گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو، در این روزها سخن از بازار سرمایه گفتن برای خیلی از شهروندان یادآور زیان‌‌های هنگفت و از بین رفتن بخش قابل توجهی از سرمایه‌ی آنهاست. سهامداران خردی که با امید به کسب سود وارد این بازار شدند اما به طرق مختلف حقوق آنها نادیده گرفته شد. یکی از مصادیق تضییع حقوق سهامداران در خصوص چگونگی واریز سود توزیعی برای آنها است که در هفته‌های اخیر مورد توجه مسئولین نیز بوده و منجر به ورود کمیسیون اصل ۹۰ به این مسئله نیز شده است.
این پیگیری کمیسیون اصل ۹۰ مجلس در نهایت با وعده‌ی دو ماهه رئيس سازمان بورس همراه شد. عشقی، رئيس سازمان بورس پس از جلسه با حجت‌الاسلام شجاعی، رئیس کمیسیون اصل ۹۰ مجلس، وعده داد تا تمهیداتی را بیاندیشد که بعد از دو ماه، تمامی شرکت‌های بورسی سود سهامداران را از طریق سامانه سجام واریز کنند. وعده‌ای که چیزی تا پایان مهلت اجرایی شدن آن باقی نمانده اما همچنان بسیار از هلدینگ‌ها و شرکت‌های بزرگ بورسی تغییری در رویه‌ی خود جهت واریز سود سهامداران نداد‌ه‌اند.
در ادامه به بیان ابعاد مختلف این موضوع و چگونگی گریز شرکت‌ها از پرداخت راحت و بدون مشقت سود سهامداران از طریق سامانه سجام پرداخته خواهد شد.
پرداخت سود با اعمال شاقه
شرکت‌های بورسی پس از برگزاری مجمع سالانه خود و تصویب پرداخت سود توزیعی به سهامداران، ۸ ماه فرصت دارند که این سود را به حساب سهامداران واریز کنند. این واریز سود به سه روش ارجاع به شعب یک بانک مشخص، تکمیل فرم اطلاعات و ارسال به شرکت و همچنین واریز متمرکز سود از طریق سامانه سجام انجام می‌شود. البته طبق قوانین موجود تنها روش سوم دارای وجاهت قانونی است اما دو روش دیگر به دلیل منافعی که برای شرکت‌های بورسی دارد همچنان توسط برخی از شرکت‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
حال شرایطی را در نظر بگیرید که یک سهامدار حقیقی در پرتفوی خود سهام مربوط به ۴ شرکت را دارد که تمامی آنها قصد دارند سود سالانه بین سهامداران خود توزیع کنند. این شرکت‌ها هر یک بانکی را برای دریافت سود معرفی می‌کند. در این شرایط سهامدار باید به چهار شعبه در چهار زمان متفاوت مراجعه کند. این مسئله زمانی جدی‌تر می‌شود که بدانیم در بسیاری از مواقع سود سهامداران خرد مبلغ ناچیزی است که ارزش صرف وقت اینچنینی را نیز ندارد. لذا بسیاری از سهامداران عطای این سود را به لقایش بخشیده و ا دریافت آن صرف نظر می‌کند. این مبالغ اگر چه برای هر کدام از سهامداران ارزش زیادی ندارد اما مجموع آنها مبالغ هنگفتی می‌شود که رسوب آنها در حساب شرکت‌ها منافع زیادی را به همراه خواهد داشت.
همچنین در روش دوم دریافت سود مجمع یعنی تکمیل فرم اطلاعات سهامداران و ارسال آن به شرکت، ممکن است اطلاعات به دلیل مشکلات سامانه‌ای به شرکت نرسد و اگر هم ارسال کامل شود، اکثر شرکت‌های بزرگ، پاسخگوی سهامداران‌های خرد نیستند. بنابراین بهترین راه دریافت سود مجمع استفاده از سامانه سجام است که در سایه‌ی غفلت مسئولین سازمان بورس توسط شرکت‌های بورسی نادیده گرفته می‌شود.
سجام، سامانه‌ای که متولیانش هم از آن بی‌خبرند!
سازمان بورس می‌تواند از طریق سامانه سجام، سود سهام هر فرد را به کد شبای اختصاصی که هرشخص در شبکه شتاب سیستم بانکی دارد، واریز کند. در سال‌های گذشته و قبل از راه‌اندازی سامانه سجام، تنها 10 تا 15 درصد سهامداران خرد موفق به دریافت سود تقسیمی شرکت‌ها می‌شدند.
در بررسی که طی بازه زمانی شهریور 1399 تا شهریور 1400 از اطلاعیه‌های تقسیم سود شرکت‌ها انجام شد، مشخص شد از میان 490 شرکتی که اطلاعیه منتشر کرده‌اند، 218 شرکت سود تقسیمی را از طریق سامانه سجام واریز می‌کنند، در حالی که 272 شرکت از این سامانه استفاده نمی‌کنند. در واقع بیش از نیمی از شرکت‌ها همچنان روش‌های نامناسب را برای واریز سود به کار می‌برند که این روش‌ها موجب متضرر شدن حقوق سهامداران خرد می‌شود.
با توجه به شرایطی که توصیف شد، با کمال تعجب در 9 آبان 1400، رئیس سازمان بورس گفت: پرداخت سود طی 8 ماه بعد از مجمع، طبق قانون تجارت و پیشنهاد زمان‌بندی سود شرکت‌ها بوده و الزام به پرداخت سود از طریق سجام، نیاز به قانون از طرف مجلس و سازمان بورس دارد، اما شرکت‌ها تشویق به واریز متمرکز سود سهامداران شده‌اند.[1]
این اظهارات واکنش‌های منفی متعددی را به همراه داشت و درنهایت دو روز بعد ریاست سازمان بورس سخنان خود را اصلاح کرده و گفت:: در پی مذاکراتی با رئیس کمیسیون اصل 90 مجلس، توزیع سود نقدی شرکت‌ها از طریق سامانه سجام با اولویت بالا در دستور کار قرار گرفته است. مشکلات توزیع سود شرکت های بورسی در آینده نزدیک از طریق این سامانه به طور کامل مرتفع خواهد شد.[2]
طبق تبصره 3 ماده 5 «دستورالعمل انضباطی ناشران پذیرفته‌شده در «بورس اوراق بهادار تهران» شرکت‌های بورسی مکلف‌اند از طریق شرکت سپرده گزاری مرکزی اقدام به پرداخت سود سهامداران نمایند. طبق بررسی اطلاعیه‌های شرکت‌های بورسی در سامانه کدال بیشتر از نیمی از شرکت‌های بورسی از این سامانه برای توزیع سود سهام استفاده نکرده‌اند. با توجه به این دستورالعمل می‌توان گفت تنها استفاده از سامانه سجام برای پرداخت سود وجاهت داشته و سایر روش‌ها فاقد اعتبار قانونی هستند.
ایمان گنجگاهی؛ کارشناس مسائل اقتصادی در همین رابطه گفت: تنها گزینه حل مسئله سود سهامداران، تمکین کردن شرکت‌های بورسی از دستورالعمل شورای عالی بورس است. اما همانطور که گفته شد تنها نیمی از شرکت‌ها در سال ۱۴۰۰ از این دستورالعمل تمکین کرده‌اند. راه تمکین شرکت‌های بورس در دستورالعمل شورای عالی بورس شامل موراد زیر می‌شود:
سازمان بورس و اوراق بهادار در صورت ادامه روند غیر قانونی پرداخت سود شرکت‌های بورسی به روش‌های غیر سجامی، می‌تواند از طریق سیاست‌هایی شرکت‌های بورسی را مکلف به استفاده از سامانه سجام کند. به‌طور مثال اگر شرکتی در بازار بورس فعالیت دارد اما از مسیر سجام نسبت به پرداخت سود سهامداران اقدام نمی‌کند به بازار فرابورس و از بازار فرابورس به بازار پایه انتقال یابد و این انتقال به اطلاع عموم ذی‌نفعان با ذکر دلیل انتقال برسد. همچنین درصورتی‌که شرکتی بعد از تغییر وضعیت همچنان از طریق روش غیرسجامی اقدام به پرداخت سود سهامداران کند، سازمان اوراق بورس می‌تواند به «لغو پذیرش» امتیاز شرکت از بازار بورس اقدام کند.
بنابراین طبق وعده رئیس سازمان بورس حداکثر تا آخر پاییز سود سهام‌های باقی‌مانده از طریق سامانه سجام واریز خواهد شد. اما با وجود گذشت قریب به ۲۰ روز از وعده‌ی رئيس سازمان بورس همچنان تغییری در رویه‌ی شرکت‌های بزرگ بورسی اتفاق نیفتاده است و بنظر می‌رسد عزم جدی برای عملیاتی کردن وعده‌ی مذکور همچنان به وجود نیامده است.
[1] http://boursepress.ir/news/177736/
[2] http://boursepress.ir/news/177847/