بررسی علل تحریم‌پذیری نفت ایران/ ساختار تجارت نفت خام چرا قابل رصد است؟

گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو- حنانه فقیه منزه: ذخیره نفت متعارف ایران معادل ۱۵۸ میلیارد بشکه اثبات‌شده می‌باشد که آن را در جایگاه سوم بزرگترین دارندگان نفت جهان قرار داده است. ایران پیش از انقلاب و پس از آن تا دهه ۹۰ یکی از بزرگترین صادرکنندگان نفت در جهان به شمار می‌آمد. با اعمال تحریم‌های آمریکا از اوایل دهه ۹۰  صادرات نفت با کاهش چشمگیری مواجه شد، ولی با این وجود، بازار جهانی نفت نوسان جدی در قیمت نفت تجربه نکرد. این موضوع نشان می‌دهد که اتکا به صادرات نفت نمی‌تواند در بلند مدت منافع اقتصادی و سیاسی کشور را تامین کند.

دو عامل قابلیت جایگزینی و قابلیت شناسایی در نفت امکان تحریم‌پذیری این کالا را به وجود می‌آورد. به دلیل اهمیت بالای انرژی اگر آمریکا بخواهد نفت ایران را تحریم کند و اجازه استفاده از نفت ایران را به کشور‌های دیگر ندهد، باید نفت مناطق دیگر را به عنوان جایگزین ارائه دهد. نفت به علت وجود ظرفیت تولید مازاد، سهولت جابه‌جایی و قابلیت جایگزینی با انواع دیگر، راحت‌تر از دیگر انرژی‌ها جایگزین می‌شود و با تحریم نفت یک منطقه، بازار جهانی متضرر نمی‌شود.

آمار‌ها نشان می‌دهد حجم تولید نفت مازاد بر نیاز جهانی به شکلی است که با نبود نفت ایران مشکلی در تامین انرژی کشور‌ها به وجود نمی‌آید. محموله‌های نفتی با قرارداد‌های کوتاه مدت و به وسیله کشتی جابه‌جا می‌شوند بنابراین کشور‌های دیگر در صورتی که از ایران خریداری نکنند به راحتی می‌توانند نفت خود را از مناطق دیگر تامین کنند. از طرفی نفت مناطق مختلف متناسب با ویژگی‌های شیمیایی قابلیت استفاده در برخی پالایشگاه‌ها را دارد و همچنین در صنعت پالایش نفت سامانه‌هایی وجود دارند که بر حسب ویژگی‌های تجهیزات مورد استفاده، ترکیب نفت بهینه را پیشنهاد می‌دهد که این ترکیب لزوما متعلق به یک منطقه نبوده و ترکیبی از نفت مناطق مختلف است. بنابراین، نفت مناطق مختلف به تنهایی یا به صورت ترکیب شده، قابلیت جایگزینی با نفت مناطق دیگر را دارد.

عامل دیگری که تحریم نفت را امکان‌پذیر می‌کند، قابلیت شناسایی آن است که با وجود مولفه‌های شناسایی ترکیب شیمیایی، شناسایی تراکنش‌های مالی، شناسایی ابزار حمل‌ونقل و شناسایی خریدار نهایی، تحقق می‌یابد. نفت هر منطقه شناسنامه مخصوص به خود را دارد و از همین جهت مخزن آن قابل تشخیص است. از سوی دیگر به دلیل بزرگ بودن معاملات نفتی، تراکنش‌های آن در نظام مالی مبتنی بر دلار به راحتی قابل شناسایی است.

آسان بودن تشخیص کشتی‌های نفتی از دیگر دلایلی است که باعث شناسایی سریع خرید و فروش نفت می‌شود. در آخر نیز به دلیل اینکه نفت در ابتدا به پالایشگاه‌ها می‌رود و پس از آن به مصارف گوناگون می‌رسد با توجه به محدود بودن تعداد پالایشگاه‌ها در جهان، خرید نفت تحریم شده از سوی پلایشگاه‌ها سریعا مشخص می‌شود و تبعاتی را برای کشور وارد کننده به وجود خواهد آورد. لذا، با توجه به عواملی که گفته شد، ساختار نفت به شکلی است که قابلیت تحریم‌پذیری بالایی دارد و کشور‌های دیگر به راحتی می‌توانند از این طریق به منافع اقتصادی و سیاسی ایران لطمه بزنند.