ما نیستند، توقع انضباط یک کارمند از آنها را نداشته باشید

دقیقا می‌دانیم چه تعدادی شعب آماده نبودند؛ حالا اجازه بدهید از این آمارها بگذریم؛ هرچند که در تمامی ادوار رای‌گیری چنین تاخیری را در برخی شعب در ساعت آغازین داریم. در این دوره به دلیل اینکه آغاز به کار یک ساعت زودتر، این درصد بیشتر بوده است. در این خصوص باید توجه داشت که اعضای شعب مردمی هستند و کارمندان ما نیستند؛ در نتیجه نمی‌توانیم انضباطی که از یک کارمند توقع می‌رود را از آنان انتظار داشته باشیم. اعضای شعب باید یک الی دو ساعت قبل از شروع رای‌گیری از منزل خارج شده و حدود یک ساعت قبل از آغاز به کار جهت انجام تشریفات و آماده‌سازی شعبه در محل رای‌گیری حضور داشته باشند، مواردی چون دستگاه‌ها، امکانات، تعرفه و مهر را آماده کنند، دستگاه پلمپ شود؛ صورت جلسه آغاز به کار شعبه را تنظیم کنند و سپس شعبه آماده به کار شود.

تعدادی از شعب این آمادگی را راس ساعت 7 نداشتند؛ بدیهی است که وقتی ساعت رای‌گیری را ساعت 7 قرار می‌دهیم بسیاری از اعضا باید از 5 صبح از منزل خارج و به محل شعبه بروند و این اتفاق می‌تواند به درستی در برخی از شعب نیفتد و در نتیجه برخی از مردم که در ساعت آغازین به شعب مراجعه کردند این مشکل را داشتند که شعبه آغاز به رای گیری نکرده بوده است .

خبرگزاری دانشجو: همانطور که اشاره کردید یکی از اهداف انتخابات الکرونیک تسریع در روند شمارش و سلامت انتخابات است و این اتفاق مثبتی است و قطعا پیامد مثبت سلامت انتخابات به رای‌دهندگان می‌رسد اما نفع مشخصی که انتخابات الکترونیک می­تواند برای رای‌دهنده داشته باشد تسریع روند اخذ رای‌ از اوست اما تمهیدات در نظر گرفته شده در این دوره به این موضوع کمکی نکرد.

شجاعان: ما تمامی مراحل انتخابات را الکترونیکی انجام می‌دهیم به جز یک مرحله که آن هم فرایند اخذ و شمارش آراست که در انتخابات شوراها این مرحله هم در 33 کلانشهر به صورت تمام الکترونیکی صورت گرفت. عملا می‌توان گفت در این انتخابات و در این 33 شهر هیچ فرایند دستی وجود نداشته است.

هیچ شعبه‌ای نبوده است که صورتجلسه را دستی تجمیع کرده باشد

ما تمامی فرایندهای انتخابات را به صورت الکترونیکی درآورده‌ایم از ابتدایی که دستور شروع انتخابات صادر می‌شود به صورت الکترونیکی است تا انتهایی که ما صورتجلسه امحا آراء را تنظیم می‌کنیم که جمعا 25 فرایند را شامل می‌شود و تمامی آن بجز اخذ و شمارش در سراسر کشور الکترونیکی است. در روز اخذ رای بحث احراز هویت با 5 کنترلی که عرض شد، بحث تنظیم صورتجلسه، ارسال صورتجلسه از محل شعبه، عملیات تجمیع و اعلام نتایج همگی الکترونیکی است؛ یعنی هیچ فرمانداری، هیچ بخشداری عملیات تجمیع را دستی انجام نداده؛ هیچ صورتجلسه‌ای نبوده که وارد سامانه نشده باشد، بالای 99 درصد شعب از محل شعبه صورتجلسه شمارش را برای پایگاه وزارت کشور تنظیم و ارسال کردند و عملیات تجمیع به صورت الکترونیکی انجام شد. هیچ شعبه‌ای نبوده است که صورتجلسه را دستی تجمیع کرده باشد؛ کمتر از یک درصد هم صورتجلسه را در محل فرمانداری وارد سامانه کردند؛ یعنی 100 درصد عملیات تجمیع الکترونیکی انجام شد و این خیلی مسئله مهمی است. با تمهیداتی که در این دوره اندیشیده شده بود و با بهره‌گیری از امضای الکترونیک صورتجلسات توسط مجریان و ناظرین در محل شعب، برای اولین بار اختلاف شمارش ما با شورای نگهبان به حداقل ممکن و نزدیک به صفر رسید.

ما دو سیستم تجمیع داریم، یک سیستم تجمیع که وزارت کشور انجام می‌دهد و یک تجمیع هم که شورای نگهبان بصورت مستقل انجام می‌دهد و در نهایت نتایج را با یکدیگر مقایسه و کنترل و در صورت عدم مغایرت تایید می‌کنند.

در این دوره تمام صورتجلسات شمارش آرا مستقیما از محل شعبه به صورت الکترونیک برای ما و ناظرین یعنی شورای نگهبان و در انتخابات شوراها برای مجلس ارسال شد؛ عملیات تجمیع توسط ما و شورای نگهبان انجام و با یکدیگر مقایسه شد و شعبی که احیانا مسئله داشتند مشخص و اعلام و رفع مغایرت شد.

به همین دلیل شورای محترم نگهبان بلافاصله بعد از پایان رایگیری در کوتاه‌ترین زمان صحت انتخابات را تایید کرد علتش این بود که فرایند احراز هویت، تنظیم صورتجلسه، ارسال صورتجلسه از محل شعبه، تجمیع و اعلام نتیجه تماما به صورت الکترونیکی و شفاف دنبال شد و نقصی در این میان وجود نداشت .

عدم آشنایی ناظرین یا فراموشی رمز عبور توسط مجریان سبب تأخیر کوتاه در روند رای گیری شد

آن نکته پیرامون صبح رای‌گیری و دستگاههای احراز هویت، همچنان که پیش از این عرض کردم، بخشی به خاطر آماده نبودن شعب بود و بخشی هم شاید ناشی از فرایندی بود که اضافه شد؛ به این صورت که ناظرین شورای نگهبان نیز باید برای را‌ه‌اندازیِ دستگاه با کارت الکترونیک مخصوص، مجوز الکترونیکی صادر می‌کردند تا شعبه کار را آغاز کند، عملا مانند مهری که پای تعرفه برای رای‌گیری زده می‌شد؛ لذا بخاطر این موضوع ممکن است در برخی از شعب رای‌گیری به دلیل عدم آشنایی ناظرین و یا فراموشی رمز عبور توسط آنان با توجه به اینکه اولین بار این فرایند الکترونیکی بوده است رخ داده باشد اما تاخیرها در حدی نبود که تاثیرگذار باشد؛ 19 ساعت رای‌گیری ادامه داشت و مردم از این زمان استفاده کردند.