درستاورد‌های ریاضی در پشت میله‌های زندان!

به گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، در سال ۲۰۱۴، مورا یاکرسون، دانشجوی کالج، تصمیم گرفت رانندگی را در منطقه‌ای آرام و خلوت در حومه سنت پترزبورگ روسیه، تمرین کند. هنگام خروج از جای پارک، به‌طور تصادفی به خودروی دیگری برخورد کرد و این حادثه آغاز یک کابوس شد. قاضی بعداً او را به‌خاطر ترک صحنه تصادف متهم کرد و میان یک سال محرومیت از رانندگی یا سه روز زندان، انتخابی پیش رویش گذاشت. یاکرسون زندان را برگزید، با این تصور که با دوری از حواس‌پرتی‌ها می‌تواند خود را وقف مطالعه‌ی مقاله‌ای بسیار چالش‌برانگیز از مارک لوین، ریاضیدان از دانشگاه دویسبورگ‌اسن آلمان کند.

سه روز زندان سخت‌تر از آن چیزی بود که انتظار می‌رفت. انرژی لازم برای غوطه‌ور شدن در پژوهش لوین که روی کاربرد توپولوژی جبری در متغیر‌های جبری بود و پیچیدگی زیادی داشت، فراهم نشد. ذهن یاکرسون به جای تمرکز بر پژوهش، با خیال‌پردازی درباره‌ی «ریاضیات زیبا» و تکمیل پایان‌نامه دکتری زیر نظر لوین مشغول شد، همان‌طور که در مقاله‌ی آنلاین خود توضیح داده بود. در نهایت، ادامه‌ی تحصیلات تکمیلی، کسب مدرک دکتری و دفاع موفق از پایان‌نامه، مسیر حرفه‌ای او را شکل داد و داستان الهام‌بخشش را مطرح ساخت.

چندین ریاضیدان مشهور دیگر نیز در شرایط دشوار زندان، تجربه‌ها و دستاورد‌های ارزشمندی کسب کرده‌اند. پلوتارک، فیلسوف و مورخ یونانی، درباره‌ی دستاورد‌های آناکساگوراس دانشمند گفته است: «هیچ مکانی نمی‌تواند شادی انسان یا فضیلت و خردش را از او بگیرد.»

مروری بر چهار مورد از شاخص‌ترین دستاورد‌های ریاضی پشت میله‌های زندان، نشان می‌دهد که حتی محدودیت‌ها هم نمی‌توانند ذهن کنجکاو و خلاق انسان را از خلق ایده‌های نو بازدارند. از حل مسائل نظری پیچیده تا خلق مفاهیم محاسبه‌ناپذیر،  داستان‌های کوتاه، اما واقعی که در ادامه می‌خوانید، الهام‌بخش مسیر علم ریاضی هستند.

آناکساگوراس اهل کلازومن: مرتد استوار

در قرن پنجم پیش از میلاد، آناکساگوراس از پذیرش خورشید به‌عنوان خدا خودداری کرد و اذعان داشت که ماه می‌درخشد؛ زیرا نور خورشید را بازتاب می‌دهد و ماه و خورشید خدا نیستند، بلکه اجرام هستند. این سخنان در آتن، جایی که او زندگی می‌کرد، کفرآمیز تلقی شد.

مدارک تاریخی نشان می‌دهند که آناکساگوراس تنها به دلیل رابطه‌ی نزدیک با پرکل، سیاستمدار مشهور آتنی، از اعدام نجات یافت. او برای گذراندن زمان در زندان، تلاش کرد با یک رشته، خط‌کش بدون علامت و مداد، مربعی بسازد که مساحت آن برابر دایره باشد؛ کاری که به آن «تربیع دایره» می‌گویند.

تلاش آناکساگوراس موفقیت‌آمیز نبود و بیش از دو هزار سال بعد، ریاضیدانان نشان دادند که با استفاده‌ی تنها از خط‌کش و پرگار، تربیع دایره امکان‌پذیر نیست. این اثبات با کمک نظریه‌ای ریاضی از اواریست گالوا امکان‌پذیر شد که او نیز در زندگی خود به دلیل پیشنهاد نوشیدن برای مرگ پادشاه فرانسه، زندانی شده بود.

 
تیبور رادو: فرار به سوی بی‌نهایت

تیبور رادو، متولد مجارستان، اوایل قرن بیستم مهندسی می‌خواند، اما پس از آغاز جنگ جهانی اول مجبور به ترک تحصیل شد و در جبهه روسیه خدمت کرد. در سال ۱۹۱۶، به اردوگاه اسیران جنگی در سیبری انتقال یافت و در آن‌جا با ادوارد هلی، ریاضیدان اتریشی که او نیز زندانی بود، آشنا شد. هلی، رادو را با اصول پژوهش ریاضی آشنا کرد. در جریان شورش‌های ارتش سفید روسیه در ۱۹۱۹، رادو توانست از اردوگاه فرار و با پای پیاده از سیبری عبور کند. او بیش از هزار کیلومتر مسیر تا مجارستان را طی کرد و در سال ۱۹۲۰ به وطنش رسید.

رادو تحصیلات خود را ادامه داد و با الهام از هلی که تا زمان مرگش در سال ۱۹۴۳ ارتباط نزدیکش را با او نگه داشت، این بار ریاضیات را انتخاب کرد. رادو در طول حرفه‌ی خود به بررسی محدودیت‌های ریاضیات پرداخت و موفق به ساخت اعداد و توابع «غیرقابل محاسبه» شد که قابلیت محاسبه‌ی آنها، حتی از توان قوی‌ترین ابرکامپیوتر‌ها نیز فراتر است.

 
آندره ویل: مرزبان صلح‌طلب

در دهه ۱۹۳۰ با افزایش تنش‌های جهانی، آندره ویل، ریاضیدان صلح‌طلب، برای فرار از خدمت نظامی فرانسه به آمریکا مهاجرت کرد. ویل در سفر تحقیقاتی به فنلاند بود که جنگ جهانی دوم آغاز شد و کمی بعد به اتهام جاسوسی به دام افتاد، زیرا مقامات فنلاند مدارک مشکوکی یافتند. ویل بعد‌ها توضیح داد که دست‌نوشته‌ها ظاهراً مشکوک بودند، شبیه آثار سوفوس لی که در سال ۱۸۷۰ در پاریس به اتهام جاسوسی بازداشت شده بود. مقامات همچنین رول‌های کاغذی، نامه‌ای به زبان روسی و کارت‌هایی با نام مستعار وی و دیگر ریاضیدانان فرانسوی پیدا کردند.

خوشبختانه، رولف نووانلینا، ریاضیدان مشهور فنلاند، مقامات را قانع کرد که ویل به سوئد تبعید شود. او از طریق بریتانیا به فرانسه مسترد شد و دوباره به دلیل فرار از خدمت نظامی به زندان افتاد. ویل در زندان روئن، برنامه‌ای جاه‌طلبانه تدوین کرد که هنوز کارشناسان روی آن کار می‌کنند؛ این برنامه نوعی «سنگ‌نبشته ریاضی» بود که حوزه‌های متفاوتی مثل نظریه اعداد، جبر و هندسه را به هم متصل می‌کند.

ریاضیات در زندان‌های امروزی

چهار ریاضیدان مذکور، تنها نمونه‌ای از افرادی هستند که دستاورد‌های مهمی در ریاضیات داشته‌اند یا با مفاهیم ریاضی مواجه شده‌اند که مسیر حرفه‌ای‌شان را تغییر داده است. کریستوفر هاونز که در سال ۲۰۱۰ به جرم قتل محکوم شد، پروژه‌ی ریاضیات زندان (PMP) را برای دسترسی زندانیان به پژوهش ریاضی در آمریکا تأسیس کرد. این پروژه نیاز به محتوای تخصصی در زندان را برطرف می‌کند، زیرا کتابخانه‌ها اغلب فاقد تجهیزات کافی هستند و زندانیان به اینترنت دسترسی ندارند. برنامه مشاوره در پروژه‌ی ریاضیات زندان امکان تبادل ایده میان زندانیان علاقه‌مند و ریاضیدانان را فراهم می‌کند.

پروژه‌ی ریاضیات زندان در بسیاری از زمینه‌ها موفق بوده است و برخی از زندانیان اولین مقالات حرفه‌ای خود را از طریق آن منتشر کرده‌اند. با توجه به تاریخچه‌ی طولانی دستاورد‌های ریاضی که در پشت میله‌های زندان آغاز شده، آینده‌ی این پروژه و کشفیات ریاضی که در پی خواهد داشت، بسیار هیجان‌انگیز به نظر می‌رسد.