فتح خرمشهر؛ از واکنش حیرت‌زده رسانه‌های جهان تا تقویت اراده ملی در دفاع مقدس

به گزارش خبرنگار سیاسی خبرگزاری دانشجو ؛ عملیات آزادسازی خرمشهر یکی از پیچیده‌ترین و تعیین‌کننده‌ترین نبرد‌های جنگ تحمیلی هشت ساله ایران و عراق است که در خرداد ۱۳۶۱ به پیروزی انجامید و به عنوان نقطه عطفی در تاریخ دفاع مقدس ایران ثبت شده است. این عملیات نشان‌دهنده اراده و همبستگی ملت ایران، مدیریت راهبردی فرماندهان، و قدرت روحی و فیزیکی رزمندگان اسلام بود.

زمینه تاریخی و اهمیت استراتژیک خرمشهر:

خرمشهر به‌عنوان دروازه ورود به استان نفت‌خیز خوزستان و دروازه مهم راه‌های زمینی و دریایی ایران، همواره از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بود. این شهر، با دسترسی به رودخانه کارون و نزدیک به اروندرود، شاهراه حیاتی ارتباطات جنوب غرب ایران و همچنین صادرات نفت به خارج به شمار می‌رفت.

در ابتدای جنگ تحمیلی (مهر ۱۳۵۹)، عراق با بهره‌گیری از غافلگیری و توان نظامی گسترده توانست خرمشهر را پس از حدود ۲۰ روز درگیری سخت تصرف کند. سقوط این شهر، یکی از بزرگ‌ترین ضربات روانی و نظامی برای ایران بود که موجی از نگرانی در میان مردم و مسئولان ایجاد کرد.

فرماندهان نظامی از همان ابتدا می‌دانستند که بازپس‌گیری خرمشهر برای حفظ تمامیت ارضی ایران و جلوگیری از نفوذ بیشتر عراق به خوزستان حیاتی است. به همین دلیل پس از چندین عملیات کوچک و متوسط، طرح بزرگ آزادسازی خرمشهر در دستور کار قرار گرفت.

مقدمات و برنامه‌ریزی عملیات :

برنامه‌ریزی عملیات آزادسازی خرمشهر به دلیل حساسیت فوق‌العاده بالا و اهمیت منطقه‌ای و سیاسی آن، با دقت و ظرافت خاصی انجام شد. فرماندهی کل قوا و ستاد عملیات جنوب با همکاری نیرو‌های ارتش و سپاه، پس از بررسی دقیق میدانی، بهترین زمان و روش را برای آغاز عملیات انتخاب کردند.

روایت‌های فرماندهان نظامی مانند شهید حسن باقری (جانشین عملیات منطقه جنوب) و شهید احمد متوسلیان نشان می‌دهد که یکی از مهم‌ترین نکات، هماهنگی کامل میان نیرو‌های مختلف، جمع‌آوری اطلاعات دقیق و آماده‌سازی تجهیزات و تدارکات بود. نکته مهم دیگر، استفاده از نیرو‌های مردمی و داوطلب، به ویژه بسیجیان که با انگیزه دینی و ملی بالا وارد جنگ شدند، نقش حیاتی در موفقیت عملیات داشت.

ابعاد سیاسی و دیپلماتیک عملیات :

پیروزی در آزادسازی خرمشهر نه تنها در میدان جنگ، بلکه در عرصه سیاست داخلی و بین‌المللی تاثیرگذار بود:

پیروزی غرورآمیز نیرو‌های ایران، امید و اعتماد به نفس را در مردم و نیرو‌های مسلح دوچندان کرد و باعث تقویت وحدت ملی شد. این موفقیت پیام قاطعی به دشمنان ایران و همچنین جهان مبنی بر توانایی و اراده ملت ایران در دفاع از سرزمینش بود. این عملیات، به عنوان سندی از قدرت نظامی ایران، شرایط جدیدی را در مذاکرات احتمالی آتش‌بس و صلح ایجاد کرد. فرماندهان بلندپایه نظامی و سیاسی از جمله شهید صیاد شیرازی، تاکید داشتند که آزادسازی خرمشهر، توازن قدرت را در جنگ تغییر داد و گزینه‌های سیاسی ایران را تقویت کرد.

بازتاب موفقیت نیرو‌های مسلح در آزادسازی خرمشهر در رسانه‌های خارجی :

نگاهی به اخبار و گزارش‌های منعکس شده از خبرگزاری ها، شبکه‌های مختلف تلویزیونی و مطبوعات معتبر جهان درباره عملیات بیت المقدس و آزادسازی خرمشهر نشان می‌دهد با وجود نگاه جانبدارانه و جهت دار در ارسال اخبار و اطلاعات یومیه در این باره، جملگی این رسانه‌ها زبان اعتراف گشوده و با بهت و حیرت به شکست نیرو‌های عراقی در این عملیات اذعان کرده‌اند.

رادیو دولتی انگلیس که در شامگاه نهم اردیبهشت ۱۳۶۱ اعلام می‌کرد: «چنانچه ایرانیان درصدد بازپس گرفتن خرمشهر برآیند، سخت‌ترین "گردو" را برای شکستن برگزیده‌اند.» سرانجام ناچار شد سکوت خود را بکشند و طی گفتاری در روز پنجم خرداد ماه سال ۶۱ یعنی دو روز پس از آزادسازی خرمشهر توسط رزمندگان اسلام حیرت زده اعلام کند: «از زمانی که خبرنگاران غربی از نیرو‌های عراقی در خرمشهر دیدن کرده و از روحیه خوب آنها گزارش داده‌اند، بیش از سه یا چهار روز نمی‌گذرد که ناگهان همه شهر از دست عراقی‌ها بیرون کشیده شد.»

خبرگزاری رسمی "عراق-آی. ان" طی یک اطلاعیه کوتاه ضمن آنکه از خرمشهر با عنوان "بندر خرمشهر" نام برد، اعلام کرد: "سخنگوی ارتش عراق اعلام کرده است بندر خرمشهر را ترک کرده و تا مرز‌های بین المللی عقب نشینی کرده‌اند. این خبرگزاری افزود که عقب نشینی نیرو‌های عراقی، از روز یکشنبه اول خرداد ۱۳۶۱ آغاز شده است. "

خبرگزاری آمریکایی "یونایتدپرس" در ساعت یست و دو دقیقه بامداد چهارم خرداد، در گزارش ارسالی خود از بیروت، سربازان عراقی را در حال فرار توصیف کرده و نوشت: "سربازان در حال فرار عراق، سرگرم گریختن از خرمشهر و مناطق اشغالی هستند. "

رادیو دولتی "صدای امریکا" پس از پنج شبانه روز سکوت و امتناع از انعکاس خبر فتح خرمشهر توسط نیرو‌های ایران، سرانجام در "گزارش ویژه" هشتم خرداد ماه سال ۱۳۶۱ خود گفت: "با وجود مشکلات تدارکاتی، ناآرامی‌های ناشی از انقلاب و کاهش تدریجی قدرت عملیات نیرو‌های هوایی ایران، ماشین نظامی ایران به گونه‌ای اعجاب آور عمل کرد. "

روزنامه "گاردین" چاپ انگلستان درباره سقوط فتح خرمشهر می‌نویسد: «سقوط خرمشهر یعنی سقوط آخرین و مهم‌ترین افتخار جنگی عراق که ایرانی‌ها با بازپس گرفتن آن، این برگ برنده را که به وسیله آن عراق می‌کوشید ایران را به پای میز مذاکره بکشاند، از دست بغداد ربودند.»

ابعاد اجتماعی و انسانی : 

در طول مدت اشغال خرمشهر، مردم این شهر زیر فشار شدید جنگ، محاصره، و سختی‌های روزمره قرار داشتند. عملیات آزادسازی علاوه بر بعد نظامی، تجلی اراده و امید مردم در بازپسگیری خاک وطن از دست دشمن بود. حضور داوطلبانه جوانان و اقشار مختلف مردم در جبهه‌ها، نشانگر عمق همبستگی اجتماعی برای دفاع از وطن بود. در این نبرد، بسیاری از رزمندگان جان خود را فدا کردند. شهدا و جانبازان این عملیات، نماد فداکاری و عشق به میهن شدند. پس از آزادسازی، بازگشت اهالی به خرمشهر و تلاش برای بازسازی زندگی و شهر، نمونه‌ای از استقامت و عزم ملی بود.

پیامد‌های بلندمدت آزادی خرمشهر :

پیروزی آزادسازی خرمشهر پیامد‌های استراتژیک فراوانی داشت:این عملیات جبهه را به نفع ایران تغییر داد و نیرو‌های عراقی را در مواضع دفاعی قرار داد. از سویی دیگر تجربه به دست آمده در جنگ شهری و همکاری میان ارتش و سپاه، در عملیات‌های بعدی کاربرد یافت. قدرت نظامی ایران و اراده آن در برابر تجاوز، تحسین و نگرانی قدرت‌های جهانی را برانگیخت.

همچنین شاید مهم‌ترین دستاور بلند مدت آزادسازی خرمشهر را باید این دانست که این رویداد به یک نماد ملی تبدیل شد که در ادبیات، هنر، و فرهنگ دفاع مقدس بازتاب گسترده‌ای پیدا کرد و در عملیات‌های بعدی دفاع مقدس هم الهام‌بخش بود.

عملیات آزادسازی خرمشهر نمونه بارزی از ترکیب مدیریت راهبردی، شجاعت رزمندگان، همبستگی ملی و اراده آهنین در برابر تجاوز بود که نه تنها یک پیروزی نظامی بلکه نقطه عطفی در تاریخ معاصر ایران به شمار می‌آید. این عملیات با پیامد‌های سیاسی، نظامی، اجتماعی و فرهنگی عمیق، همواره در یاد‌ها باقی خواهد ماند و الهام‌بخش نسل‌های آینده در حفظ امنیت و استقلال کشور خواهد بود.