شمشیر دو لبه؛ روابط ایران با روسیه در میان تعاملات غربی

گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو- سعیده شمس(دانشجوی دکتری مطالعات آسیای میانه و قفقاز دانشگاه تهران): در دنیای پیچیده و متغیر امروز، ایران یکی از کشور‌هایی است که با سیاست خارجی منحصربه‌فرد و حساب‌شده‌اش توانسته میان قدرت‌های جهانی حرکت کند. کشورمان ایران از راهبردی بهره می‌گیرد که در آن اتحاد‌ها و ائتلاف‌ها پیوسته دستخوش تغییر می‌شوند و سیاست‌ها دائماً بازنگری می‌شوند؛ این انعطاف‌پذیری را می‌توان به‌خوبی در روابط ایران با غرب و روسیه دید، دو قطبی که هر کدام تأثیر مستقیمی بر سیاست‌های ایران دارند و متقابلاً از آنها تأثیر می‌پذیرند. هرگاه ایران گامی به‌سوی نزدیکی به غرب به‌ویژه آمریکا برمی‌دارد، این اقدام در روابط این کشور با مسکو بازتاب پیدا می‌کند و جنبه‌های مختلفی از همکاری‌های اقتصادی و امنیتی را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

ایران با نگاه دوگانه‌اش به گسترش روابط با هر دو طرف، موقعیت ژئوپلیتیکی خاصی پیدا کرده است؛ جایگاهی که به آن امکان می‌دهد نقش تأثیرگذاری در سطح جهانی ایفا کند. این رویکرد به ایران کمک می‌کند که ضمن تثبیت امنیت خود، به اهداف اقتصادی خود نیز نزدیک شود. اما حفظ چنین تعادلی چالش‌های خاص خود را دارد و نیازمند دیپلماسی پیچیده و هوشمندانه است. ایران باید در فضایی حرکت کند که منافع متضادی در آن جریان دارد: از یک سو، روسیه به‌عنوان شریک استراتژیک در موضوعات مهمی، چون ثبات منطقه‌ای و مبارزه با تروریسم در کنار ایران قرار دارد؛ از سوی دیگر، ایران با تعاملات خود با غرب به دنبال آن است که فشار‌های بین‌المللی را کاهش دهد و اقتصاد خود را متنوع کند.
این استراتژی به سادگی و بدون هزینه هم نیست. هرچند که روسیه شریکی کلیدی برای ایران در حوزه‌های دفاعی و انرژی است، اما نزدیک شدن ایران به غرب، در مسکو نگرانی‌هایی به همراه داشته و گاهی تنش‌هایی را به وجود آورده است. از طرف دیگر، تعامل با غرب همواره برای ایران با چالش‌های ایدئولوژیک و سیاسی همراه بوده، چرا که این کشور در عین تعامل، تلاش دارد استقلال و خودمختاری خود را حفظ کند. دیپلماسی ایران ترکیبی از واقع‌گرایی و درس‌های تاریخی است. این کشور می‌کوشد استقلال خود را حفظ کرده و همزمان روابط خود را با روسیه و قدرت‌های غربی به‌گونه‌ای مدیریت کند که به نفع توان داخلی و منافع ملی آن باشد. ایران با این رویکرد دو سویه تنها به دنبال بقا نیست؛ بلکه قصد دارد به‌عنوان یک بازیگر تأثیرگذار و مستقل در منطقه شناخته شود و با دیپلماسی سنجیده‌اش، نقشی فعال در نظم جهانی ایفا کند.

زمینه تاریخی

در طول تاریخ، هرگاه ایران به سمت نزدیکی با قدرت‌های غربی به‌ویژه ایالات متحده، گرایش پیدا کرده است، این تغییر جهت معمولاً به بروز تنش‌ها یا دست‌کم به سردی روابطش با روسیه منجر شده است. از طرف دیگر، در دوره‌هایی که روابط ایران با غرب دچار فشار یا تنش بیشتری بوده، ایران به سوی مسکو متمایل شده و پیوند‌های استراتژیک و اقتصادی خود را با همسایه شمالی‌اش تقویت کرده است. این نوسانات، بازتابی از تغییرات گسترده‌تر در ساختار‌های قدرت جهانی است و نشان‌دهنده تنش درونی موجود در استراتژی دیپلماتیک «نه شرقی، نه غربی» ایران؛ سیاستی که هدف آن، حفظ استقلال ایران در عین تعامل واقع‌بینانه با قدرت‌های بزرگ جهان است. مسیر دیپلماسی ایران بیانگر نوعی توازن دقیق است، به گونه‌ای که هر حرکت به سمت یک قطب، تأثیراتی اجتناب‌ناپذیر بر دیگری دارد. برای مثال، هرگاه ایران به گسترش روابط اقتصادی و فناوری با غرب تمایل نشان داده، روسیه اغلب این تلاش‌ها را تهدیدی برای نفوذ خود بر تهران قلمداد کرده است. این برداشت‌ها در مواقعی به ایجاد اصطکاک و پیچیدگی در تلاش‌های دیپلماتیک ایران برای حفظ روابط دوستانه با هر دو طرف منجر شده است. عکس آن، در زمان‌هایی که فشار‌های غرب، به‌ویژه تحریم‌ها، بر ایران تشدید شده، روسیه به عنوان شریکی ارزشمند در تأمین نیاز‌های بخش انرژی، توسعه زیرساخت‌ها و حفظ ثبات منطقه‌ای، به ایران کمک کرده است. نوسانات تاریخی در رویکرد ایران نسبت به روسیه و غرب، گویای پیچیدگی‌های سیاست خارجی کشورمان میباشد؛ سیاستی که به دنبال استقلال و انعطاف‌پذیری در یک عرصه بین‌المللی پرتنش و قطبی شده است.

پویایی‌های کنونی روابط ایران و روسیه

در بستر ژئوپلیتیک امروز، ایران و روسیه در موضوعات مهمی همچون ثبات منطقه‌ای، مبارزه با تروریسم، و همکاری‌های انرژی منافع مشترکی دارند. نقش‌آفرینی روسیه در کنار ایران در بحران سوریه و همچنین حمایت از عضویت ایران در ساختارهای منطقه‌ای نظیر سازمان همکاری شانگهای (SCO)، بیانگر هم‌راستایی استراتژیک میان این دو کشور است. با این حال، در زیر این سطح ظاهری تنش‌هایی نیز وجود دارد. روابط پیچیده روسیه با دیگر قدرت‌های منطقه‌ای و همچنین مواضع غیرقابل‌پیش‌بینی آن در قبال تحریم‌های غرب علیه ایران نشان می‌دهد که این شراکت کاملاً بدون اصطکاک نیست.

از سوی دیگر، ایران رویکردی محتاطانه اما عمل‌گرایانه نسبت به غرب اتخاذ کرده است که نمونه بارز آن در تلاش‌های دیپلماتیک همچون مذاکرات برنامه جامع اقدام مشترک (برجام)، مشاهده می‌شود. این‌گونه ابتکارات، بیانگر تمایل ایران به متنوع‌سازی روابط اقتصادی و کاهش فشارهای بین‌المللی است. اما چشم‌انداز نزدیکی بیشتر ایران به غرب، در مسکو نگرانی‌هایی را برانگیخته است؛ چراکه روسیه از کاهش نفوذ خود بر ایران، در صورت گرم‌تر شدن روابط تهران با کشورهای غربی، بیم دارد. بنابراین، ایران با چالشی پیچیده مواجه است: از یک سو، باید این شراکت حیاتی با روسیه را که عمق استراتژیک خاصی برایش به همراه دارد، حفظ کند و از سوی دیگر، راه‌هایی برای کاهش تنش‌ها با غرب بیابد.

در این مسیر، ایران در حال دنبال کردن رویکردی چندوجهی است. حفظ روابط با روسیه، حمایت‌های استراتژیک مهمی را برای ایران تضمین می‌کند در حالی که منافع اقتصادی و نیازهای منطقه‌ای آن را به سوی مشارکت گسترده‌تر با قدرت‌های غربی سوق می‌دهد. برقراری تعادل میان این روابط متضاد نیازمند دیپلماسی دقیق و سنجیده‌ای است تا ایران بتواند نقش خود را به عنوان یک بازیگر مستقل و انعطاف‌پذیر تقویت کند و با بهره‌گیری از این ائتلاف‌ها، هم به ثبات و هم به رشد دست یابد.

چالش‌های روابط ایران و روسیه: یک دیدگاه استراتژیک

روابط ایران و روسیه، علی‌رغم برخورداری از همکاری‌های مهم در زمینه‌های امنیتی و انرژی، همواره با پیچیدگی‌ها و چالش‌هایی همراه بوده است. این دو کشور به‌عنوان دو بازیگر تأثیرگذار منطقه‌ای، میان همگرایی و حفظ استقلال حرکت می‌کنند. در ادامه، برخی از چالش‌های کلیدی روابط ایران و روسیه بررسی می‌شود تا مشخص شود که آیا این مسائل ذاتی شراکت هستند یا نتیجه پویایی‌های ژئوپلیتیکی گسترده‌تری می‌باشند.

۱) عدم حمایت در مواجهه با تهدیدات خارجی: یکی از نگرانی‌های مکرر ایران، تردید روسیه در ارائه حمایت مستقیم هنگام مواجهه ایران با تهدیدات خارجی است. برای نمونه، در مواردی، چون حملات اسرائیل به ایران یا اختلافات بر سر جزایر سه‌گانه، روسیه موضع بی‌طرفی اتخاذ کرده و تمرکز خود را بر روابط دیپلماتیک با اسرائیل و دیگر بازیگران منطقه‌ای گذاشته است. این موضع نشان می‌دهد که روسیه در تلاش برای حفظ توازن میان شرکای مختلف منطقه‌ای خود است و از تعهد کامل به ایران خودداری می‌کند. این عدم حمایت قاطع، ایران را با این مسئله مواجه می‌سازد که آیا در مواقع بحرانی می‌تواند به طور کامل بر روسیه تکیه کند یا خیر.

۲) احتیاط استراتژیک در مسائل منطقه‌ای: رویکرد روسیه به دیپلماسی منطقه‌ای بر مبنای احتیاط و حفظ روابط متوازن با تمامی طرف‌ها شکل گرفته است. برای مثال، حتی در مواقعی که ایران اقداماتی به نفع روسیه انجام داده است، مانند ارائه تجهیزات نظامی در بحران اوکراین، روسیه از حمایت علنی از ایران خودداری کرده است. این احتیاط استراتژیک، انعطاف‌پذیری دیپلماتیک روسیه را نشان می‌دهد و ممکن است ایران را در مواضعی آسیب‌پذیر قرار دهد، زیرا مسکو به‌دنبال حفظ اولویت‌های خود در تعاملات بین‌المللی است.

۳) وابستگی‌های اقتصادی و یک‌سویه بودن روابط: ایران و روسیه روابط اقتصادی محکمی به‌ویژه در حوزه انرژی دارند، اما این همکاری‌های اقتصادی به‌شکل یک‌سویه و وابستگی ایران به روسیه شکل گرفته است. هنگامی که ایران تلاش می‌کند با کشور‌های غربی همکاری‌های اقتصادی برقرار کند، روسیه اغلب نگرانی خود را ابراز کرده و از نفوذ خود برای محدودسازی این تعاملات استفاده می‌کند. این موضوع، اهمیت تنوع‌بخشی در روابط اقتصادی ایران و کاهش وابستگی به روسیه را برجسته می‌کند.

۴)  توازن قدرت منطقه‌ای و رقابت بر سر نفوذ: ایران و روسیه به‌عنوان دو قدرت منطقه‌ای در خاورمیانه و آسیای مرکزی، منافع مشترک و رقابت‌های نفوذ دارند. در حالی که در بسیاری از موارد همکاری‌های امنیتی و نظامی نزدیکی دارند، در برخی حوزه‌ها مانند قفقاز با تضاد منافع و رقابت بر سر نفوذ مواجه‌اند. این رقابت‌ها می‌تواند سطح اعتماد متقابل را تضعیف کرده و پایداری همکاری‌های استراتژیک را به چالش بکشد.

۵) تفاوت‌های فرهنگی و عدم هم‌راستایی ایدئولوژیک: روابط ایران و روسیه به‌طور عمده مبتنی بر واقع‌گرایی و منافع مشترک است و برخلاف برخی اتحاد‌های دیگر، از همگرایی عمیق فرهنگی یا ایدئولوژیک برخوردار نیست. این تفاوت‌ها موجب می‌شود که این رابطه بیشتر به تغییرات استراتژیک کوتاه‌مدت وابسته باشد و در مواقعی که ایران به دنبال نزدیکی بیشتر به روسیه است، این عدم هم‌راستایی منجر به چالش‌های ارتباطی و کاهش درک متقابل می‌شود.

۶) استقلال ژئوپلیتیکی از طریق تنوع‌بخشی: برای ایران، کلید مقابله با این چالش‌ها، تنوع‌بخشی استراتژیک است. اگرچه روسیه یک متحد مهم است، اما ایران باید با دیگر بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی نیز همکاری داشته باشد تا استقلال استراتژیک خود را حفظ کند. با اتخاذ سیاست خارجی متوازن و عدم وابستگی به روسیه، ایران می‌تواند جایگاه خود را به‌عنوان نیرویی مستقل و مقاوم در خاورمیانه تقویت کند و در مواجهه با تغییرات ژئوپلیتیکی انعطاف‌پذیرتر باشد.

۷) انعطاف‌پذیری استراتژیک بلندمدت: سیاست خارجی ایران باید به سمت رویکردی چندوجهی و متنوع حرکت کند و از اتحاد انحصاری با یک کشور پرهیز کرده و تعادل را میان قدرت‌های شرقی و غربی حفظ کند تا ضمن حفاظت از حاکمیت ملی، وابستگی‌ها را به حداقل برساند. به‌عنوان مثال، ایران می‌تواند از طریق روابط اقتصادی تدریجی و اعتمادساز با کشور‌های غربی، تاثیرات وابستگی به روسیه را کاهش دهد و از شرکای خود به نحو مؤثرتری بهره‌برداری کند.

رابطه ایران و روسیه، هرچند با همکاری‌های استراتژیک در حوزه‌هایی مانند امنیت و انرژی همراه است، اما پیچیدگی‌ها و چالش‌های خاص خود را نیز دارد. با این حال، این چالش‌ها بیشتر به خاطر شرایط ژئوپلیتیکی گسترده‌تر و منافع استراتژیک هر دو کشور در سطح بین‌المللی به وجود آمده‌اند و به طور کلی به ذات این شراکت بازنمی‌گردند.

اولاً، موضع احتیاط‌آمیز روسیه در مورد مسائل حساس ایران مانند تنش‌های منطقه‌ای با اسرائیل یا اختلافات در خلیج فارس، نشان‌دهنده استراتژی این کشور برای حفظ تعادل در روابط خود با بازیگران مختلف منطقه است. امتناع روسیه از حمایت کامل در چنین شرایطی بیانگر تمایل مسکو به پرهیز از وارد شدن به تعهدات سنگین و حفظ انعطاف دیپلماتیک است. این احتیاط نه تنها نقصی در روابط ایران و روسیه نیست، بلکه بازتابی از منافع گسترده‌تر منطقه‌ای روسیه است.

ثانیاً، رابطه اقتصادی این دو کشور، به‌ویژه در حوزه انرژی، نشان‌دهنده بُعد دیگری از این چالش‌هاست که در آن منافع استراتژیک روسیه بر همگرایی ذاتی در این شراکت برتری دارد. وابستگی ایران به روسیه برای دسترسی به فناوری و همکاری‌های انرژی، در کنار تمایل مسکو به حفظ نفوذ اقتصادی خود، موجب نوعی عدم تعادل در این شراکت شده است. این عدم توازن بیشتر ناشی از ساختار‌های اقتصادی و جایگاه ژئوپلیتیکی ایران است و بازتاب‌دهنده نیاز‌های اقتصادی و محدودیت‌های خارجی است که ایران در عرصه بین‌المللی با آنها روبرو است.

ثالثا، رقابت برای نفوذ در مناطقی مانند قفقاز و آسیای مرکزی نشان‌دهنده آن است که ایران و روسیه به‌عنوان قدرت‌های منطقه‌ای، با وجود منافع مشترک، دارای حوزه‌های نفوذ مجزا و متفاوتی هستند. این رقابت ناشی از تلاش طبیعی هر کشور برای تقویت جایگاه خود در منطقه است و در واقع، این چالش‌ها بیشتر بازتاب‌دهنده پیچیدگی‌های ژئوپلیتیکی منطقه‌ای هستند و نه کاستی‌های بنیادین در شراکت ایران و روسیه.

در نهایت، تفاوت‌های فرهنگی و ایدئولوژیک میان ایران و روسیه نشان می‌دهد که این رابطه بیشتر بر منافع مشترک و واقع‌گرایی استراتژیک استوار است تا همگرایی‌های فرهنگی یا ایدئولوژیک. اگرچه این تفاوت‌ها ممکن است عمق روابط را محدود کنند، اما به عنوان یک نقطه ضعف ذاتی در این شراکت به شمار نمی‌آیند؛ بلکه بیانگر رویکرد‌های متمایز دو کشور و اهداف بلندمدت هر یک است. در مجموع، چالش‌های موجود در روابط ایران و روسیه عمدتاً نتیجه پویایی‌های ژئوپلیتیکی خارجی و الزامات استراتژیک دو کشور در یک جهان چندقطبی است و نه ناشی از مشکلات ذاتی در شراکت آنها. این عوامل بر اهمیت سیاست خارجی چندوجهی و متوازن تأکید می‌کنند که ایران بتواند با مدیریت صحیح این چالش‌ها، هم شراکت با روسیه را حفظ کند و هم به طور مؤثر با دیگر قدرت‌های جهانی تعامل کند.

تحلیل روابط ایران و روسیه و چالش‌های ایجاد توازن در روابط با غرب

روابط ایران و روسیه به دلیل عوامل متعدد نظامی، سیاسی و اقتصادی از اهمیت استراتژیک برخوردار است. از منظر امنیتی، روسیه به‌عنوان یک متحد مهم، به‌ویژه در عملیات‌های ضدتروریسم و تلاش‌های منطقه‌ای برای تقویت ثبات، نقش کلیدی ایفا می‌کند. ایران از طریق این همکاری نظامی با روسیه به حمایت‌های حیاتی دفاعی دست می‌یابد، امری که با توجه به محدودیت‌های ایجاد شده توسط تحریم‌ها و کمبود مشارکت‌های غربی برای ایران بسیار ارزشمند است. علاوه بر این، نفوذ روسیه در نهاد‌های بین‌المللی مانند سازمان ملل و نقش آن در ائتلاف‌های استراتژیک به ایران امکان می‌دهد تا به‌عنوان یک عامل متعادل‌کننده در برابر فشار‌های غرب عمل کند و از کانال‌های دیپلماتیکی بهره‌برداری کند که در شرایط دیگر محدود خواهد بود. از لحاظ اقتصادی، روسیه برای بخش انرژی و پروژه‌های زیرساختی ایران حیاتی است و در شرایطی که تحریم‌های غربی به ایران امکان محدودی برای گزینه‌های اقتصادی داده است، سرمایه‌گذاری و همکاری روسیه نقش مهمی در تقویت بخش‌های کلیدی اقتصاد ایران مانند نفت، گاز و شبکه‌های حمل‌ونقل ایفا کرده است. این همکاری نه تنها به ایران اجازه داده که بخشی از محدودیت‌های تحریم را دور بزند، بلکه به این کشور کمک کرده تا در دوره‌های انزوای اقتصادی زیرساخت‌های حیاتی خود را توسعه و حفظ کند.

استراتژی‌های پیشنهادی برای ایجاد تعادل در روابط
برای حفظ و تقویت استقلال دیپلماتیک ایران، می‌توان یک استراتژی دوگانه را در نظر گرفت که بر شفافیت، تنوع اقتصادی و ثبات منطقه‌ای تمرکز دارد.
- تنوع‌بخشی اقتصادی: با متنوع‌سازی اقتصاد و کاهش وابستگی به هر متحد خاص، ایران می‌تواند انعطاف اقتصادی خود را افزایش دهد. توسعه صنایعی که کمتر به فناوری روسی یا سرمایه‌گذاری غربی وابسته باشند، به ایران اجازه می‌دهد که بر اساس شرایط خود با هر دو طرف تعامل داشته باشد و نفوذ خارجی را کاهش دهد.- تعامل تدریجی با غرب: رویکرد ایران به کشور‌های غربی می‌تواند تدریجی و موضوع‌محور باشد، با تمرکز بر اقدامات اعتمادسازی در حوزه‌هایی مانند تجارت، فناوری هسته‌ای و ابتکارات زیست‌محیطی. این رویکرد نشان می‌دهد که ایران آماده گفتگو است، بدون آنکه به همکاری‌های بلندمدت خود با روسیه آسیب برساند.
- ابتکارات منطقه‌ای در میانجی‌گری و امنیت: ایران می‌تواند با ایفای نقش میانجی در درگیری‌های منطقه‌ای، موقعیت مستقل خود را تقویت کند. با ترویج گفتگو‌های منطقه‌ای در موضوعاتی که منافع روسیه و غرب همپوشانی دارند، ایران می‌تواند خود را به‌عنوان نیرویی ثبات‌آفرین معرفی کند و ارزش استراتژیک خود را برای هر دو طرف افزایش دهد.
- تبادلات فرهنگی و دیپلماتیک: گسترش تبادلات فرهنگی و علمی بین ایران، روسیه و کشور‌های غربی می‌تواند به کاهش بی‌اعتمادی‌ها کمک کند. با ترویج ارتباطات مردم‌محور، ایران می‌تواند فضایی مناسب برای دیپلماسی بلندمدت ایجاد کند و روابط خود را بر پایه فرهنگی و اجتماعی تقویت کند.
- تقویت همکاری در بخش انرژی با تمرکز بر پایداری و تاب‌آوری: با توجه به تخصص روسیه در حوزه نفت و گاز، ایران باید با تعمیق شراکت‌های فنی و اقتصادی در پروژه‌های مشترک انرژی، روابط خود را با این کشور تقویت کند. سرمایه‌گذاری استراتژیک در منابع انرژی تجدیدپذیر و سنتی، نه تنها به افزایش تاب‌آوری ایران در برابر تحریم‌های غرب کمک می‌کند، بلکه توسعه پایدار زیرساخت‌های انرژی داخلی را نیز حمایت می‌کند. این راهبرد به ایران امکان می‌دهد تا بخش انرژی خود را متنوع کرده و به عنوان بازیگری قوی‌تر در حوزه انرژی منطقه‌ای مطرح شود.
- گسترش همکاری‌های نظامی و امنیتی با تأکید بر آموزش و انتقال فناوری: فراتر از خرید تجهیزات نظامی، گسترش همکاری‌های نظامی در زمینه‌های تحقیقاتی، آموزشی و توسعه امنیت سایبری می‌تواند جایگاه امنیتی ایران را در منطقه به‌طور قابل‌توجهی ارتقاء دهد. با بهره‌گیری از فناوری پیشرفته نظامی و تخصص امنیتی روسیه، ایران می‌تواند قابلیت‌های دفاعی خود را تقویت کرده و در عین حال به ثبات منطقه‌ای کمک کند. این شراکت استراتژیک پایه‌ای پایدار برای نیاز‌های امنیتی ایران فراهم می‌آورد.
- تقویت نقش ژئوپلیتیکی ایران از طریق پروژه‌های زیرساختی منطقه‌ای: موقعیت استراتژیک ایران به‌عنوان گذرگاه میان بازار‌های مهم منطقه‌ای، فرصت ارزشمندی برای همکاری‌های زیرساختی با روسیه فراهم می‌کند. با سرمایه‌گذاری در پروژه‌های زیرساختی منطقه‌ای _نظیر شبکه‌های ریلی و کریدور‌های ترانزیتی_ ایران و روسیه می‌توانند مسیر‌های تجاری را تسهیل کرده و نقش ایران را به‌عنوان پیوندی حیاتی در تجارت منطقه‌ای تقویت کنند. این پروژه‌ها می‌تواند شامل ایجاد مناطق اقتصادی مشترک و بهبود ارتباطات حمل‌ونقل باشد که دسترسی ایران را به بازار‌های بین‌المللی افزایش می‌دهد.
- استفاده از دیپلماسی فرهنگی و علمی برای کاهش تنش‌ها با غرب و تقویت اعتماد با روسیه: دیپلماسی فرهنگی و علمی ابزار مهمی است که ایران می‌تواند از آن برای تعامل با روسیه و غرب و کاهش تنش‌ها بهره ببرد. با برگزاری رویداد‌های مشترک فرهنگی، تبادلات علمی و پروژه‌های تحقیقاتی، ایران می‌تواند پل‌های ارتباطی ایجاد و زمینه‌ای برای روابط دیپلماتیک پایدار فراهم کند. این ابتکارات می‌تواند ضمن افزایش درک متقابل، ایران را به عنوان یک مشارکت‌کننده فعال در تبادلات فرهنگی و علمی جهانی مطرح کند.
- هدایت هوشمندانه روابط با قدرت‌های بزرگ از طریق نهاد‌های چندجانبه: مشارکت فعال ایران در نهاد‌های چندجانبه مانند سازمان همکاری شانگهای و سازمان ملل، چارچوبی مؤثر برای ایجاد تعادل در روابط با روسیه و غرب فراهم می‌کند. ایران می‌تواند با استفاده از این نهادها، اهداف سیاست خارجی خود را هماهنگ کرده، ثبات منطقه‌ای را ترویج دهد و نفوذ جهانی خود را تقویت کند. این رویکرد چندجانبه به ایران اجازه می‌دهد تا ضمن حفظ استقلال خود، منافع ملی‌اش را در سطح بین‌المللی پیش ببرد

هم‌راستایی استراتژیک ایران با روسیه

در دنیایی که به سوی چندقطبی شدن حرکت می‌کند، هم‌راستایی استراتژیک ایران با روسیه پاسخی هوشمندانه به چشم‌انداز جهانی در حال تغییر است. هر دو کشور به ترویج مراکز قدرت جایگزین و مقاومت در برابر سلطه غرب علاقه‌مندند. این هم‌راستایی به ایران اجازه می‌دهد تا روابط خارجی خود را متنوع‌تر سازد و حاکمیت خود را در عرصه جهانی تقویت کند. ایران با همکاری نزدیکی که با روسیه دارد نه تنها موقعیت خود را در سطح ملی تقویت می‌کند، بلکه اهرم دیپلماتیک خود را نیز افزایش می‌دهد و امکان آن را می‌یابد که با انعطاف بیشتری در معادلات پیچیده منطقه‌ای عمل کرده و منافع خود را بین شرق و غرب توازن بخشد.
روابط ایران با روسیه فراتر از یک شراکت ساده است؛ این ائتلافی سنجیده و استراتژیک است که اهداف گسترده‌تری از سیاست خارجی ایران را در دنیای چندقطبی امروز حمایت می‌کند. این روابط به ایران اجازه می‌دهد تا منابع نظامی و اقتصادی حیاتی خود را تأمین و استقلال دیپلماتیک خود را تقویت کند. چالش ایران در آینده این خواهد بود که این شراکت را به نحوی مؤثر حفظ کند و در عین حال به دنبال بهبود روابط خود با غرب باشد، به‌گونه‌ای که استقلال خود را حفظ کرده و آرمان‌های ملی خود را تحقق بخشد.

با توجه به پیچیدگی‌های موجود در دنیای چندقطبی، استراتژی دیپلماتیک ایران باید به‌طور قابل‌توجهی تغییر کند. چالش اصلی در حفظ توازن میان روابط با روسیه و قدرت‌های غربی در عین حفاظت از حاکمیت و منافع ملی ایران نهفته است. ایران برای مدیریت موثر این فضای پیچیده باید رویکردی عمل‌گرایانه اتخاذ کند که بر تنوع اقتصادی، تقویت ثبات منطقه‌ای و ارتقاء دیپلماسی فرهنگی تأکید کند. با تنوع‌بخشی به شراکت‌های اقتصادی خود، ایران می‌تواند وابستگی‌اش به هیچ یک از متحدان را کاهش دهد و از این طریق تاب‌آوری خود را در برابر فشار‌های خارجی افزایش دهد. همچنین، ترویج ثبات در منطقه امری ضروری است، زیرا به امنیت ایران کمک و موقعیت این کشور را به‌عنوان یک بازیگر کلیدی در امور منطقه‌ای تقویت می‌کند. دیپلماسی فرهنگی نیز در این زمینه نقش حیاتی دارد و به ایران این امکان را می‌دهد تا درک متقابل و حسن نیت را با هر دو طرف شرقی و غربی گسترش دهد.

در نهایت، از طریق این ابتکارات استراتژیک، ایران می‌تواند سیاست خارجی متوازن و هماهنگی را پرورش دهد که نه تنها با اهداف ملی‌اش همسو باشد، بلکه شراکت‌های استراتژیک خود را در سطح گسترده‌تری حفظ و تقویت کند. این رویکرد چندوجهی به ایران قدرت می‌دهد تا چالش‌های ناشی از تغییرات سریع در محیط ژئوپلیتیکی را مدیریت کند و در عین حال به‌عنوان یک بازیگر مستقل و تأثیرگذار در صحنه جهانی حضور داشته باشد.

*سعیده شمس، دانشجوی دکتری مطالعات آسیای میانه و قفقاز دانشگاه تهران

 *انتشار یادداشت‌ها به معنای تأیید تمامی محتوای آن توسط «خبرگزاری دانشجو» نیست و صرفاً منعکس کننده نظرات گروه‌ها و فعالین دانشجویی است.