یادداشت دانشجویی|
گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، محمدصادق کریم زاده*: حاکمیت جزایر سه گانه و ادعای امارات مسئله مورد توجهی در روابط منطقه‌ای و در افکار عمومی ماست که در این یادداشت به آن پرداخته شده است.
بررسی تاریخی حاکمیت جزایر سه گانه و مواضع امارات و روسیه
در تاریخ ۲۰ دسامبر ۲۰۲۴ مورخ ۲۹ آذر ۱۴۰۲ ششمین جلسه شورای همکاری‌های عرب-روسیه در کشور مراکش برگزار شد. این جلسه با حضور سرگئ لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه و تعدادی از نمایندگان کشور‌های عرب برکزار شد. از بین مصوبات این جلسه، مصوبه مرتبط با جزایر سه گانه ایران در فضای مجازی و دیپلماتیک جنجال زیادی به پا کرد.
تاریخچه جزایر سه گانه ایران
تا نیمه اول قرن بیستم انگلستان تعدادی از جزایر ایران در خلیج فارس را اشغال یا از طریق دولت‌های تحت الحمایه خود از جمله شارجه کنترل می‌کرد. از جمله این جزایر تنب بزرگ و کوچک و ابوموسی می‌باشد. این جزایر به خصوص بوموسی به لحاظ مسکونی دارای اهمیت چندانی نمی‌باشند. بطوری که جمعیت این جزایر مجموعا حدود ۴۰۰۰ هزار نفر می‌باشد. اما اهمیت اصلی آن‌ها وجود مزیت‌های استراتژیک و البته منابع و معادنی مانند خاک سرخ می‌باشد که باعث شده است این جزایر اهمیتی خاص پیدا کرده و حاکمیت آن مورد مناقشه قرار بگیرد.
ریشه مناقشات فعلی را می‌توان از سال ۱۹۰۳ بررسی کرد. در این سال حکومت شارجه پرچم خود را در این جزایر به اهتزاز در‌آورد. این عمل بلافاصله با اعتراض ایران مواجه شد. ایران نیز در پاسخ به این عمل پرچم خود را جایگزین کرده و برای حفاظت از آن از نیرو‌های مسلح استفاده می‌کند. با بالا گرفتن تنش‌ها در سال ۱۹۰۴ می‌شود انگلیس به عنوان قیوم شارجه وارد عمل شده و با فشار بر ایران، پرچم شارجه در ابوموسی را مجددا به اهتزاز در می‌آورد. پس از اشغال ابوموسی در همان سال، تنب‌ها نیز در سال ۱۹۲۱ توسط شارجه و انگلیس اشغال می‌شود.
اشغال جزایر سه گانه با وقایعی از جمله جدا شدن بحرین از ایران باعث رخ دادن نارضایتی‌های درونی و اعتراضات زیادی از سوی مردم و در نهایت از سوی حکومت پهلوی شد. بطوری که در سال ۱۹۷۰ یعنی پس از گذشت حدود ۷۰ سال از اشغال اولیه، ایران توانست با طرح دعاوی متعدد و فشار بر دولت انگلیس، این کشور را متقاعد به مذاکره ایران با شارجه درباره جزایر سه گانه کند. در نهایت در ۲۷ نوامبر ۱۹۷۱ توافقنامه‌ای میان ایران و شارجه با رضایت انگلیس امضا می‌شود. مطابق با این توافقنامه حدود حاکمیت ایران و شارجه در ابوموسی مشخص می‌شود. البته این توافقنامه صرفا درباره ابوموسی بوده و حاکمیت تنب‌ها به ایران داده می‌شود. نکته قابل توجه دیگر آن است که توافقنامه مذکور بین ایران و شارجه بود و تنها دو روز بعد، امارات متحده با عضویت شارجه و چند حکومت محلی دیگر تشکیل می‌شود.
توافقنامه ۱۹۷۱ را می‌توان نقطه عطف تاریخچه جزایر سه گانه ایران و همچنین سر‌آغاز ادعا‌ها و مناقشات فعلی دانست.
ادعای امارات متحده
همانطور که گفته شد، پس از توافقنامه سال ۱۹۷۱، امارات مکررا ادعا‌هایی مبنی بر حاکمیت خود برا جزایر سه گانه ایران مطرح کرده است.
از جمله ادعا‌های امارات بر جزایر سه گانه که امروزه دست‌آویز این کشور شده، مسئله اجباری بودن توافقنامه ۱۹۷۱ می‌باشد. اماراتی‌ها مدعی هستند که توافقنامه مذکور تحت فشار و اجبار انگلیس و با اکراه شارجه امضا شده و به هین خاطر باطل است. اما اسناد تاریخی اینطور نشان نمی‌دهد. نیرو‌های ایرانی در تاریخ ۳۰ نوامبر ۱۹۷۱ یعنی سه روز پس از امضای توافقنامه وارد ابوموسی شده و بلافاصله مورد استقبال شیخ محمد القاسمی، حاکم شارجه قرار می‌گیرند. جدا از این موضوع باید توجه داشت که اساسا جزایر سه گانه طبق شواهد و مستندات تاریخی متعلق به ایران بوده و ریشه و بافت جمعیتی کاملا ایرانی دارند. بطوری که امروزه نیز اماراتی‌های ساکن در این جزایر در اقلیت هستند. در واقع در توافقنامه ۱۹۷۱ جزایر به ایران بازگردانده شدند.
امارات به لحاظ جغرافیایی و با تحریف حقایق جغرافیایی مدعی است که تنب‌ها از مرز‌های ایران فاصله زیادی دارند. بطوری که یک استاد دانشکاه اماراتی مدعی فاصله ۱۷۰ مایلی این جزایر با قشم می‌باشد. واضح است که طبق قوانین بین المللی فاصله یک سرزمین از مرز‌های یک کشور هرگز نمی‌تواند دلیلی بر حاکمیت کشوری دیکر بر این مناطق باشد. در تاریخ نیز هرگز چنین دلایلی حاکمیت را مشخص نکرده است. این ادعا در حالی است که فاصله تنب‌ها با قشم در منابع معتبر حدود ۲۰ مایل می‌باشد.
ادعای دیگر امارات بر جزایر سه گانه، وجود ساکنین عرب و اتباع امارات در این جزایر می‌باشد. نخست باید توجه داشت که مهاجرت اتباع یک کشور به سرزمین‌های کشور دیکر هرگز دلیل بر تغییر حاکمیت آن سرزمین نیست همانطور که وجود ساکنین افریقایی در فرانسه نمی‌تواند دلیلی برای طرح دعوی از سوی گشور‌های آفریقایی باشد. علاوه بر این طبق آمار رسمی امارات متحده در سال ۲۰۱۳، تعداد اماراتی‌های ساکن در این جزایر حدود ۳۰۰ نفر است. واضح است که غالب بافت جمعیتی جزایر را ایرانی‌ها تشکیل می‌دهند.
وضعیت حقوقی حاکمیت بر جزایر
شکایت امارات از ایران درباره حاکمیت این کشور بر جزایر سه گانه داستان تکراری است. بزک و علم کردن هرچند وقت یکبار آن نیز بیشتر از اینکه تغییری در وضعیت حاکمیت ایران بر این جزایر ایجاد کند، آن را تبدیل به بازیچه و یا دست‌آویزی برای این کشور جهت تلاش برای احیای حیات سیاسی اش کرده است.
آخرین اقدام امارات درباره جزایر سه گانه نیز مربوط به مهر همین سال یعنی تنها چند ماه پیش می‌باشد؛ که کشور مذکور مدعی شکایت از ایران در مجامع بین مللی و دادگاه لاهه شد. غافل از اینکه ارجاع پرونده به لاهه نیازمند درخواست دو طرف (ایران و امارات) می‌باشد.
در واقع ادعا‌های مطرح شده امارات دراین باره همینقدر بی اساس می‌باشند. البته لازم به ذکر است که درصورت شکایت جدی این کشور از ایران، احتمال موفقیت ایران در این پرونده با توجه دارا بودن مستندات تاریخی و حقوقی، بالا می‌باشد.
جریانات اخیر و مواضع برخی کشور‌ها
در تاریخ ۲۰ دسامبر ۲۰۲۴ مورخ ۲۹ آذر ۱۴۰۲ ششمین جلسه شورای همکاری‌های عرب-روسیه به میزبانی مراکش برگزار شد. این جلسه با حضور سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه و تعدادی از نمایندگان کشور‌های عرب با محوریت مسائل بین المللی برگزار شد. در این جلسه درباره وضعیت برخی از کشور‌های عربی و همچنین مسائل روز بین المللی صحبت و راهبرد‌هایی ارائه شد. همچنین در این جلسه ۷۱ راهبرد درباره مسائل مختلف تصویب شد. از بین این مصوبات، سه مصوبه در رابطه با ایران بوده است. مصوبه شماره ۴۵ که موضع روسیه درباره جزایر سه گانه را مطرح کرده، جنجال‌های زیادی به پا کرد.
در این مصوبه ذکر می‌شود که روسیه از هرگونه تلاش صلح‌آمیز و ابتکار عمل مطابق با قوانین بین المللی، از راه مذاکره یا طرح دعوی در لاهه (دیوان بین المللی دادگستری)، برای رسیدن به یک راه حل صلح‌آمیز درباره جزایر سه گانه، در صورت توافق دو طرف (ایران و امارات) حمایت می‌کند.
همین بند کافی بود تا بلافاصله رسانه‌های داخلی و خارجی از جمله تی ار تی ترکیه به نشر این خبر با تیتر‌هایی تحریک‌آمیز بپردازد. در واکنش به این موضع طرف روسی، مقامات رسمی ایران از جمله محمدباقر قالیباف، محسن رضایی و... از آن شدیدا انتقاد کردند. همچنین کاربران فضای مجازی نیز با انتقاد از روسیه به موضع این کشور اعتراض کردند. نکته قابل توجه نقد شدن روابط میان ایران و روسیه در این جریان می‌باشد. در نهایت وزارت خارجه کشور ضمن وقیح خواندن این کنش روسیه، جزایر سه گانه را جز لاینفک ایران خواند.
موج انتقاد‌ها علیه روسیه منجر شد تا لاوروف وزیر امور خارجه این کشور در تماسی تلفنی با اقای امیرعبداللهیان وزیرامور خارجه ایران، موضع خود را جور دیکر عنوان کند. لاوروف در این تماس عنوان کرد که روسه صادفانه و بی قید و شرط به تمامیت ارضی ایران احترام می‌گذارد. وی همچنین این را موضع غیرقابل تغییر روسیه عنوان کرد.
باید توجه داشت که آنطور که از متن مصوبه مشخص است، روسیه اشاره به حاکمیت امارات یا ایران بر جزایر نداشته است. در واقع ادعای هیچگدام از دو طرفین مبنی بر حاکمیت بر جزایر را تصدیق یا تکذیب نمی‌کند. به هرحال سیاست وسط بازی کردن روسیه در قضایای مرتبط با ایران و کشور‌های عرب، موضوعی است تکراری و قابل تامل که نشان دهنده سیاست‌های کلی این کشور درباره ایران است.
جمع بندی
فارغ از حاکمیت بلامنازع ایران بر جزایر سه گانه و اسناد موجود مبنی بر این موضوع، جریانات پیش‌آمده و مواضع روسیه دارای نکاتی است که برخی از آن‌ها اجمالا بیان شد.
اقدام روسیه مبنی بر حمایت از طرح دعوی توسط امارات را نمی‌توان خالی از ایراد و انتقاد دانست. اما نکته قابل توجه این است که اتحاد تاکتیکی دو کشور لزوما به معنای اتحاد استراتژیکی آن‌ها نیست در واقع اتحاد تاکتیکی میان ایران و روس، بروز برخی تناقضات محتمل و اجتناب ناپذیر است. باید توجه داشت که در این نوع اتحاد دو کشور صرفا بر منافع ملی خود تاکید داشته و همین اصل باعث اتحاد و همکاری‌های موردی می‌باشد؛ لذا نباید اینگونه تصور کرد که تمامی اهداف و منافع دو کشور منطبق با یکدیگر می‌باشند. در واقع اشتباه گرفتن اتحاد تاکتیکی با اتحاد استراتژیکی می‌تواند باعث سوتفاهمات و خطا‌های محسباتی از سوی مسئولین یک کشور بشود.
همانطور که اشاره شد امارات متحده عربی علیرغم وضعیت مطلوب اقتصادی خود امروزه خارج از بازی عربستان و اروپا می‌باشد. به همین خاطر نیز در فضای سیاسی جهانی نیز حیات سیاسی مطلوبی ندارد. همین مسئله و قرار کرفتن آن در کنار وضعیت حقوقی مطلوب ایران در موضوع جزایر سه گانه نشان می‌دهد که ادعا‌های این کشور در سالیان اخیر و در آینده را نمی‌توان تهدیدی جدی بر حاکمیت ایران بر جزایر سه گانه دانست.
اما نکته مهم در جریانات پیش‌آمده آن است که بازی‌های رسانه‌ای غربی‌ها در این مورد می‌تواند خطری برای امنیت افکار عمومی جامعه ایران و به تبع روابط خارجی کشورمان با دیگر کشور‌ها باشد.
محمدصادق کریم زاده عضو دفتر دیپلماسی بسیج دانشجویی دانشگاه امام صادق علیه‌السلام
انتشار یادداشت‌های دانشجویی به معنای تأیید تمامی محتوای آن توسط «خبرگزاری دانشجو» نیست و صرفاً منعکس کننده نظرات گروه‌ها و فعالین دانشجویی است.
ارسال نظرات