نوجوان ایرانی و رسانه؛ در میان هیاهوی ساختن هویت خود! / رسانه در گیر و دار حلق، دهان و بینی!

به گزارش گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری دانشجو، اسما نظری، نوجوانان ایرانی امروز دیگر تماشاگران منفعل رسانه‌ها نیستند. آن‌ها در دل موج رسانه‌های نوین و شبکه‌های اجتماعی، در تلاش‌اند هویت خود را بسازند و برای نقش خود در دنیا تصمیم می‌گیرند. در این میان، نقش صداوسیما و به‌ویژه شبکه امید بیش از هر زمان دیگری اهمیت پیدا کرده است، اما سؤال اصلی این است که آیا رسانه ملی توانسته با زبان و دغدغه‌های نسل Z حرف بزند یا هنوز فاصله‌ای میان خواسته نوجوان و تصویر رسانه باقی مانده است؟

نوجوانان با انبوهی از محتوا روبه‌رو هستند؛ محتواهایی که گاهی سرگرم‌کننده و گاهی اثرگذار بر باورها و شکل‌گیری هویت‌شان است. شبکه امید تلاش کرده این خلأ را پر کند و نوجوانان را نه تنها مخاطب، بلکه بازیگر رسانه کند. 

سید مهدی مظلومی، مدیر شبکه امید، می‌گوید: «برنامه‌های شبکه امید بر مشارکت، گفت‌وگو و تجربه‌ورزی نوجوانان متمرکز است.» 
از جمله برنامه‌های شاخص این شبکه می‌توان به «رسانش»، «باشگاه امید» و «حرف شما» اشاره کرد. 

«رسانش» فضایی برای گفت‌وگو درباره نقش رسانه در زندگی نوجوانان ایجاد کرده، «باشگاه امید» بستر نمایش ایده‌ها و خلاقیت‌های آنان است و «حرف شما» فرصتی برای بیان دغدغه‌ها و تجربیات نوجوانان به شکل مستقیم فراهم می‌کند.

مریم ۱۵ ساله، یکی از شرکت‌کنندگان «حرف شما»، می‌گوید: «این برنامه به ما فرصت می‌دهد نظر بدهیم و دیده شویم. حس می‌کنم صدا و فکر ما برای شبکه مهم است، اما هنوز راه زیادی مانده تا واقعاً شنیده شویم.» زهرا کاظمی، کارشناس ارتباطات، می‌گوید: «اگر رسانه بتواند فضایی برای بروز و ظهور خلاقیت نوجوان ایجاد کند، اعتماد دوباره به رسانه ملی بازخواهد گشت.»

با وجود این تلاش‌ها، نوجوان امروز با ریتم سریع و زبانی صریح در فضای مجازی خو گرفته است و تلویزیون هنوز نمی‌تواند به همان سرعت و شیوه با آن‌ها ارتباط برقرار کند. یک دانش‌آموز دبیرستانی می‌گوید: «شبکه‌های اجتماعی به ما فرصت انتخاب و مشارکت واقعی می‌دهند، اما تلویزیون هنوز بیشتر یک‌طرفه حرف می‌زند.» اعتماد نوجوانان یکی از چالش‌های بزرگ است؛ بخشی از آن‌ها رسانه ملی را متعلق به نسل‌های قبل می‌دانند و برای رفع نیازهای خود سراغ پلتفرم‌های جهانی می‌روند.

کارشناسان معتقدند چیزی که بیش از سرگرمی اهمیت دارد، توجه به لایه باطنی تربیت رسانه‌ای است؛ یعنی کمک به شکل‌گیری خودآگاهی، پرورش تفکر انتقادی و تقویت هویت مستقل نوجوانان. دکتر رضا باقری، استاد جامعه‌شناسی ارتباطات، می‌گوید: «رسانه‌ای که فقط سرگرمی یا آموزش سطحی بدهد، نمی‌تواند نوجوان امروز را همراه خود نگه دارد. باید فضایی برای گفت‌وگوی واقعی فراهم شود.»

نوجوانان بین رسانه ملی و شبکه‌های اجتماعی جهانی در نوسان هستند. شبکه‌های اجتماعی با جذابیت تصویری، سرعت محتوا و امکان تعامل، قدرت بیشتری در جذب نسل جدید دارند. کارشناسان روانشناسی نوجوان می‌گویند: «نوجوان به آزادی انتخاب و امکان مشارکت مستقیم اهمیت می‌دهد؛ بنابراین رسانه ملی اگر می‌خواهد تأثیرگذار باشد، باید زبان و ریتم خود را با نسل جدید هماهنگ کند.»

شبکه امید با برنامه‌های متنوع خود تلاش دارد نقش تربیتی و فرهنگی‌اش را پررنگ‌تر کند. ایجاد فضای خلاقیت و نوآوری، تقویت مهارت‌های اجتماعی و آموزش سواد رسانه‌ای از جمله اهداف اصلی این شبکه است. با این حال، محدودیت‌ها و چالش‌های ساختاری و محتوایی هنوز مانع از آن شده که این شبکه بتواند به جایگاه واقعی خود نزد نوجوانان دست یابد.

از سوی دیگر، باید توجه داشت که شبکه‌ای که به‌طور اختصاصی برای نوجوانان طراحی شده، گاه به دلیل بی‌توجهی به ویژگی‌های سنی و روحی آنان، نه‌تنها به تقویت انگیزه و نشاط کمکی نکرده بلکه در برخی موارد موجب تضعیف روحیه این قشر نیز شده است. نوجوانان در مرحله‌ای از زندگی قرار دارند که تغییرات بلوغ را تجربه می‌کنند و حساسیت‌های فراوانی نسبت به ظاهر و هویت خود دارند. بنابراین برنامه‌سازی برای این گروه سنی نیازمند درک عمیق، زبان مشترک و بازنمایی دغدغه‌های واقعی آنان است.

اگر صداوسیما و شبکه امید بخواهند نقش مؤثر و ماندگاری در زندگی نسل Z ایفا کنند، باید از سرگرمی و آموزش صرف عبور کرده و به سمت ایجاد تعامل واقعی و دوطرفه با نوجوانان حرکت کنند. خلاقیت در برنامه‌ها، بازنمایی دغدغه‌های روزمره و استفاده از قالب‌ها و زبان به‌روز، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است.

رسانه ملی تنها در صورتی می‌تواند تأثیرگذار باشد که به‌جای تکیه صرف بر توصیه و نصیحت، نوجوانان را در فرآیند گفتگو و مشارکت فعال قرار دهد.