گزارش| مسائل انیمیشن‌سازی در ایران ۲
گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری دانشجو؛ مریم سواری؛ صنعت انیمیشن که یکی از زیرمجموعه‌های صنعت سینماست بدون شک یکی از مهم‌ترین و سودآورترین صنایع هنری در جهان است، این هنر تا جایی پیش رفت که امروزه به‌عنوان هنر هشتم در جهان شناخته می‌شود و طیف مخاطبان بی‌شماری از خردسالان و بزرگسالان را در برمی‌گیرد. امروزه و پس پیشرفت تکنولوژی و درهم‌آمیختگی انیمیشن و دنیای دیجیتال، چشم‌انداز وسیع‌تری پیش‌روی فعالان در این عرصه قرار گرفت.
موفقیت انیمیشن روزبه‌روز بیشتر می‌شود و سرمایه‌گذاران جهانی بیشتر از پیش به‌سوی سرمایه‌گذاری در این عرصه پول‌ساز می‌روند؛ اما وضعیت صنعت انیمیشن در ایران چگونه است؟ و آیا اصلاً چنین مفهومی در ایران وجود دارد؟ بدون شک ایران یکی از کشورهای فعال در عرصه انیمیشن منطقه است و افتخارت بین‌المللی زیادی را در این حوزه کسب کرده اما هنوز هم نمی‌توان وضعیت انیمیشن ایران را صنعت نامید و با توجه به اینکه تلاش‌هایی در راستای صنعتی‌شدن انیمیشن انجام شده، در خوش‌بینانه‌ترین حالت می‌توان نام هنر - صنعت را بر روی این تلاش‌ها نهاد.
این هنر - صنعت، همچنان هم در راه صنعتی‌شدن با مشکلات زیادی دست‌وپنجه نرم می‌کند و یکی از عمده مشکلات این عرصه، مسائل مالی و اقتصادی است که سد راه بسیاری از هنرمندان و نهادهای فعال این حوزه شده. مسائل اقتصادی چه تأثیری بر انیمیشن دارند و چگونه می‌توان با آن‌ها مواجه شد؟ در این گزارش تلاش شده به این سؤال‌ها پاسخ داده شود و ضمن تبیین مشکلات اقتصادی، راهکارها و پیشنهاداتی در این حوزه ارائه شده.
انیمیشن، یک هنر مدرن
در ابتدا باید به این مورد اشاره کرد که انیمیشن نسبت به سایر هنرها، هنر مدرن‌تری است و یک هنر مدرن، در کشوری که نیازهای حیاتی مهم‌تری دارد دیرتر به ثمر می‌رسد و جزو اولویت‌ها نیست. هدی اثنی‌عشری، استاد انیمیشن دانشگاه هنر در گفتگو با دانشجو در این باره می‌گوید:«انیمیشن فرم متعالی و مترقی ای از هنر است، از انواع اولیه و غریزی هنر جداست و نسبتاً از فرم‌های متأخر تلقی می‌شود. بسیاری از کشورها هنوز در قرن 21 انیمیشن ندارند، مثلاً کشورهای حوزه خلیج‌فارس و بسیاری از کشورهای شرقی، حتی اگر سینمای خوبی داشته باشند، انیمیشن ندارند. به‌طورکلی نمی‌توان توقع داشت جامعه‌ای که هنوز در مفاهیم اولیه صنعت کلان - که مقوله بزرگ و سودآوری است - مشکل دارد، به صنعتی کردن پدیده لوکس و غیرحیاتی انیمیشن فکر کند.»
وی افزود:« با درنظرگرفتن این مورد و شرایط اقتصادی کنونی که بر همه عرصه‌ها تأثیر گذاشته نمی‌توان انتظار اختصاص دادن بودجه عظیم درشان یک صنعت سودآور را به انیمیشن داشت، البته نباید این نکته را از یاد برد که این هنر مدرن در ایران موفقیت‌های زیادی را از راه‌هایی غیر از "صنعت" به دست آورده، فیلم‌های انیمیشن کوتاه ایرانی از زمان به‌وجودآمدن انیمیشن در ایران همیشه در عرصه‌های بین‌المللی درخشیده و در طی چند سال گذشته حداقل چندین نماینده در جشنواره‌های مختلف داشته، اما وقتی به صنعت انیمیشن که معیار آن اکران‌ها و فروش گیشه است می‌نگریم می‌بینیم که موفقیت چندانی کسب نکردیم؛ ناگفته نماند که همان موفقیت انیمیشن‌های کوتاه و جشنواره ایست که پتانسیل صنعتی‌شدن انیمیشن ایران را تشدید می‌کند.»
انیمیشن، زیر سایه حمایت دولت
انیمیشن ایرانی از قدیم‌الایام زیر سایه بودجه دولتی در حال رشد و نمو بوده و پیش از انقلاب، تنها کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و وزارت فرهنگ و هنر در عرصه تولید انیمیشن در ایران فعالیت می‌کردند؛ سید علیرضا گلپایگانی، استاد هیئت‌علمی انیمیشن دانشگاه هنر، کارگردان و تهیه‌کننده این عرصه در گفتگو با دانشجو عنوان کرد:« ظاهراً صاحبان تصمیم‌گیری درگذشته دور به این نتیجه رسیده بودند که انیمیشن ایران توان رقابت و تولید انیمیشن برای رفع نیازهای مملکت را ندارد بنابراین سیاست‌های قبل از انقلاب به این نتیجه رسیده بودند که ما در عرصه انبوه‌سازی، مجموعه‌سازی و یا حتی تولید فیلم‌های سینمایی، مصرف‌کننده محصولات انیمیشن خواهیم بود نه تولیدکننده آن‌ها. این سیاست سالیان سال بوده و چه‌بسا در نگاه بعد از انقلاب نیز حاکمیت داشته.»
تا پیش از انقلاب انیمیشن تنها با رویکرد هنری ساخته می‌شد اما پس از انقلاب و پس از آنکه صداوسیما فعال‌تر شد، مرکز صبا شکل می‌گیرد و در جواب نیاز مقابله با تهاجم غرب شروع به تولید انبوه‌سازی تولید انیمیشن می‌کند. روشن است که صنعتی‌شدن انیمیشن از جمله اهداف دولت نبوده و تولید انیمیشن انگیزه‌های درآمدزایی را به همراه خود نداشته. این حمایت دولت همچون شمشیر دو سر عملکرد و درعین‌حال که در پی رشد و ارتقای فرهنگی و هنری اجتماع بوده، بسیاری از نهادهای فعال در این حوزه را به بودجه دولتی وابسته کرده.
روشن است که صنعتی‌شدن انیمیشن در گرو قطع وابستگی به بودجه دولتی است، اما به چه نحو باید این وابستگی اقتصادی به دولت را قطع کرد؟ علیرضا گلپایگانی رویکرد چین را در این باره مثال میزند و می‌گوید: باید به‌تدریج، در کنار حمایت دولتی، حمایت‌هایی از ایجاد بخش خصوصی هم صورت بگیرد. در کشورهایی مانند چین، سیاست به این‌گونه است که در حینی که دولت از سازندگان انیمیشن حمایت می‌کند، به‌تدریج از میزان آن می‌کاهد، تسهیلات را استرداد می‌کند و به حمایت از بقیه مراکز نیز می‌پردازد؛ این کمک‌ها بلاعوض نیست، دائمی هم نیست، زمان دارد و مشروط به بازدهی است. پس لزوماً نباید به حمایت دولتی از یک بعد نگاه کرد و آن را خطا دانست اما می‌توان جهت‌گیری مشخصی برای استقلال و تقویت صنعت خصوصی انیمیشن ایران در نظر گرفت که متأسفانه این جهت‌گیری فعلاً وجود ندارد.
انیمیشن، در رقابت با آثار رئال
مسئله دیگری که مانع صنعتی‌شدن انیمیشن در ایران است، تفاوت فاحش زمان ساخت و درآمد حاصل از اکران می‌باشد با کارهای رئال می‌باشد. بر اساس آمار درج شده در سالنامه‌های آماری فروش فیلم و سینما در کشور، از سال ۱۳۹۰ الی ۱۳۹۲ هیچ انیمیشنی در سینما اکران نشده و از سال ۱۳۹۳ الی سال ۱۳۹۸ تنها یازده فیلم انیمیشن در سینمای ایران اکران شدند و این در حالی است که از سال ۱۳۹۰ الی ۱۳۹۸ حدود ۱۰۳۹ فیلم در سینمای ایران اکران شد، البته نباید موفقیت‌های انیمیشن شاهزاده روم و فیلشاه را در قرارگرفتن در لیست ده اثر پرفروش سال‌های ۱۳۹۴ و ۱۳۹۷ را نادیده گرفت، اما آیا این موفقیت‌های موردی انیمیشن، سرمایه‌گذاران را به‌سوی سرمایه‌گذاری در حوزه انیمیشن خواهد کشاند؟ از طرفی، حتی انیمیشن آخرین داستان که اولین نماینده انیمیشن ایران در اسکار ۲۰۲۰ بود نیز نتوانست آن‌طور که باید در گیشه بفروشد و در لیست آثار اکران شده سال ۱۳۹۸ بر اساس تعداد تماشاچیان در رتبه چهل و هشتم قرار گرفت.
یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های هنرمندان انیمیشن، علاوه بر مشکلات پیش از تولید و تولید، شفاف نبودن مراحل بعد از تولید است. به طور مسلم ایجاد چرخه مطمئن برای خرید، فروش، توزیع و مصرف محصولات تولید شده انیمیشن موجب احساس امنیت شغلی و بازگشت سرمایه سرمایه‌گذاران جزء و کل در این عرصه خواهد شد. وقتی بحث سرمایه‌گذاری می‌شود، بحث بازگشت سرمایه و سودآوریست که مهم است، اما وقتی سرمایه‌گذار تضمین بازگشت سرمایه‌گذاری‌ای که کرده را نداشته باشد، طبیعی است که به سراغ تولید کار رئال برود، علیرضا گلپایگانی در این باره گفت: هزینه مناسب برای تولید انیمیشن حدوداً بیش از سه برابر بودجه‌ای است که برای یک فیلم یا مجموعه زنده هزینه می‌شود اما به‌صراحت می‌توانم بگویم به نظر می‌رسد که در ایران برآورد هزینه تولید انیمیشن بسیار پایین‌تر از کارهای زنده است که هم بسیار سریع هم تولید می‌شوند و هم بسیار سریع به درآمد می‌رسند؛ این نگاه باید تعدیل شود.
سرانجام اقتصاد انیمیشن
روشن است که هنر انیمیشن برای آنکه صنعت شمرده شود راه زیادی را در پیش دارد و با توجه به شرایط اقتصادی کنونی، ثبات اقتصادی از جمله عوامل مؤثر در داشتن چشم‌انداز روشن نسبت به انیمیشن است. هدی اثنی‌عشری در این باره گفت: پیش‌بینی آینده انیمیشن مستلزم داشتن فاکتورهای ثابت است. درحالی‌که امروزه خیلی چیزها ثابت نیست. اولین اقدام در مورد انیمیشن رسیدن به فضای نسبتاً ثابت و برنامه‌ریزی منسجم است. انیمیشن امر زود بازدهی نیست، این را باید برنامه‌ریزان کلان در سطوح بالای کشور بدانند؛ انیمیشن زمان می‌برد و برای رسیدن به یک آینده روشن ثبات لازم است. به‌محض وجود ثبات می‌توان برنامه‌ریزی کرد و با برنامه‌ریزی می‌توان به نتیجه درست رسید. ایران کشور صنایع زودبازده است. همه دنبال صنعتی هستند که زودبازده دهد و انیمیشن چنین صنعتی نیست، این یکی از بزرگ‌ترین موانع پیش‌روی صنعتی‌شدن انیمیشن ایران است.
دید جامعه و مسئولین باید نسبت به انیمیشن تغییر کند، نگاه جدی‌تری به آن داشته باشند و توجیهات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی آن را بشناسند. اهداف در نظر گرفته شده برای انیمیشن باید از رفع صرف نیازهای کشور و شرکت در جشنواره‌ها فراتر رود، برنامه‌ریزی‌های کلان‌تری در سطح جهانی برای ورود به این عرصه انجام شود، سیستم‌های حمایت اصولی برای تشکل‌های صنفی انیمیشن به‌منظور استفاده حداکثری از توان ملی شکل بگیرد و همچنین بازار فروش بین‌المللی مدنظر قرار داده شود؛ حتی موفقیت‌های موردی این که پیش‌ازاین داشتیم (فیلشاه و شاهزاده روم) می‌توانند برهان این باشند که ایران پتانسیل خوبی برای ورود به این صنعت دارد و انیمیشن می‌تواند سرمایه‌اش را بازگرداند و همچنین به کشورهای دیگری که با ما همسویی دینی و فرهنگی دارند صادر شود و کسب درآمد کند.
ارسال نظرات