نفت ایران برای ۸۵ میلیون نفر؛ چرا نباید انتظار مدل درآمدی قطر و امارات را داشت؟

به گزارش گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو، به صورت کلی اقتصاد بسیاری از کشور‌هایی که دارای ذخایر غنی نفت و گاز هستند، متکی به صادرات انرژی یا فروش فرآورده‌های نفتی و گازی است. بر اساس آخرین آمار، منطقه خاورمیانه ۴۸ درصد از ذخایر نفت و ۳۸ درصد از ذخایر گاز جهان را در خود جای داده است. به‌طوری که از ۱۰ تولیدکننده بزرگ نفت جهان، ۵ کشور از این منطقه هستند و از ۱۰ کشور تولیدکننده گاز جهان نیز ۳ کشور در این منطقه قرار دارند. در این میان، عربستان سعودی دومین تولیدکننده نفت جهان است و ایران و امارات نیز به ترتیب هفتمین و نهمین تولیدکنندگان نفت جهان محسوب می‌شوند. در تولید گاز نیز کشور‌های خاورمیانه پیشرو هستند؛ به طوری که ایران سومین تولیدکننده بزرگ گاز، قطر پنجمین و عربستان هشتمین تولیدکننده گاز جهان هستند.

به طور کلی بیشترین ذخایر نفتی دنیا، معادل ۴۷.۹ درصد و ۳۸ درصد گاز جهان نیز در منطقه خاورمیانه قرار دارد. به همین دلیل، بسیاری از کشور‌های خاورمیانه مانند ایران، عربستان سعودی، امارات متحده عربی و قطر سهم مهمی از تولید نفت و گاز جهان را دارند.

عربستان سعودی ۱۷ درصد ذخایر نفت اثبات شده جهان و حدود ۴ درصد ذخایر گاز اثبات شده جهان را در اختیار دارد. ایران نیز با حدود ۹.۵ درصد از ذخایر نفت و ۱۶ درصد از ذخایر گاز جهان در رتبه بعدی قرار دارد. امارات متحده عربی حدود ۶ درصد از ذخایر نفت جهان را داراست و قطر دومین دارنده بزرگ ذخایر گاز جهان است که حدود ۱۱ درصد از کل ذخایر گاز را به خود اختصاص داده است. بنابراین، به راحتی می‌توان نتیجه گرفت که نفت و گاز، به‌عنوان مهم‌ترین منابع انرژی جهان، نقش اساسی در اقتصاد بسیاری از کشور‌های خاورمیانه ایفا می‌کنند و بخش قابل توجهی از درآمد و اقتصاد این کشور‌ها وابسته به صادرات این منابع است. اما موضوع مهمی که در رابطه با درآمد این کشور‌ها وجود دارد، سهم مردم از فروش منابع طبیعی است. به دلیل تفاوت‌هایی که در جمعیت این کشور‌ها وجود دارد، توجه به سرانه درآمد اهمیت زیادی دارد تا بتوان سهم هر نفر و توزیع درآمد حاصل از فروش نفت و گاز را مورد بررسی قرار داد.

طبق آخرین آمار، عربستان سعودی در سال ۲۰۲۴، به طور میانگین روزانه ۸ میلیون و ۹۷۳ هزار بشکه نفت تولید کرده است. این کشور که ۱۷ درصد از ذخایر نفت جهان را در اختیار دارد، در سال ۲۰۲۴ روزانه ۶ میلیون و ۵۰ هزار بشکه نفت صادر کرده است که موجب درآمد ۲۲۳ میلیارد و ۳۰۰ میلیون دلاری این کشور در سال گذشته شده است. بنابراین، می‌توان گفت عربستان سعودی حدود ۳.۲۶ میلیارد بشکه نفت خام در سال ۲۰۲۴ تولید کرده است. جمعیت این کشور در آخرین آمار موجود، ۳۴ میلیون و ۷۹۰ هزار نفر بوده که اگر بخواهیم درآمد نفتی سرانه هر نفر را حساب کنیم، به رقمی حدود ۶ هزار و ۴۰۳ دلار برای هر عربستانی می‌رسیم. یعنی سهم هر شهروند عربستانی از فروش نفت کشورش حدود ۶ هزار و ۴۰۳ دلار است.

کشور بعدی با تولید نفت بالا در خاورمیانه، امارات متحده عربی است که نهمین تولیدکننده بزرگ نفت جهان محسوب می‌شود. طبق آمار اداره اطلاعات انرژی آمریکا، امارات متحده عربی در سال ۲۰۲۴ به طور میانگین روزانه ۳ میلیون و ۲۱۹ هزار بشکه نفت تولید کرده است. به عبارت بهتر، تولید سالانه نفت این کشور معادل یک میلیارد و ۲۴ میلیون بشکه است. همچنین طبق گزارش‌ها، امارات در سال ۲۰۲۴ روزانه یک میلیون و ۳۶۰ هزار بشکه نفت صادر کرده است که درنهایت مجموع ارزش نفت صادراتی آن طی یک سال گذشته میلادی به ۹۴ میلیارد دلار می‌رسد. جمعیت این کشور حدود ۹.۹ میلیون نفر است که اگر بخواهیم سرانه درآمد نفت به ازای هر نفر را محاسبه کنیم، عددی معادل ۹ هزار و ۵۰۰ دلار به دست می‌آید.

قطر به عنوان بزرگ‌ترین صادرکننده LNG در جهان، سالانه ۲۰۶.۰۲ میلیارد مترمکعب گاز تولید می‌کند. این کشور با داشتن حدود ۱۱ درصد از ذخایر گازی جهان، در سال ۲۰۲۴ به طور میانگین ۷۹.۷۹ میلیون تن LNG به ارزش ۴۰ میلیارد دلار صادر کرده است. قطر با مساحت ۱۱،۵۸۱ کیلومتر مربع و جمعیت حدود ۲.۷ میلیون نفر، درآمد سرانه ناشی از صادرات گازش حدود ۱۴ هزار و ۸۱۴ دلار است؛ عددی که بسیار قابل توجه است و به دلیل جمعیت پایین و صادرات بسیار بالای این کشور به دست آمده است.

ایران نیز یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت و گاز جهان است. ایران با جمعیت ۸۵ میلیون و ۶۹۰ هزار نفر، در سال گذشته به طور میانگین روزانه ۳ میلیون و ۶۰۰ هزار بشکه نفت تولید کرده است. از این مقدار، به دلیل تحریم‌ها، به طور میانگین روزانه تنها یک میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه نفت صادر شده است. بر اساس آخرین آمار بانک مرکزی، ارزش صادرات نفت ایران در سال ۱۴۰۳ حدود ۶۷ میلیارد دلار برآورد شده است که با توجه به این ارقام، درآمد سرانه هر ایرانی از فروش نفت در سال گذشته حدود ۷۸۲ دلار بوده است. البته ایران به دلیل داشتن ذخایر غنی گازی، سومین تولیدکننده گاز جهان نیز به شمار می‌رود اما به دلیل نبود مدیریت و مصرف افسار گسیخته آن در کشور، تنها مقدار کمی از آن صادر می‌شود و بیشترین مقدار تولید شده از میادین در داخل کشور مصرف می‌شود. به همین دلیل، ایران با وجود اینکه دومین کشور دارنده ذخایر گازی و سومین تولیدکننده بزرگ جهان است، نمی‌تواند از این فرصت به درستی استفاده کند و از این طریق به کسب درآمد بپردازد.

رنگ زرد: میزان صادرات- واحد میلیارد دلار   رنگ قرمز: میزان صادرات نفت در یکسال- واحد میلیون بشکه 

همان‌طور که مشاهده می‌شود، درآمد سرانه نفتی ایران به طور قابل توجهی پایین‌تر از سه کشور عربی دیگر است. این تفاوت دلایل مختلفی دارد که مهم‌ترین آن جمعیت و اقلیم گسترده ایران است البته نباید از نقش تحریم‌ها هم غافل شویم؛ زیرا با وجود اینکه ایران توانایی افزایش تولید نفت را دارد، تحریم‌ها اجازه صادرات بیشتر و دریافت ارزش واقعی نفت را نمی‌دهند. علاوه بر این، کمبود فناوری و محدودیت در جذب سرمایه‌گذاری‌های داخلی و خارجی باعث شده تا ظرفیت تبدیل نفت خام به محصولات فرآوری شده و افزایش ارزش افزوده در ایران کمتر شود. 

جمعیت ایران نیز بسیار بیشتر از کشور‌های عربی است و همین موضوع درآمد نفتی کل کشور را میان جمعیت بسیار بیشتری تقسیم می‌کند که منجر به کاهش درآمد سرانه شده است. در مقابل، کشور‌های عربی با جمعیت کمتر و نبود مشکلات تحریمی، توانسته‌اند درآمد سرانه نفتی بسیار بالاتری نسبت به ایران داشته باشند.