به آب رسیدن سومین چاه ژرف در سیستان / استفاده مداوم از آب‌های ژرف چه مشکلاتی به بار می‌آورد؟

گروه استان‌های خبرگزاری دانشجو، خشک شدن بستر دریاچه هامون و شرایط اقلیمی نه چندان جالب استان سیستان و بلوچستان موجب شده تا ساکنین این استان به فکر راه‌های دیگری برای تامین آب شرب و گذراندن زندگی خود بیفتند. اما استفاده از چاه‌های آب ژرف در چند ماه اخیر گویا توانسته راه حل خوبی برای پایان معظلات آبی سیستان و بلوچستان باشد.

آب‌های ژرف، یک سرمایه استراتژیک

آب‌های ژرف تجدیدپذیر به عنوان یکی از منابع طبیعی زیرزمینی و یک سرمایه استراتژیک در دنیا شناخته می‌شوند. با توجه به خشکسالی‌های اخیر خصوصاً در مناطق شرق و جنوب شرقی کشور، شناخت این منابع راهبردی بیش از پیش اهمیت پیدا کرده است. مطالعات اکتشافی انجام شده توسط شرکت‌های دانش‌بنیان در سال‌های اخیر در این خصوص موفقیت‌آمیز بوده و با تلاش و همت متخصصان ایرانی دستیابی به این منابع در اعماق زیاد میسر شده است.

استخراج آب‌های ژرف در سیستان و بلوچستان که سال‌هاست با کم‌آبی دست و پنجه نرم می‌کند هزینه کمتری نسبت به تصفیه آب دارد. همچنین هزینه انتقال آب و پمپاژ هم نخواهد داشت.

از سوی دیگر طبق اعلام کارشناسان، آب‌های جاری در اعماق زمین، تجدیدپذیر بوده و آب حاصل از آن هم کاملاً قابل شرب است.در عین حال تعدادی از کارشناسان و متخصصان حوزه محیط زیست استخراج آب‌های ژرف را اشتباه می‌دانند و معتقدند ادامه یافتن این فرآیند تبعات زیست محیطی غیر قابل جبرانی دارد و در درازمدت، تنوع زیستی، کشاورزی، پوشش گیاهی و حاصل‌خیزی آب را تهدید می‌کند.

این عده از کارشناسان، آب ژرف را مانند ستون‌های یک خانه می‌دانند که با برداشتن آنها، خانه فرو می‌ریزد.

اما سورنا ستاری معاون علم و فناوری ریاست جمهوری درابتدای سال جاری پیرامون نتایج چاه‌های ژرف در سیستان و بلوچستان می‌گوید: نتایج باورنکردنی است و مطمئناً با ادامه این پروژه اتفاق عجیبی در سیستان و بلوچستان می‌افتد"؛ این سخنان روز‌های اخیر سورنا ستاری معاون علمی و فناوری رئیس جمهور درباره پروژه جنجالی "چاه ژرف" منطقه سیستان به‌عنوان نخستین چاه ژرف ایران است.

هیئت دولت مردادماه ۹۶ اعتبار ۲۵ میلیاردتومانی برای حفر نخستین چاه آب ژرف کشور در زابل آن هم به‌صورت مطالعاتی مصوب کرد و در نهایت این پروژه که به‌صورت مشترک توسط وزارت نیرو و معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری دنبال می‌شد، اسفندماه ۹۶ با انتخاب شرکت "پدکس" زیرمجموعه بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی به‌عنوان پیمانکار آغاز شد و در ادامه این چاه اواسط سال ۹۷ در عمق بیش از دوهزارمتری زمین به آب رسید و موضوع رسانه‌ای شد.

امید در دل مردم سیستان زنده می‌شود

پس از انتشار این خبر امید‌ها در دل مردم سیستان و بلوچستان به‌ویژه مردم پنج شهرستان سیستان که در بیش از ۲۰ سال اخیر با بحران جدی در زمینه خشکسالی و وقوع طوفان و ریزگرد دست و پنجه نرم می‌کردند، زنده شد؛ اما عدم انتشار جزئیات موجب نگرانی مردم شد.

این فرضیه وجود داشت که در اعماق زمین در مناطقی از سیستان و بلوچستان و به‌ویژه منطقه سیستان منابع آبی عظیمی وجود دارد و این موضوع حتی در یادداشت‌های مرحوم کامبوزیا (نویسنده و محقق ایرانی و از مخالفان سلطنت پهلوی که در جریان نبرد ۹ مهر ۱۳۰۰ اسیر شده و پس از مدتی برای همیشه به زاهدان تبعید شده بود) اشاره شده است. در این راستا از عمق ۲۱۹۱ متری نخستین چاه ژرف در زابل نمونه‌هایی از آب برداشت شده و جهت بررسی و آزمایشات مختلف از جمله سختی آب و قدمت آب و همچنین مشخص شدن تجدیدپذیر یا تجدیدناپذیر بودن این منبع آبی به آزمایشگاه‌های مختلفی در داخل و خارج کشور ارسال شده است و طبق اعلام قبلی متولیان امر دریافت نتایج همه این آزمایشات حدود ۳ ماه زمان نیاز داشت.

سومین چاه ژرف هم به ثمر رسید

از ۷ سال قبل تا به امروز، ایران با نگاهی جدی‌تر به‌دنبال یافتن آب‌های ژرف در سیستان و بلوچستان است تا مرهمی بر بی‌آبی این استان باشد. در زمان وزارت حمید چیت چیان در دولت یازدهم، از هیأت دولت مصوبه ۲۵ میلیارد تومانی برای این موضوع گرفته شد. مناقصه حفاری چاه نخست برگزار شد و این حفاری تا ۲۲۰۰ متر انجام گرفت. مجدداً ۱۳ میلیارد تومان دیگر تخصیص و حفاری تا ۳۲۰۰ متر و درآخر چاه تا عمق ۳۸۰۰ متر ادامه یافت تا به یک تعداد لایه آب‌دار رسید.

آنطور که مطلعان پروژه می‌گویند؛ شوری آب این منبع در حد شوری آب دریای خزر برآورد شد. اما این مرحله پایانی مطالعات آب‌های ژرف نبود و حفاری چاه دوم بر مبنای تجربه حفاری نخست آغاز شد. حفاری‌هایی شبیه آنچه در صنعت نفت برای کشف میدان نفتی انجام می‌شود. نتیجه چاه شناختی دوم که از سال ۱۳۹۸ آغاز شد و به «سیستان ۲» معروف است، چنین بود که در مدت حدود ۲ ماه به عمق ۱۸۸۰ متری و به شرایط آرتزین رسید و امکان آزمایش، ارزیابی و تولید آب از مخزن را فراهم کرد. اما هنوز مطالعات روی این چاه‌های آزمایشی تکمیل و جمع‌بندی نشده است.

تاکنون اطلاعاتی که از چاه اول به دست آمده، این است که از عمق ۳ هزار متری زمین در سیستان و بلوچستان آب‌هایی به سطح زمین فوران کرده که ممکن است آب‌های ژرف باشد. این آب کشف شده دمای ۸۷ درجه سانتیگراد دارد و در صورت اثبات شرایط تولید انرژی را هم از این منبع عظیم فراهم می‌کند.

اما جدیدترین خبر از چاه‌های ژرف سیستان، به آب رسیدن سومین چاه ژرف استان بود. بنابر اعلام روابط عمومی استانداری، به دنبال به آب رسیدن چاه آب ژرف سیستان۳ که در شهرستان نیمروز حفر شده است، نماز شکر به امامت حجت الاسلام مجتبی عزیزی امام جمعه زابل برگزار شد.

اشکال استفاده مداوم از چا‌ه‌های ژرف چیست؟

آب‌های زیرزمینی و ژرف به یکدیگر مرتبط و متصل‌اند و هرچند ارتباط بسیار ضعیفی دارند، اما از یکدیگر جدا نیستند. هر چه استفاده از آب‌های زیرزمینی بیشتر شود سایر حوزه‌های مجاور را نیز دچار چالش می‌کند. این کار موجب نشست زمین یا زلزله القایی می‌شود، البته به‌دقت نمی‌توان درباره ارتباط بین استفاده بیش از حد از آب‌های زیرزمینی و زلزله اظهارنظر کرد و نیازمند مطالعات بسیار دقیق‌تر است. این موضوعات استفاده مداوم از آب‌های ژرف را منطقی نشان نمی‌دهد و باید جای سرمایه‌گذاری بر این پروژه‌ها بر متعادل‌سازی توسعه‌ملی با ظرفیت‌های طبیعی مناطق مختلف سرمایه‌گذاری کنیم و بحث آمایش سرزمین را جدی‌تر بگیریم.

در تمام کشور‌های دنیا آب‌های زیرزمینی به‌عنوان ذخایر استراتژیک نامیده می‌شوند و اگر ایران به‌شدت با خشکسالی روبه‌رو باشد و اگر در برخی مناطق ایران خشکسالی شدید ۳۰‌ساله رخ دهد؛ احتمالی که چندان دور از ذهن نیست برخی از مناطق‌شهری دچار مخاطرات بسیار وحشتناک می‌شوند و چاره کار استفاده از ذخایر استراتژیک خواهد بود.