طرح «بنزین برای همه» نسبت به شرایط کنونی عادلانه‌تر است/ هدف یارانه کمک به اقشار کم درآمد بود که در بنزین محقق نشد

گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو- حنانه فقیه منزه: میانگین مصرف بنزین در کشور معادل ۱۲۰ میلیون لیتر در روز است که نسبت به سال ۱۴۰۱ با رشد ۱۳.۵ میلیون لیتری همراه بوده است. سال ۱۴۰۱ میانگین مصرف روزانه ۱۰.۵ میلیون لیتر در روز بوده که آمار‌ها نشان می‌دهد میزان تولید و مصرف برابر بوده و این یعنی ناترازی گاز وجود نداشته است.

جلیل سالاری مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران، تولید روزانه بنزین ۱۰ پالایشگاه کشور را بیش از ۱۱۵ میلیون لیتر در روز اعلام کرده که با توجه به تولید و مصرف اختلاف کمتر از ۵ میلیون لیتر در بدترین حالت است که حدود ۴ درصد مصرف را شامل می‌شود.

بررسی روند رشد بنزین نشان می‌دهد که میزان مصرف سالیانه بنزین در ۲۰ سال گذشته به صورت متوسط ۱.۹ درصد بوده است. با احتساب نرخ رشد ۱.۹ درصدی بنزین، پیش‌بینی می‌شود که مصرف بنزین در سال ۱۴۲۰ به ۱۳۵ میلیون لیتر برسد. با توجه به وضعیت فعلی ناترازی بنزین پیش‌بینی می‌شود ایران سالانه سه میلیارد دلار بنزین وارد کند. با ادامه این روند ایران تا ۱۰ سال آینده باید روزانه ۱۰۰ میلیون لیتر بنزین وارد کند تا بتواند ناترازی را جبران کند.

از طرفی سازوکار فعلی توزیع بنزین ناعادلانه است و دهک‌های بالای جامعه به طور متوسط ۱۷.۵ برابر دهک‌های پایین، از یارانه بنزین استفاده می‌کنند.

با توجه به موارد گفته شده، در ابتدای دولت سیزدهم طرحی مطرح شد که طبق آن سازوکار توزیع فعلی بنزین با تغییراتی مواجه خواهد شد. طبق این طرح به جای تخصیص یارانه بنزین به خودرو، ماهانه ۲۰ لیتر بنزین به کد ملی هر فرد تعلق می‌گیرد. این با عنوان «بنزین برای همه» به صورت آزمایشی در کیش اجرا شد و ۲۰ لیتر بنزین به صورت ماهانه به کد ملی هر فرد اختصاص یافت. با وجود موفقیت‌آمیز بودن این طرح دولت اجرای آن به صورت سراسری را متوقف کرد. در همین خصوص گفت‌وگویی داشتیم با محمدعلی قدیری، پژوهشگر نفت و انرژی که در ادامه می‌خوانید:

قدیری با اشاره به اینکه سیستم فعلی تخصیص بنزین به دور از عدالت است، به اهداف دولت در اجرای این طرح پرداخت و گفت: اولین هدف یارانه این بود که به اقشار کم درآمد کمک کند. هدف دیگر دولت حساس کردن مردم به قیمت سوخت و اصلاح نگاه آن‌ها به این انرژی بود. در حال حاضر بنزین یک سوخت کم ارزش برای مردم به شمار می‌آید و با توجه به اهمیت آن، این نگاه درست نیست.

وی ادامه داد: هدف دولت از اجرای این طرح که در کیش نیز اجرا شد این بود که یارانه به صورت عادلانه به کارت ملی هر فرد تعلق گیرد. یعنی کسی که ماشین ندارد نیز می‌تواند از یارانه بنزین استفاده کند.

این پژوهشگر انرژی با بیان اینکه اجرای سراسری این طرح نیاز به یک‌سری تغییرات دارد، عنوان کرد: اولین تغییر این است که یک زیرساخت دیجیتالی ایجاد شود تا مردم بتوانند با کارت بانکی سهمیه بنزین‌شان را دریافت یا به یکدیگر منتقل کنند. نکته دوم این است که زیرساختی برای خرید و فروش بنزین اتخاذ شود. بعضی از خانواده‌ها ماشین ندارند و به تعداد اعضای خانواده به آن‌ها بنزین تعلق می‌گیرد، باید سازوکاری باشد که این خانواده‌ها بتوانند بنزین خود را در بازارگاهی به فروش برسانند.

قدیری در ادامه گفت: یکی دیگر از این ملاحظات این است که باید قیمت بنزین از سیستم هزار تومان یارانه‌ای و ۳ هزار تومان آزاد، خارج شود. منظور ما گران کردن بنزین نیست، می‌گوییم نرخ‌های قبلی باشد، اما به مقدار محدود. در واقع سیاست دولت باید این باشد که هرکس یارانه بنزین را پایین‌تر از قیمت بین‌المللی استفاده می‌کند، ثبت شود. مهم‌ترین مسئله‌ای که در توزیع یارانه بنزین وجود دارد این است که دولت نمی‌داند چه کسی به چه مقداری از یارانه بنزین استفاده می‌کند.

وی با اشاره به اینکه قیمت ۳ هزار تومانی نیز با قیمت بین‌المللی اختلاف فاحشی دارد، اظهار کرد: با شکل کنونی توزیع یارانه‌ها اطلاعاتی مبنی بر استفاده مصرف کنندگان وجود ندارد، اگر مردم بتوانند از طریق کارت بانکی خود از سهمیه سوخت استفاده کنند، یک بستر داده نیز فراهم می‌شود و میتوان تحلیل کرد کدام قشر به چه میزان بنزین مصرف می‌کنند.

قدیری در ادامه به دلایل موفقیت‌آمیز بودن اجرای این طرح در کیش پرداخت و بیان کرد: مولفه اول عادلانه بودن توزیع بنزین بود که موفقیت همراه شد؛ به این معنی که خانوار‌های بدون خودرو هم بتوانند از این یارانه انرژی بهره‌مند شوند. از طرفی جنس برنامه کیش به دلیل اینکه در محدوده کوچکی انجام می‌شد، با کل کشور بسیار متفاوت است و تقریبا بدون دردسر انجام شد.

در ادامه قدیری به اهمیت آماده‌سازی افکار عمومی قبل از اجرای این طرح پرداخت و گفت: دولت برای جلوگیری از تجربه بد آبان ۹۸ باید این کار را انجام بدهد. مردم باید بدانند چه اتفاقی قرار است بیوفتد و چه سهمی در هزینه‌هایشان قرار است تغییر کند.

وی افزود: اگر دولت بتواند به مردم اثبات کند که این طرح عدالت بیشتری به همراه دارد و از دهک‌های پایین حمایت بیشتری می‌شود احتمالا می‌تواند جلوی تبعات تورم‌زای اصلاح قیمت بنزین را بگیرد؛ چون یکی دیگر از ملاحضات دولت برای افزایش قیمت بنزین بحث تورمی است که پیش می‌آید. مورد دوم این است که طرح بنزین برای همه نباید دفعتا اجرا نشود، اگر به مرور زمان و در استان‌های مختلف این تغییرات اعمال شود، نتیجه بهتری در پی دارد.

این پژوهشگر انرژی به تشریح چگونگی کاهش تورم با اجرای این طرح پرداخت و بیان کرد: بخشی از مردم که خودرو ندارند با فروش مقدار بنزینی که به آن‌ها تعلق می‌گیرد میتوانند از این طرح بهره‌مند شوند. بخش دیگری از مردم که مصرف بیشتری دارند، باید با هزینه بیشتری بنزین را خریداری کنند که این هزینه به دولت می‌رسد و اگر از کسری بودجه جلوگیری کند، در نهایت به کاهش تورم کمک می‌کند.

در ادامه گفت: اگر این طرح طوری اجرایی شود که از قاچاق بنزین جلوگیری کند، به شکل دیگری باعث کاهش تورم می‌شود. بنزین از ۲ طریق قاچاق می‌شود؛ یک راه آن قاچاق به خارج از کشور است و راه دیگر استفاده کارخانه‌های داخلی از این سوخت است که به عنوان حلال از بنزین استفاده می‌کنند. اگر این طرح اجرا شود و به هر کد ملی مقدار معینی بنزین تعلق گیرد، از قاچاق حدودا ۵ میلیون لیتر، جلوگیری می‌شود. درنهایت این مقدار درآمد خوبی برای دولت می‌شود که می‌تواند به وسیله آن عدم‌النفع‌ها را جبران کند.