نکاتی در مورد سفر پوتین به تهران

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری دانشجو، سفر پوتین به تهران در شرایطی انجام می‏‌شود که دو کشور روسیه و ایران زیر فشار‌های اقتصادی و سیاسی غرب قرار دارند. جنگ اوکراین، روسیه را از نظر سیاسی در سطح بین‏‌المللی منزوی کرده و منجر به اعمال تحریم‏‌های اقتصادی بی‏‌سابقه‏‏‌ای از سوی غرب و متحدانش علیه این کشور شده است. جمهوری اسلامی ایران نیز که در پی خروج دولت سابق آمریکا از برجام زیر فشار‌های اقتصادی و سیاسی گسترده‏‌ای قرار گرفت، در پی ناکامی مذاکرات احیای برجام، با دور جدیدی از فشار‌های سیاسی و اقتصادی از سوی آمریکا مواجه شده است.

با توجه به تداوم جنگ در اوکراین و احتمال شکست کامل مذاکرات هسته‏‌ای، به نظر می‏‌رسد چشم‏‌انداز این فشار‌ها نیز افزایشی است. در چنین شرایطی، هر دو کشور ایران و روسیه کاهش اثرات این فشار‌ها را در پیگیری سیاست «نگاه به شرق» جستجو می‏‌کنند. در سیاست نگاه به شرق جمهوری اسلامی ایران، روسیه جایگاه بسیار برجسته‏‌ای دارد و در مقابل، جمهوری اسلامی ایران نیز در سیاست نگاه به شرق روسیه از اهمیت زیادی برخوردار است.

علاوه بر اینکه مواضع جمهوری اسلامی ایران در ضدیت با غرب و مخالفت با نظم بین‏‌المللی تک‏‌قطبی مورد پسند روسیه است، بعد از جنگ اوکراین، روسیه به ایران به‏‌عنوان کریدور بسیاری مهمی برای کاهش پیامد‌های تحریم‏‌های غرب و متحدانش نگاه می‏‌کند. جمهوری اسلامی ایران نیز با مواضع روسیه در مورد نظم بین‏‌المللی موافق است و تمایل به استفاده از فرصت‏‌های موجود همکاری با روسیه برای کاهش فشار‌های غرب علیه خود دارد.

علاوه بر این، در جریان سفر پوتین به تهران قرار است در چارچوب مذاکرات آستانه نشستی میان روسای جمهوری ایران، ترکیه و روسیه برگزار شود؛ که با توجه به بحث‏‌ها در مورد احتمال کاهش حضور روسیه در سوریه با توجه به درگیری این کشور در جنگ اوکراین و احتمال انجام عملیات جدیدی از سوی ترکیه در شمال سوریه اهمیت بسیار زیادی دارد.

حضور پوتین در تهران در شرایطی که روسیه در حال پیشبرد سیاستی توسعه‏‌طلبانه در اوکراین است، برای جمهوری اسلامی ایران که همواره مخالف هرگونه تجاوز به استقلال و حاکمیت دولت‏‌ها در هرجای جهان بوده، وجهه بین‏‌المللی مطلوبی ندارد. البته اینکه حضور پوتین در چارچوب مذاکرات آستانه و با مشارکت رئیس جمهور ترکیه خواهد بود، تا حدودی قابل توجیه‏‌تر است. با وجود این، به نظر می‏‌رسد مقامات کشورمان بهتر است در برخورد با پوتین، فاصله‏‌شان را با او حفظ کنند و به‏‌گونه‏‌ای نشان دهند که مخالف جنگ اوکراین هستند. نمایش نزدیکی و دوستی جمهوری اسلامی ایران با روسیه پوتین در شرایط کنونی نه تنها امتیازی برای کشورمان ندارد، بلکه ضرر هم دارد.

ضمن اینکه باید در مورد ظرفیت‏‌های واقعی ایران و روسیه برای کمک به یکدیگر در راستای مقابله با فشار‌های غرب واقع‏‌بین بود. روسیه و ایران اقتصاد‌های مشابهی دارند و در بازار انرژی رقیب یک‌دیگرند. تجربه تحریم‏‌ها علیه جمهوری اسلامی ایران نشان داده برخلاف چین، روسیه از اراده و ظرفیت اقتصادی چندانی برای کاهش فشار‌ها علیه ایران برخوردار نبوده است. در شرایطی که خود روسیه با تحریم‏‌های شدید بین‏‌المللی مواجه است، طبیعی است که این ظرفیت حتی کمتر نیز شده است؛ هرچند ممکن است اراده روس‏‌ها بیشتر شده باشد.

کاهش حضور روسیه در سوریه ممکن است امکان بازیگری بیشتری برای ایران فراهم ‏کند، اما هزینه‏‌های ایران در سوریه را به شدت بالا خواهد برد. بنابراین، به نظر می‏‌رسد به نفع ایران نیست که روسیه از سوریه خارج شود یا حضور خویش را در این کشور به شکل قابل توجهی کاهش دهد. البته بهترین سناریو این است که در جریان نشست روسای جمهوری ایران، ترکیه و روسیه در تهران، طرفین به راه‌‏حلی پایدار برای پایان‏ دادن به بحران سوریه پیدا کنند.

سیاست خاورمیانه‏‏‌ای روسیه در دوران پوتین مبتنی بر روابط متوازن با کشور‌های منطقه بوده است. به نظر می‏‌رسد با توجه به فشار‌های غرب علیه روسیه و مواضع ملایم و بی‏‌طرفانه کشور‌های منطقه در واکنش به حمله روسیه به اوکراین، روس‏‌ها مصمم به پیگیری پرقدرت‏‌تر این مسیر هستند. روسیه بیش از گذشته به همکاری عربستان سعودی و متحدانش برای تنظیم بازار نفت نیاز دارد. جلوگیری از حمایت تسلیحاتی اسرائیل از اوکراین برای روسیه بسیار مهم است و این نیازمند توجه مسکو به منافع این رژیم در منطقه است. حفظ و تقویت روابط با ترکیه نیز برای روسیه اهمیت فروانی دارد. بنابراین، سیاست خاورمیانه‏‌ای روسیه، قرارگرفتن در یک‏‌طرف رقابت‌‏های منطقه‌‏ای نیست.