بحران تغییر اقلیم و تهدید جدی جنگل‌های بلوط زاگرس

به گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو؛ به نقل از روابط عمومی دانشگاه تهران، پدرام عطارد، عضو هیأت علمی دانشکدگان کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران و سرپرست این تیم تحقیقاتی درباره ضرورت انجام این تحقیق گفت: «منطقه زاگرس در غرب ایران، همچون بسیاری از نقاط جهان، با چالش‌های جدی ناشی از تغییر اقلیم مواجه شده است؛ اما آنچه این ناحیه را به کانونی حساس تبدیل می‌کند، وجود جنگل‌های بلوط ارزشمندی است که از نظر اکولوژیکی و اقتصادی، از اهمیت حیاتی برخوردارند. شواهد علمی نشان می‌دهد، این اکوسیستم منحصر‌به‌فرد، با شتابی هشداردهنده در حال تجربه پیامد‌های ویرانگر تغییر اقلیم است».

وی افزود: «بررسی داده‌های هواشناسی در بازه زمانی ۱۴۰۲-۱۳۶۵ نشان می‌دهد که میانگین دمای این ناحیه طی چهار دهه گذشته، ۱.۵ درجه سانتیگراد افزایش یافته است و این افزایش دو برابر افزایش دمای جهانی در همین بازه زمانی است. این تغییرات اقلیمی با پیامد‌های نگران‌کننده‌ای همراه بوده است، چرا که در همین دوره، همزمان با افزایش دما، شاهد افزایش سرعت باد نیز بوده‌ایم».

عطارد ضمن هشدار درباره خطرات ناشی از افزایش دما در منطقه زاگرس، اظهار داشت: «نتایج پژوهش حاضر حاکی از آن است که ۷۵ درصد ایستگاه‌های هواشناسی منطقه زاگرس، افزایش معنادار دما و ۵۶ درصد از آنها نیز افزایش سرعت باد را گزارش کرده‌اند. چنین روندی، منابع آبی، جنگل‌های زاگرس، فعالیت‌های کشاورزی و به تبع آن اقتصاد جوامع محلی را در این ناحیه، با تهدیدی جدی مواجه ساخته است. تحلیل داده‌های دمایی حاکی از آن است که از سال ۱۳۸۷، منطقه زاگرس، علی‌رغم یک دوره کوتاه‌تر و خنک‌تر در فاصله سال‌های ۱۳۸۴ تا ۱۳۸۶ که تحت تأثیر تغییرات گذرا در الگو‌های آب‌وهوایی محلی بوده است، به‌طور پیوسته با افزایش دما مواجه شده است».

سرپرست این تیم تحقیقاتی با اشاره به روند صعودی افزایش دما در یک دهه اخیر، افزود: «این روند صعودی دما به‌ویژه در دهه اخیر (۱۳۹۲ تا ۱۴۰۲)، سرعت گرفته و پیش‌بینی‌ها، تداوم آن را در آینده نشان می‌دهند. براساس پیش‌بینی‌های انجام شده تحت سناریو‌های تغییر اقلیم، منطقه زاگرس در دهه‌های آینده با چالش‌های جدی مواجه خواهد شد».

عطارد درباره سناریو‌های احتمالی افزایش دما و تأثیر آن در محیط زیست منطقه زاگرس گفت: «در خوش‌بینانه‌ترین سناریو که مبتنی بر کاهش انتشار گاز‌های گلخانه‌ای به مقدار قابل توجه و توسعه پایدار است، میانگین دمای سالانه تا سی سال آینده (سال ۱۴۴۰) حداقل حدود ۰٫۲ درجه سانتی‌گراد افزایش خواهد یافت. اگرچه این افزایش نسبتاً محدود است، اما همچنان می‌تواند موجب تشدید خشکسالی‌ها و تنش آبی در منطقه شود. در سناریوی حدوسط که رشد اقتصادی ناهمگون و مدیریت نامناسب محیط‌زیست را همراه خود دارد، پیش‌بینی می‌شود دما تا ۰٫۴ درجه سانتی‌گراد افزایش یابد. این سطح از گرمایش، فشار بیشتری بر منابع آبی وارد کرده و احتمال تخریب بیشتر جنگل‌های زاگرس را افزایش می‌دهد. در بدبینانه‌ترین وضعیت، یعنی در سناریویی که وابستگی شدید به سوخت‌های فسیلی و انتشار بالای گاز‌های گلخانه‌ای را پیش بینی می‌کند و به عبارتی ادامه وضعیت موجود است، دمای منطقه می‌تواند تا ۱٫۲ درجه سانتی‌گراد افزایش یابد که پیامد‌های فاجعه‌باری برای اکوسیستم‌های جنگلی زاگرس و معیشت ساکنان محلی در بر خواهد داشت».

وی تاکید کرد: «گرچه در تمام این سناریوها، تغییر محسوسی در میزان بارندگی سالانه مشاهده نمی‌شود، اما افزایش دما و سرعت وزش باد، یقیناً تشدید خشکی، افزایش تبخیر تعرّق، کاهش دسترسی به منابع آب و افزایش خطر آتش‌سوزی جنگل‌ها را در این ناحیه در پی خواهد داشت. این تأثیرات به ویژه برای جنگل‌های بلوط منطقه که از ارزش اکولوژیکی و اقتصادی بالایی برخوردارند، مخرب خواهد بود و می‌تواند منجر به افزایش شیوع بیماری‌های قارچی و آفات در درختان بلوط شود».

عطارد با بیان اینکه فعالیت‌های انسانی نیز می‌توانند نقش مهمی در تشدید این اثرات ایفا کنند، گفت: «بهره‌برداری بی‌رویه از جنگل‌ها، چرای بی‌رویه دام، ورود گرد و غبار از کشور‌های همسایه و نیز خشکسالی‌های مکرر، هنگامی که با تغییرات اقلیمی قابل توجه ده‌های اخیر همسو می‌شوند، می‌توانند فشار بیشتری بر اکوسیستم‌های زاگرس وارد کنند و بی‌شک روند زوال جنگل‌های بلوط را تسریع و تشدید خواهند کرد».

عضو هیأت علمی دانشکدگان کشاورزی دانشگاه تهران گفت: «برای کاهش این تأثیرات و حفاظت از اکوسیستم‌های منطقه زاگرس، اقدامات فوری و مؤثر برای کاهش انتشار گاز‌های گلخانه‌ای و سازگاری با تغییرات اقلیمی ضروری است. این اقدامات می‌تواند شامل کاهش فشار بر اکوسیستم‌های جنگلی زاگرس، توسعه و اجرای سیاست‌های پایدار مدیریت منابع طبیعی، کاهش انتشار گاز‌های گلخانه‌ای از طریق استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر و افزایش آگاهی عمومی در مورد اهمیت حفاظت از محیط زیست باشد».

نتایج کامل این پژوهش که با همکاری دکتر هایفنگ ژو، استاد تمام مؤسسه تحقیقات فلات تبت آکادمی علوم چین، دکتر سمیرا بیرانوند، محقق پسادکتری، گروه جنگلداری و اقتصاد جنگل، دانشکده منابع طبیعی، دانشکدگان کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه تهران، دکتر توماس گرنت پیپکر، استاد تمام گروه علوم منابع طبیعی، دانشگاه تامپسون ریورز، کانادا، ویلما بایرام‌زاده، دانشیار گروه علوم و فناوری چوب، دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج، مهندس حمید صوفی مریو، کارشناس ارشد معاونت پژوهش و فناوری دانشکدگان کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه تهران و کژال کریمی، دانشجو دکتری رشته علوم زیستی جنگل، گروه جنگلداری و اقتصاد جنگل، دانشکده منابع طبیعی، دانشکدگان کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه تهران انجام شده است در مجله Anthropocene منتشر شده است، از طریق لینک (https://doi.org/۱۰.۱۰۱۶/j.ancene.۲۰۲۵.۱۰۰۴۷۵) در دسترس است.